| |
|
10 Kasım 2011, 20:07
| #1 | |
| Çevrimdışı  IF Ticaret Sayısı: (0) | Çiçek ve Renk Adlarına Dair - Beşir Ayvazoğlu Şu söz yanılmıyorsam Sait Faik'e aittir. "Çiçek ve balık adlarını bilmeyen hikâye yazamaz. Bu çok doğru sözdeki "çiçek" kavramı "bitki" olarak genişletilip renk adları da ilâve edilirse, bence daha kavrayıcı bir prensip elde edilmiş olur. Kırsal bölgelerden şehirlere doğru gittikçe hızlanan göç ve buna paralel olarak yaşanan şehirleşme, toprakla aramızdaki ilişkileri iyiden iyiye bozdu. Çocuklar bir tutam yeşilliğe ve "bir avuç gökyüzü"ne hasret, daracık apartman dairelerinde şuuruna varamadıkları bir kâbus yaşıyorlar. Ne bitkileri tanıyorlar, ne böcekleri, ne kuşları, ne de birkaçı dışında-diğer hayvanları. Bırakın kırlarda yetişen binlerce bitki çeşidinin adlarını, bir anket yapılsa , bir çırpıda beş-on çiçek adı sayan kaç kişi çıkar merak ediyorum. Elbette bu olumsuz gelişmede Türkçedeki daralmanın ve fakirleşmenin payı da büyüktür. Hadi itiraf edelim; artık çocuklarımız ana dillerini de öğrenemiyorlar. Konuştukları, Türkçenin karikatüründen başka bir şey değil. Bana öyle geliyor ki, bitki, böcek, kuş ve renk adları, dillerin gizli hazineleridir; onlara bakarak bir halkın hayal gücü, tabiatla ilişki biçimi dünya görüşü ve realite kavranışı hakkında açık seçik fikirler edinilebilir. İnanmazsanız, Turhan Baytop'un Türkçe Bitki Adları Sözlüğü'nü açıp bakın. Türkiye'de yetişen bitkiler, Türkçe bitki adları ve bitkiler etrafında oluşan kültür hakkında önemli araştırmaları olan Baytop Hoca 1994 yılında Türk Dil Kurumu Yayınları arasında çıkan (yeni baskılarının yapılıp yapılmadığı bilmiyorum) bu nefis sözlükte büyük bir boşluğu doldurmuştur. Türkçe bitki adları başlığına bir âlem; çok zekice hattâ muzipçe olanları var. Turhan Baytop'un sözlüğünü gözden geçirirken, önce hâfızamda yer etmiş, benim için hâtıra değeri taşıyan bitkilerin adlarını aramış ve hepsini de bulmuştum. Bana özel bir dünyayı bir duyum biçimini ve bir nağmeyi veren Evelik, Yemlik ve Madımak bitkilerinin Lâtince adlarını öğrenince bir tuhaf olduğumu söylesem inanır mısınız? Sanki bu üçlü birden benim dünyamın malı olmaktan çıkmıştı. Mayhoş tadını hâlâ damağımda hissettiğim kuzukulağı meğerse evelik otunun da dahil olduğu rumex alt cinsine bağlı bir otmuş, bazı bölgelerde Ekşimenek, Ekşimik, Ekşimcik ve Ekşincik de deniliyormuş. Aynı aileye mensup birçok otun genel adı lâbada imiş. Bahar müjdecileri olan Nevruz çiçeğini, Çiğdemi ve Kardeleni unutmadım; çocukluğumda, Zara'da bahara doğru bu çiçeklerden toplamak için kırlara çıktığımızı iyi hatırlıyorum. Çok zaman ellerimiz boş dönerdik; çocuklar bunları nevruz ve çiğdemi