a. İnsan
Osmanlı topraklarında yaşayan tüm halka reaya denilmekteydi.
• Bu insanlar, yaptıkları işlerin özelliğine göre şehir, kasaba veya köylerde yaşamaktaydılar.
• Reaya, kendilerine imkan sağlayan devlete de vergilerini vermekteydiler.
• Osmanlı Devleti'nde insanların ekonomik gücü, nüfusa bağlı olarak artmıştır.
• Tam anlamıyla bir nüfus sayımı yapılmasa da nüfusunun özellikleri hakkında bilgiler vermektedir.
• Tahrir defterlerine, ülke toprakları ve üzerinde yaşayan insanlar kaydedilirdi.
• Osmanlı Devleti'nin kuruluş yıllarında Anadolu'nun nüfusu azdı. Bunun sebebi; kıtlık, salgın hastalıklar ve savaşlardı.
• Osmanlı Devleti güç kazandıkça nüfus arttı. Bunun sebebi; ekonomik durumu iyileşmesi ve güvenli bir ortamın oluşmasıdır.
b. Toprak
• Osmanlı ekonomisinin temel kaynağı topraktır.
• Ekilebilen tüm topraklar, devletin malıydı.
• Reaya, bu toprakları kullanma hakkına sahipti.
• Devlet malı olan topraklara miri arazi denirdi.
• Devlet, herkese ailesinin ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde toprak verirdi. Tımar sistemi içinde köylüye dağıtılan bu topraklara çift denirdi.
• Bu toprakların kullanma hakkı çifçinindi. ÖIümünden sonra bu toprakların kullanım hakkı, çiftçinin çocuklarına miras kalırdı.
• Bu uygulama ile toprak sahibi zengin bir sınıf ortaya çıkmamıştır.
c. Üretim
-Tarım
•Osmanlı Devleti'nde en önemli gelir kaynağı tarımdı.
• Devlet tarafından kendisine toprak verilen köylü, tarımla uğraşır, geçimini sağlardı.
• Köylü bu toprağı; satamaz, vakfedemez, devredemezdi.
Köylünün devlete karşı sorumlulukları vardı:
• Toprağı habersiz terk etmemek,
• Sebepsiz olarak tograğı üç yıl üst üste ekmeden bırakmamak,
• Ürettiği ürünün vergisini sipahiye ödemek
Buna karşılık devletin vatandaşa karşı görevi de;
• Halkın huzur ve güvenini sağlamaktı.
• Devlet, sağladığı imkanlar karşılığında tımar sahibinden; asker yetiştirmesini, köylüden de üretim yapmasını beklerdi.
-Hayvancılık
• Osmanlı Devleti'nde ekonominin en önemli unsurlarından biri de hayvancılıktı.
• Hayvancılıktan; ulaşım, taşımacılık, et, süt, yün, dokumacılık alanlarında faydalanılmaktadır.
• Balıkçılık ve arıcılık da gelişmiştir.
• Hayvancılıkla uğraşanlar göçebelerdi (konargöçer/yörük).
• Hayvancılıkla uğraşanlardan agnam vergisi alınırdı.
• Hayvancılığın yaygın olduğu iller; Bursa, Balıkesir, Manisa ve Aydın'dı.
• Hayvancılık, her dönem devlet tarafından desteklenmiştir.
• Devlet desteği sayesinde; Bursa'da ipek, Selanik'te çuha, Bulgaristan'da aba, Ankara'da tiftik yaygın olarak üretildi.
-Ticaret
İç Ticaret
• Osmanlı Devleti'nin kurulduğu topraklar; Doğudan batıya uzanan ticaret yolları üzerinde bir merkez durumundaydı. Bu sebeple, ticaretin gelişmesine önem verildi.
• Ticaret, devlet tarafından desteklendi. Ticaretten az vergi alındı.
• Osmanlı topraklarında yabancı tuccarlar da ticaret yapabiliyordu.
• Ticaret yolan üzerinde kervanların dinlenmesi için menziller kurulmuştu.
• Ana yollar ve geçitler derbentçi denilen görevlilerin gözetimi altındaydı.
• Şehirlere gelen mallar, bedesten, çarşı ve kapan hanlannda toplanır ve satışa sunulurdu.
• İlk bedesten, Orhan Bey zamanında Bursa'da, ikincisi ise Mehmet Çelebi zamanında yine Bursa'da İpek Han adıyla yaptırıldı.
• Kapan hanları, tek cins ticaret maddesinin toptan satışının veya dağıtımının yapldığı yerlerdir. Un kapanı, yağ
kapanı gibi...
• Esnaf, Ahiligin birer kolu olan lonca teşkilatlarına bağlıydılar. Her meslek grubunun ayrı bir loncası olurdu.
• Loncaya kayıt olan üyeler, o loncanın denetimi ve koruması altında olurlardı.
• Dükkan açma hakkına gedik denirdi. Gediğe sahip olmak için, çıraklık, kalfalık ve ustalık belgelerini almak gerekirdi.
• Şehirlerde ayrıca belirli günlerde kurulan açık pazarlar da vardı. Bu pazarlar, satılan malın adıyla anılırdı. Odun pazarı, at pazarı gibi...
• Çarşı ve pazarları fiyat ve kalite bakımından denetleyen görevliler; muhtesip ve eminlerdi.
Dış Ticaret
• Osmanlıların Anadolu'da egemenliğini genişletmesi, güvenliği sağlaması ve liman şehirlerini ele geçirmesi, 14. yüzyılın sonlarından itibaren dış ticaretin gelişmesini sağladı.
• İran ve Hindistan'dan gelen tüccarların Bursa, Antalya ve Alanya'ya ulaşmaları sağlandı.
• Ticaret yolları üzerine kervansaraylar yaptırıldı.