1948 yılında Sivas Zara Emirhan köyünde dünyaya geldi. İlkokulu Emirhan'da okudu. Ortaokul ve liseyi Sivas'ta tamamladı.
1967 yılında İstanbul Teknik Üniversitesi'ne girdi. 1972 yılında İTÜ'den İnşaat Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu.
Mezun olduktan sonra, DSİ'nin Keban Barajı inşaatında Mühendis olarak işe başladı.
Askerliğini 1975 yılında yedek subay olarak tamamladıktan sonra, proje ve mühendislik bürosu açmak üzere memleketi Sivas'a yerleşti ve serbest olarak çalışmaya başladı. Sivas'ta bulunduğu süre içinde, Meslek Odaları ve Demokratik Kitle Örgütlerinde aktif olarak çalıştı. Aynı yıl CHP'ye üye oldu.
1980 yılında, 12 Eylül darbesi olduğunda, Tüm Teknik Elemanlar Derneği (TÜTED) Sivas Şube Başkanı idi.
12 Eylül dönemindeki baskılara karşı hazırlanan ünlü Aydınlar Bildirgesi'ni imzalayanlardandı.
İlk kez 1987 yılında bütün üyelerin katılımı ile yapılan önseçimle Sivas 1. bölgeden 1. sırada gelerek SHP milletvekili adayı olarak seçimlere katıldı. Partisi barajı aşamadığı için milletvekili seçilemedi.
1991 yılında ise önseçimde 1. sıraya gelerek ve 20 bine yakın tercih oyu alarak Sivas Milletvekili olarak Parlamentoya seçildi.
1992 yılının Ocak ayında yapılan SHP Olağanüstü Kongresinde Parti Meclisi'ne girdi. MYK'da yapılan seçimle SHP Genel Saymanlığı görevine getirildi. Erdal İnönüBaşkanlığı'ndaki SHP yönetiminde 2 yıla yakın Genel Sayman olarak görev yaptı.
SHP-CHP birleşmesi sonucu 1995 yılında önce Şehircilikten Sorumlu Devlet Bakanlığı daha sonra da Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı görevlerinde bulundu.
Bu süre içerisinde CHP'de Parti Meclisi üyeliği yaptı.
Demokrat ve sol bir parti niteliğini kaybettiğini düşündüğü CHP'den 2001 yılında istifa etti.
13 Mart 2010'da EDP Genel Başkanlığı'na seçilinceye kadar siyasi çalışmalarını bağımsız olarak sürdürdü.
14 Mart 2011 tarihinde EDP Genel Başkanlığı'ndan istifa etti.
Ziya Halis evli ve Baran ve Gülizar adında iki çocuk babasıdır.