iştahla yerlerdi. Nevruz toplamanın, bazı zamanlardan kalma bir çeşit tören olduğunu biliyor muydunuz? Baytop Hocanın sözlüğüne göre, Nevruz (navruz) Hermodactyloides Spach ve Scorpiris Spach alt cinslerine bağlı iris türlerine verilen genel isim. Kazakistan'da Bayeşek, Kırgızistan'da Bayçeçek, Özbekistan'da ise Baharkız adlarıyla bilinen Nevruz çiçeği, Türk dünyasında diriliğin, tazeliğin, yenilenmenin, gençliğin, bekâretin, saflığın, masumiyetin ve temizliğin sembolü imiş, Kırgızistan'da bunun için evlenmemiş genç kızların küpe, kolye gibi takılarında ve gelin başlıklarında tek motif olarak yer alıyormuş. Lâtince ası Crosus olan Çiğdeme gelince; Karlar erimeye başlar başlamaz açan bu aceleci çiçek baharın müjdecileri sayılır. Orta Anadolu'da bahar başlangıcında oynanan "Çiğdem Eğlencesi" adlı bir de çocuk oyunu vardır. Ellerinde sivri sopalarla tepelere tırmanıp çiğdem toplayan çocuklar, bunları iğne yahut karaçalı dalına asarak sokak sokak, ev ev dolaşır ve bir tekerleme tutturarak baharın gelişini müjdelerler. Tekerlemedeki Türkçenin güzelliğine bakınız: Çiğdem çiğdem çiçecik Ali Baba gökçecik Çiğdem geldi kapıya Yağ çıkarın yapıya Yağ olmazsa bal olsun Oğlum, uşağın sağ olsun Topraktan başını uzatır uzatmaz, koyun ve keçi gibi hayvanlar tarafından yenildiği için beyaz çiğdeme halk arasında Öksüzoğlan da denir. Aynı çiçek Bektaşilikte Ehlibeyt'in sembollerinden biridir. Ve nefis bir halk türküsünde çiğdem ve nevruz şöyle dile gelirler. Çiğdem der ki ben elâyım Yiğit başına belâyım Hepisinden ben âlayım Benden âlâ çiçek var mı Al baharlı mavi dağlar Yarim gurbet elde ağlar Nevruz der ki ben nazlıyım Sarp kayalarda gizliyim Mavi donlu göz gözlüyüm Benden âlâ çiçek var mı Al baharlı mavi dağlar Yârim gurbet elde ağlar Lâtince adı Papaver olan "Gelincik"i etimolojik açıdan ele alıp inceleyen rahmetli Ali Fehmi Karamanlıoğlu, bu kelimenin Türkçenin en eski kelimelerinden bir olan ve Göktürk kitâbelerinde geçen "gelin" kelimesine küçültme ve sevgi ifade eden -cik ekinin ilâvesiyle meydana geldiğini söylüyor. Kısacası halk dağ lâlesini küçük bir geline benzeterek adlandırmıştır. Türk töresinde gelinlik rengi beyaz değildir, kırmızıdır. Baytop Hocanın sözlüğüne göre, gelinli adları taşıyan başka çiçekler de var; Gelinfeneri, Gelingöbeği (Kara hindiba), Gelin Gülü (Çuha çiçeği), Gelinküpesi (Tavan kirazı), Gelinparmağı, Gelinsaçı, Gelinteli vb. Baytop Hocanın sözlüğünde çocukluğumun sonbaharında iplere dizilmiş o sarı-kırmızı-yeşil alıçları, karamukları, böğürtlenleri birer tutam koparıp birbirimizi daladığımız ısırgan otlarını da aradım. Birçoğunun ne çok eşanlamlısı varmış. Meselâ alıçın eşanlamlıları; Geyik