636 yıllık Osmanlı Devletinin, çöküşü ve yıkılışı sebebsiz değildir. Bu ulu çınarın çöküşünde asli ve tali çok sayıda sebebler vardır. Ama asıl sebep özünden kopup, Tanzimat ile kendi milli ve manevi değerlerine ters olan Batı’yı taklid etmesidir. Batı’nın fende ve teknikdeki tecrübeleri yerine onun bünyemize uymayan yaşayışını alan aydınlar ile kendi değerlerini halen de (çok kimsenin) sahiplendiği halk arasında uçurum olmuştur. Batı potasında eriyen aydınlar, Batı’nın sadece ilmini alan ama değerlerini muhafaza eden Japon aydınları gibi halka rehber olamamıştır. Aksine halkı aşağılamış ve cahil olarak görmüştür. Netice olarak Osmanlıyı Batı’yı taklid eden Osmanlı aydını yıkmıştır.
Değişim isteği 1683 tarihinde Viyana bozgunu ile başlayan ric’at (geri çekilme) Osmanlının maddi ve manevi cephesinde kendini gösterdi. Eskisi gibi dirayetli devlet adamları da yoktu. Osmanlı ard arda gelen ve bir türlü önlenemeyen mağlubiyetlere uğradı. Her gelen gün bir kara haberi getiriyordu. Osmanlı Devleti kuvvetten düştükçe ve prestij kaybettikçe kanun hakimiyeti azaldı. Ve maalesef Osmanlı Devleti acz içinde kıvranıyordu. İlmin yerini cehalet aldı ve hatta hükümferman oldu.

Devlet kadrosunda olduğu gibi ordu ve donanmada da disiplin ve kanuna itaat kalmadı. Bu durum çöküşü hızlandıran ivme oldu. Ekaliyetler (azınlıklar) milliyetçi akımlara kaydıkça İslamiyet dışı din mensubları ve ayrı ırktan olanlar bağımsız olma yolunu seçti. Çöküşün ve inhitat sebebleri sadece bunlar değildir. Kuruluş ve yükseliş devrinde adaletin önünde Topkapı Sarayındaki Sultan ile Sirkeci’deki hamal eşit idi. Adaletten inhiraf edildi. Haksızlıklar yapıldı. Vezirler, sadrazamlar sultanın selahiyetlerine müdahale ettiler. Denge bozuldu. Ehliyetsiz vezir ve sadrazamlar mağlubiyet üzerine mağlubiyet hazırladılar. Rüşvet başladı ve rüşvetin çıkışı ile kanun hakimiyeti ve adalet sarsıldı. Daha sonra her tarafta safahat başladı. Bu ise israfı artırdı. Devlet güçten düştü.
Yükseliş devresinde her ev bir okul idi. Evlerde ilmin yerini müzik aldı. Kız çocuklarının piyano ya da alaturka bir müzik aletini çalması moda haline geldi. Siyasi örflerin bozuluşu yıkılışı hızlandırdı. Yeniçeri ocağı bozuldu, disiplinsizlik aldı başını gitti. Şeyhülislamlardan bazıları gerçekleri söyleyemediler. Devlete rehberlik vazifelerini yapamadılar. Başta dışişleri ve maliye olmak üzere bir çok bakanlıklar azınlıklara verildi. Tefrika yani bölücülük iliklere kadar işledi. Bazı askeri mağlubiyetlerin asli sebebi İslamiyete uymamak idi. Muahede ahkamına riayet Kur’an-ı kerim’in emridir. İkinci Viyana kuşatmasındaki hezimetin sebebi budur.

Demokrasi İslamın emridir. Türkler demokrasiyi Batı’yı taklidde aradılar. Osmanlılar İslamiyetin emirlerine sarıldıkları müddetçe yükselmişlerdir. Terk ettikleri müddetçe izmihlale gitmişlerdir. Osmanlı bu sebeblerle çöküşe başladı ve devlet yaşamak için çırpınıyordu. Düveli muazzama Avrupa’nın güçlü ülkeleri Osmanlıyı ıslahatta bulunmaya ve ekaliyetlere (azınlıklara) haklar tanımaya zorluyorlardı. Osmanlı Devleti bu haleti ruhiye içinde Tanzimata girdi.
Osmanlı Devletinin gayesi parçalanmaktan, inkıraza uğramaktan kurtulmak idi. Ecnebi devletleri memnun ederim, yardım alırım düşüncesini taşıyordu. Batı’dan merhamet dilenmek akrepten bal yapmasını beklemekten daha çok abesle iştigaldir. Tanzimat Batı’yı (Avrupa’yı) memnun etmek için yapıldı. Osmanlı o tarihte zayıf idi. Ama yanlış yolu seçti.