İLK ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE SOSYO-DUYGUSAL GELİŞİM

Sosyal ve duygusal gelişim alanları her ne kadar ayrı başlıklar altında tanıtılmışsa da, gelişimsel özellikleri sosyo-duygusal açıdan birleştirerek incelemenin ve sadece konu edilen 6-8 yaşların değil, ilk çocukluk döneminin tamamını göz önünde bulundurmanın daha uygun olacağı düşünülmüştür.

Bu bağlamda, ilk çocukluk dönemi ile temel eğitim dönemini kapsayan süreçte sembolik oyun döneminde olan çocuklar, gerçekte olan önemli olayları oyunlarında kullanırlar (Aral & Köksal & Gürsoy, 2001). İlk çocukluk döneminde akranlarıyla oynamanın ve bir grup içinde yer almanın ilk yaşantılarını elde etmeye başlayan çocuğun grup oyunlarında (Aydın, 1997; Morris, 2002; Piaget, 2000; Uluğ, 1997), yeni arkadaşlıklar kurma becerilerinde ve çevrelerini genişletme isteklerinde bir artış gözlenir. Yine bu dönemde oyunlarında ve ilgilerinde değişmeler gözlenen kız ve erkek çocukları arasında roller ve kullandıkları oyun malzemeleri bakımından da farklılıklar görülür (Altınköprü, 2002; Aral & Köksal & Gürsoy, 2001; Aydın, 1997; Başaran, 1988, Cole & Morgan, 2001; Navaro, b.d.; Piaget, 2000; Uluğ, 1997; Yavuzer, 1998).

5 yaş öncesindeki uyumlu mizacın aksine daha dengesiz, inatçı, öfkeli, isyankar, alaycı, bencil, kendine hayran, saldırgan, uyumsuz ve hareketli bir yapı sergileyen 6 yaş çocukları (Altınköprü, 2002; Alıcıgüzel, 1998; Kulaksızoğlu, 2003; Ryan, 2002; Oktay, 2000; Yavuzer, 1998, 2003) yeni şeyler denemeye istekli, arkadaş grubunu genellikle yakın çevresindeki komşularından kendileri seçen ve onları cinsiyet, yaş, zihinsel ve sosyal düzeylerine uygunluk açısından özenle ayrıştıran bir tavır sergilerler (Altınköprü, 2002; Aral & Köksal & Gürsoy, 2001; Başaran, 1988, Navaro, b.d.; Piaget, 2000; Yavuzer, 1998, 2003).

Temel eğitim dönemine yaklaştıkça, çocuğun bu olumsuz duygularında (öfke, isyankarlık, bencillik...) oldukça azalma görülür. Duygularda ve davranışlarda meydana gelen bu büyük değişimler çocuğun 7 yaşından itibaren toplumsal ve zihinsel benmerkezcilikten kurtulmaya başlamasıyla açıklanabilir. Böylelikle başkalarının duygularını anlama yeteneği de kazanmış olan çocuk, daha fazla grup bilincine sahip ve yardımsever bir yapı sergilemeye başlar (Aral & Köksal & Gürsoy, 2001; Başaran, 1988; Cole & Morgan, 2001; Kulaksızoğlu, 2003; Piaget, 2000; Uluğ, 1997; Yavuzer, 1998, 2003; Williams, 2002). Sözü edilen olumlu davranışlar işbirliği, dostluk, sempati, rekabet gibi bir dizi toplumsal davranışlar da geliştirir (Aydın & Aydın, 1999; Navaro, b.d.). Aynı zamanda 6 yaş çocuğuna nazaran arkadaş çevresi genişlemekte, aile ile olan ilişkileri zayıflamakta, oyun alanı evden sokağa kaymakta ve sosyal bilinç artmaktadır (Ayhan, 1995; Alıcıgüzel, 1998; Yavuzer, 1998, 2003). Tüm bunlara rağmen 7 yaş çocuğunun durulduğu, hatta içine kapandığı da görülebilmektedir. Hareketten çok duyguların hakim olduğu bu yaşta çocuk duygularını dışa vurmaktan çok içinde saklamakta ve bu durum bir takım gerginliklere neden olabilmektedir (Ryan, 2002; Uluğ, 1997).

Coşku, heyecan ve merakın hakim olduğu 8 yaşa gelindiğinde ise, çocuğun övülmekten hoşlandığı, toplum içine girmekten ve özellikle de sevgi ve güven ortamlarında bulunmaktan son derece memnun olduğu görülmektedir. Kazandığı yeni becerilerle yaşadığı tecrübelerden büyük heyecan duyan 8 yaş çocukları (Ryan, 2002), cinsiyet farklılıklarına büyük önem verirler. Bu yüzden karşı cinsi kendi aralarına almak istemez, hatta birbirlerine küçümseme ve dışlama davranışlarıyla yaklaşırlar. Bu da gösteriyor ki, 8 yaş çocuğunda cinsel kimlik iyice netleşmiştir ( Ayhan, 1995; Alper & Bayraktar & Karaçam, 2000; Arık, 1994).