dikeni, Halıç, Havuç, Kızlar yemeşi, Yemişen, Yemişken vb. Çeşitli bölgelerde ısırgana verilen adlar da ilgi çekici; Ağdalak, Cuncar, Cizlagan, Cincar, Dakırdalak, Dalağan, Dalayan diken. Bir de "gül"ü merak ettim; yabanî gülün Asker Gülü, İt Gülü, Köpük Gülü gibi adları varmış. Eskilerin "gül-i sadberg" dedikleri gülün Türkçe adları da hoş; Hokka Gülü, Katkan Gülü, Okka Gülü, Lâtince adı rosa hemisphaerica olan bir gül çeşidine Sivas çevresinde Kadıngöbeği deniliyormuş. Ancak halkımızın gül adını çok sevdiği anlaşılıyor. Güllü birkaç bitki adı zikretmekle yetiniyorum; Gülburnu, Gül Elması (Yabani Gül), Gülfatma, Gülgülüm, Güllügöndürme, Gülgülü (Hatmi, Boynuzlu Gelincik), Güllük (Eğrelti) Türkçe renk adları da bitki adları gibi gitgide unutuluyor. Son zamanlarda yavruağızı, hâki, tirşe, ebruli gibi renk adlarını kullanan birine rastladınız mı? Prof. Dr. Beynun Akyavaş bir yazısında şikâyet ediyordu; "Kırmızının bir tonuna siklâmen, yeşilin bir çeşidine petrol, sarının portakal rengine çalanına da oranj diyoruz. "Rubi"lerimiz, "turkuvaz"larımız, "lilâ"larımız da var. Erbabı, onları yâkuti firuze ve leylâk rengi olduğunu anlıyor. Siklâmen de, petrol de, oranj da, rubi turkuvaz, lilâ da Fransızca öz Türkçe değil. Tunuslu bir dostla konuşuyordum. Narenc'i Arapça'da hangi mânâda kullanıyorsunuz dedim. Narenc, 'greypfrut'tur dedi. Portakala bortugal derlermiş. Demek ki Fransızlara bir narenc vermişiz. Portekiz'i almışsınız dedim. Bilindiği üzere, "Portügal", Fransızca Portekiz'dir ve evvelâ 'Çin elması' denilen portakalı Çin'den alıp Avrupa'ya getirenler de Portekizlilerdir. Portügal; Arapça portugal, Türkçe portakal olmuş" Aslında diller buzdağları gibidirler, suyun altındaki büyük kısmı keşfetmeye başladığınız zaman o dile nüfuz edebilir şair, yazar veya düşünür olabilirsiniz. Turhan Baytop Hoca, derin sulara dalarak buzdağından küçük bir parçayı su yüzüne çıkarmış. Orada kim bilir daha ne hazineler yatıyor. Türkçenin dalgıçları haydi iş başına! ÇİÇEK ADLARI Ana Kokusu: Sarı şebboy Anasına Babasına Pay Veren: Aslanağzı Ateş Çiçeği Âvize Fidanı Ay Çiçeği Ayı Pençesi Babunec: Papatya Ballıbaba Benefşe: Menekşe Boru Çiçeği Boyaçiçeği Buhurumeryem Cemali Güzel Ciğerci Sığırı Civan Perçemi Çadır Perçemi Çadır Çiçeği Çakal Nergisi Çalba Çarkıfelek Çıngırak otu Çiğdem Çobanyastığı Çuha Çiçeği Dağçayı Dağsümbülü Deligül: Menekşe Gülü Devedikeni Devetabanı Dönbaba Ebegümeci Eğreltiotu Erguvan Eşek Lâlesi Eşek Dikeni Fesleğen Fırıldak Çiçeği: Çarkıfelek Firuze Çiçeği Fulya Gardenya Gâvur Gülü Gecesefası Gelincik Geven Guğu Çiçeği: Hüsnüyusuf Gül Güldefne Galhatmi Gülibrişim Gündündü :Ayçiçeği Günebakan: