Eski hukukumuzda işçinin ibâdet hakkını yakından ilgilen*diren iki konu daha vardır: Namazların birleştirilerek kılınması veya kazâya bırakılması. Şimdi de bunlar hakkında özet bilgi*ler verelim:

a) Namazların Birleştirilmesi (Cem'-i Salâteyn): Müslüman bir şahsın
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
meşrû' özürler sebebiyle namazıyla ikindi na*mâzını veya akşam namazıyla yatsı namazını birleştirerek kıl*masına cem'-i salâteyn denmektedir. Eğer öğle namazı vaktinde ikindi ve akşam namazı vaktinde yatsı namazı birleştirilerek kı*lınacak olursa
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
buna cem'-i takdîm; tersi vâki' ise buna da cem'-i te'hîr adı verilmektedir[22]. Acaba bu imkândan işçi de yarar*lanabilecek midir? Bu sorunun cevâbı için çeşitli mezheblerde*ki fıkhî durumu kısaca gözden geçirelim
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
sonra da müslüman Türklerin genellikle resmî mezheb olarak kabul ettiği Hanefî mezhebi açısından konuyu tahlil edelim:

Mâlikî mezhebine göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
cem'-i salâteynin sebepleri
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
se*fer yani yolculuk
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
hastalık (ishâl ve benzeri gibi)
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
özellikle ayın sonlarındaki zifiri karanlık gecelerde yolun çamurlu olması ve bir de Arefe ve Müzdelife deki durum olmak üzere dört tanedir. Bunların arasında işçinin durumu söz konusu değildir. Ayrıca Mâlikîler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
genellikle cem'-i takdimi câiz görmektedirler[23].
Şafiîlere göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Sefer sebebiyle hem cem'-i takdim ve hem de cem'-i te'hîr câizdir. Cem'-i takdimin ba'zı şartları vardır. Şid*detli yağmur ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
sadece cem'-i takdim için meşrû' bir sebeb teşkil eder. Şiddetli kar ve buz da yağmur gibidir. Ancak şid*detli karanlık
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
korku ve hastalık gibi hâller
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
cem'-i salâteyn için haklı sebep teşkil etmez. Tercih edilen görüş budur. Bu arada işçinin durumu da
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
cem'-i salâteyn için meşr'û bir sebeb adde*dilmez[24].
Bu konuda en müsâmahalı davranan hukukçular
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Han*belilerdir. Bu hukukçulara göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
yolcular
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
namazı birleştirme*diği takdirde meşakkat çekecek olan hastalar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
emzikli kadın*lar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
sidiğini tutamayan şahıslar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
her namaz için abdest almak*tan veya teyemmüm etmekten âciz olan düşkünler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
yer altın*da yaşayan yahut çalışanlarla
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
körler gibi vakti bilmekten âciz olanlar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
kısaca canından
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
malından ve ırzından dolayı korku içinde bulunanlar ve de namazı birleştirerek kılmadığı takdir*de
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
geçimine zarar gelmesinden korkanlar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
öğle namazı ile ikindi namazını veya akşam ile yatsıyı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
cem'-i takdim yahud cem'-i te'hîr şeklinde birleştirerek kılabileceklerdir. Hanbelilerin bu gö*rüşünde
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
işlerini terk etmeleri imkânsız gibi görünen işçiler açı*sından büyük kolaylıklar mevcuttur. Ancak Hanbelilere göre cem'-i salâteynin ba'zı şartları vardır: Cem'-i takdim yapacak olanlar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
birinci namazın iftitâh tekbirinde birleştirmeye niyet ede*cekler; iki namaz arasını bir farz namaz kılacak kadar gerekli olan zamandan fazla açmayacaklar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
arada nâfile ve sünnet na*maz kılmayacaklar; meşrû sebeb ikinci namaz bitinceye kadar devam edecektir. Cem'-i te'hir yapanlar ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
birinci namazın vak*tinde birleştirmeye niyet edecekler ve meşrû sebeb ikinci na*mazın vakti girinceye kadar mevcut olacaktır.

Hanefi hukukçularına göre ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
hac ibâdetini yaparken Arefe'deki öğle ile ikindinin ve Müzdelife'deki akşam ile yatsı*nın birleştirilerek kılınması dışında
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
cem'-i salâteyn câiz değil*dir. Ancak Hanefi hukukçuları
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
günümüzde işçi ve memurları yakından ilgilendiren önemli bir fetvâ vermişlerdir. O da
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
zarû*ret anında diğer mezheblerden birini
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
o mezheblerin öngördü*ğü şartlara uyarak taklîd etmektir. Bütün meşrû' yolları dene*mesine rağmen namazını kılamayacağını anlayan işçi
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
yukar*ıdaki izahlardan anlaşıldığına göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
sadece Hanbeli mezhebini taklîd ederek
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
öğle ile ikindiyi veya akşam ile yatsıyı birleştire*rek kılabilecektir. Bu yola başvurabilmesi için başka meşrû' yo*lun kalmaması ve işçinin işinden olma ile karşı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
karşıya bulun*ması şarttır. Hanbelilere göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
namazların birleştirilmesinin şart*larını da yerine getirecektir. Bu sebeble bunları kısmen ayrıntılı olarak zikrettik. Diğer mezheblere göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
zaten câiz değildir. Ba'zı Hanefi hukukçuları
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
zarûret hâli dışında da taklîdin câiz oldu*ğunu zikretmişlerdir[25].

b) Şimdi de kazâ meselesini kısaca özetleyelim: Namazların vaktinde kılınamadığından kazâya bırakılma*sını gerektiren hâller
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
çeşitli mezheblere göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
yine çeşitlilik ar*z etmektedir. Ancak bunları
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
namazların birleştirilmesi için meşrû' sebep teşkîl eden hâller olarak özetleyebiliriz. Bu genellemeye göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Hanbeliler dışında
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
işçilerin işlerinden dolayı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
namazı ka*zaya bırakmalarını câiz gören İslâm hukukçusu mevcut değil*dir. Hanbelilere göre de yine
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
namazları birleştirerek kılmakda mümkün olmadığı takdirde
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
namaz kazâya bırakılabilecektir[26]. Ha*nefi mezhebindeki hükümleri daha tafsilatlı olarak görelim:
Namazın kazâya bırakılmasına meşrû' sebeb teşkil eden hâllere misâl olarak
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Hanefi hukukçuları
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
düşman korkusu
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
ebe için çocuğun ölüm tehlikesi
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
uyku
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
unutma ve vakit konusun*daki aldanmayı zikretmişlerdir. Maişet için çalışma
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bunlar ara*sında yer almamaktadır. Ancak kazâya kalan namazların edâ*sı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
ailenin geçimini te'min için çalışma ve bir kısım hukukçula*ra göre ihtiyâçları te'min etme amacıyla te'hîr edilebilir. O hal*de işçinin durumu
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
namazların kazâya bırakılması için değil
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
sa*dece kazâya bırakılan namazların edâsının te'hiri için meşrû' se*beb teşkil etmektedir. Diğer hukukçular da aynı kanaattedir*ler[27].