6-8 yaş arası dönemde duygusal gelişim açısından dikkat çeken unsurlardan biri de korkudur. Genellikle çok fazla şeyden korkmayan 6 yaş çocuğu, gelişen zihinsel becerilerinden ötürü hayali durumlardan oldukça etkilenir. Terkedilme, hırsız, hayalet, cadı ve benzeri kavramlarla ilgili korkular temel eğitim dönemine girilmesiyle ve nesnel dünyayı iç dünyadan daha belirgin ayrıştırabilmesiyle birlikte okul korkusu, performans kaygısı, sosyal korkular ve bedene gelecek zararlarla ilgili endişelere dönüşür ( Aydın & Aydın, 1999; Aydın, 1997; Cole & Morgan, 2001; Kulaksızoğlu, 2003; Oktay, 2000; Ryan, 2002; Erol & Öner, 2000; Başaran, 1988; Yavuzer, 1998, 2003).

Duygusal gelişimde dikkat çeken unsurlardan bir diğeri ise, çocuklarda mizah anlayışının gelişimidir. 6 yaş itibariyle oluşmaya başlayan mizah anlayışı ( Ryan, 2002; Koçak, 2000), 7 yaşından itibaren şaka, fıkra ve başkalarının bedensel kusurlarıyla alay etme şekline dönüşmektedir (Alper & Bayraktar & Karaçam, 2000; Alıcıgüzel, 1998; Başaran, 1988). 8 yaşına gelindiğinde gelişen mizah anlayışı, fıkra ve kusurlarla alay etme davranışlarının dışına çıkarak, karşılıklı şakalaşma ve bilmeceler sorarak eğlenme şekline dönüşür (Alıcıgüzel, 1998).

KAYNAKÇA

Alıcıgüzel, İzzettin (1998). Çağdaş Okulda Eğitim ve Öğretim. İstanbul: Sistem Yayıncılık.

Altınköprü, Tuncel (2002). Eğitim Açısından Çocuk Psikolojisi Çocuğun Başarısı Nasıl Sağlanır. İstanbul: Hayat Yayınları.

Alper, Yusuf & Bayraktar, Erhan & Karaçam, Özgür (2000). Herkes İçin Psikiyatri. İstanbul: Gendaş A.Ş.

Aral, Neriman & Köksal, Aysel (1994). Çocukların Benlik İmajları Üzerine Bir Araştırma. 10. YA-PA Okul Öncesi Eğitimi ve Yaygınlaştırılması Semineri (s.71-81).

Arık, İ. Alev (1994). Eğitim Psikolojisi. Basılmamış Ders Notları. İstanbul Üniversitesi. Psikoloji Bölümü.

Aydın, Betül (1997). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Marmara Üniversitesi Vakfı Yayınları No.1:İstanbul.

Aydın, Oktay & Aydın, Hülya Bilgin. (1999). Okul Öncesi Çocuğunun Gelişimsel Özellikleri. (Ed. Rengin Zembat), Marmara Üniversitesi Anaokulu/Anasınıfı El Kitabı (s. 11-18). İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.

Ayhan, Halis (1995). Eğitim Bilimine Giriş. İstanbul: Şule Yayınları.
Başaran, İbrahim Ethem (1988). Eğitim Psikolojisi Modern Eğitimin Psikolojik Temelleri. 9.Baskı. Ankara: Sevinç Matbaası.

Cole, Luella & Morgan, John J.B. (2001). Çocuk ve Gençlik Psikolojisi (Çev. Belkıs Halim Vassaf). İstanbul: M.B.E.Yayınları No: 3417.

Erol, Neşe & Öner, Özgür. (2000). Çocukluk Korkuları. Türk Psikoloji Yazıları. cilt 3 sayı 5. s.23-36. Ankara: Türk Psikologlar Deneği.

Kulaksızoğlu, Adnan (2003). Farklı Gelişen Çocuklar. İstanbul: Epsilon Yayıncılık.

Morris, Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl).

Navaro,Leyla (b.d.). Beni Duyuyor musun?. 9.Baskı. İstanbul: YA-PA Yayın Pazarlama San. A.Ş.

Uluğ, Mücella Ormanlıoğlu (1997). Niçin Oyun? Çocuğun Gelişiminde ve Çocuğu Tanımada Oyunun Önemi. Göçebe Yayınları.alıntı