Ayçiçeği Güneş Gülü Hanım Düğmesi Hanım Sallandı Hanımeli Haseki Küpesi Haşhaş Çiçeği Hatmi Helyotrop Hercai Menekşe Hezaren Horoz ibiği Hüsnüyusuf Itır Çiçeði Itrişahi İnci Çiçeği Kadife Çiçeği Kahkaha Çiçeği Kamelya Kan Damlası Kandil Çiçeği: Civan Perçemi Karagözlüm Karanfil Kartopu Kasımpatı Kaynanadili Keşişbaşı Kevke Kına Çiçeği Kirli Hanım Koçuk Korunga Kuşkonmaz Küpe Çiçeği Küsme Çiçeği: Mimoza Küstüm Çiçeği: Küsme çiçeği Lâden Ağacı Lâle Lâle-i Nu'man: Gelincik Lâtin Çiçeği Leylâk Lisan-i Sevir Mahmur Çiçeği: Çiğdem Manisa Lâlesi Manolya Menekşe Menekşe Gülü Menevşe: Menekşe Meryamana Eli: Buhurumeryem Meryemana Kandili: Buhurmeryer Meyan Mimoza Mine Çiçeği Mor Salkım Mümüdük Müşgülüm Nergis Nevruz Çiçeği Nilüfer Orman Gülü Ortanca Öksüzoğlan: Beyaz Çiðdem Öküz Dili: Lisan-ı Sevir Papatya Patlak Çiçeği Piyan Reyhan Sabun Çiçeği Saffetiderûn Saksı Çiçeği Saray Çiçeği: Hezaren Saray patı Sardunya Sarmaşık Semen:Yasemin Sığırdili: Lisan-ı Sevir Sığırkuyruğu Sim Susen Sünbül şakayık şakayık-ı Numan: Gelincik şebboy Terslâle Toprak Kabul Etmez Turna Gagası: Dönbaba Üçgül Vapurdumanı Yaban Gülü: Nesrin Yanardöner Yasemin Yer Somunu Yılan Yastığı Yıldız Çiçeıi Yüksükotu Zambak Zerrin: Fulya Zerrinkadeh: Nergis Zeymuran Zülfüarus RENK ADLARI Al Altınsarısı Aşı Ateşi Baruti Beyaz Boz Çamgöbeği Çividi Devetüyü Ebruli Eflatun Erguvan Fıstıki Fildiıi Firuze Fulya Sarısı Gelincik Kırmızısı Gökmavisi Gülkurusu Gülpenbesi Gümüşi Hacıyeşili Haki Kahverengi Kara Kavuniçi Kestane Kızıl Kimyoni Kiraz Kuzguni Küfyeşili Külrengi Lacivert Leylâk Limonküfü Limoni Mavi Menekşe Mor Narçiçeği Nefti Ördekbaşı Patlıcani Pembe Samansarısı Sarı Siyah şarabi Tarçıni Tirşe Turuncu Vişne Yakut Yavruağzı Yeşil Zeytinyeşili Zifirî Zümridî Beşir Ayvazoğlu
__________________ You got me G-U-I-L-T-Y 모르게 너를 속여 전부를 뺏어 또 playing a game 재미로 해 둬 수백 가지 거짓말 | |
| |  |
| IRCForumlari.NET Reklamlar |
   |
 |
| Etiketler |
| ağlarına, ayvazoğlu, beşir, cicek, dair, renk |
| Konuyu Toplam 1 Üye okuyor. (0 Kayıtlı üye ve 1 Misafir) | |
| |
Benzer Konular | ||||
| Konu | Konuyu Başlatan | Forum | Cevaplar | Son Mesaj |
| Beşir ayvazoğlu | PySSyCaT | Şairler / Yazarlar | 0 | 18 Mart 2016 19:09 |
| Cennetin, Saatte Yetmiş Renk Değiştirdiğine Dair Bir Rivayet Var mıdır? | Liaaa | İslamiyet | 1 | 28 Şubat 2012 16:38 |
| Beşir Atalay (Beşir Atalay Kimdir? - Beşir Atalay Hakkında) | Zen | Tarih / Siyaset | 0 | 20 Şubat 2012 22:31 |
| Ağlarına bakın ne takıldı! | Kalemzede | Esrarengiz Olaylar | 1 | 13 Kasım 2011 20:35 |
| Renk, Renk Çiçek Resimleri - Süper Çiçek Arşivi- (Resim) | Sevda | Bahçe Bakımı ve Çiçekler | 0 | 01 Mart 2011 20:43 |
Normal
