Çok hukukluluk kavramını
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
devletin farklı kültür ve din mensuplarına onların tercihleriyle kendi hukuklarını seçme şansını vermesi ve devletin hukuk üretme gibi bir görevinin bulunmaması şeklinde özetlemek mümkündür. Mesela Medine Vesikası
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Hıristiyan
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Yahudi ve Müslümanlara kendi hukuklarını uygulamayı getiren bir sözleşme mahiyetindedir. Verilen bu misâl
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
çeşitli millet ve ümmetlere mensup insan topluluklarını içinde barındıran Osmanlı Devleti için de uygulanmak istenmektedir. Kısaca bu izahlarla bazı yazarlar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm Hukukunun ve özellikle de Osmanlı uygulamasının çok hukukluluk prensibini kabul ettiğini iddia etmektedirler. Hukuk birliği ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
ülke içinde yaşayan her topluluğa
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
aynı hukuk sisteminin hükümlerinin uygulanması demektir.

Önemle ifade edelim ki
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm Hukukunda ve bunun tam bir uygulaması demek olan Osmanlı tatbikatında
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
çok hukukluluk asla mevcut değildir. Belki farklı dinlere ve kültürlere mensup topluluklar için
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm’ın kabul ettiği hak ve hürriyetler ve özellikle de din ve vicdan hürriyeti vardır. Bu hürriyetlerin neticesi olarak
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
şahıs
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
aile ve miras gibi istisnaî bazı hukuk dallarında
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
onların inançlarına uygun olan hükümlere saygı prensibi vardır. Buna da ayrı hukuklar demek mümkün değildir; olsa olsa farklı inanç hükümlerini birbirine bağlayan bağlama kuralları denir. Bunlar da
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Müslümanlar açısından değil
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
gayr-i müslimler açısından önem arz etmektedir.

Meseleyi kısaca özetleyelim. İslâm hukukunda insanlar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
mensup oldukları dinlerine göre birbirinden tefrik olunurlar. Vatan ve millet mefhumları yerine aynı dinin tâbiileri demek olan ümmet tabiri esas alınır. Eski Müslüman Türk Devletlerinde vatandaş demek olan ra’iyye (tebaa)
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Müslüman ve gayr-i müslim olarak ikiye ayrılır. Kavmiyet yahut cinsiyet farkı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
şer'-i şerifce hiç hükmündedir. Rumlar ile Ermenilerin tamamen Hıristiyan ve Türklerin ise tamamen Müslüman olmaları tesadüf kabilindedir.

Yukarıda zikredilen din kriterinden hareket eden İslâm hukukçuları
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm ülkesindeki insanları
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Müslüman ve gayr-i müslim olmak üzere iki ana gruba ayırmışlardır. Osmanlı Devletinde millet tabiri
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
ümmet manâsında kullanılmış ve millet-i müslime ile millet-i gayr-i müslime mefhumları
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
fıkıh kitaplarındaki esaslara uygun olarak isti'mal edilmiştir. Osmanlı ülkesinde yaşayan en önemli gayr-i müslim milletler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Hıristiyanlar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Yahudiler ve sabiîlerdir. İslâm ülkesinde yaşayan gayr-i müslimleri
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
vatandaşlık hukuku açısından ikiye ayırmak mümkündür: Zımmîler ve müste'menler. Zımmîler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm Ülkesinin vatandaşı olan gayr-i müslimlerdir. Müste’menler ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
yabancılardır.

İslâm hukukunda dünyanın iki ülkeye ayrıldığını
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Müslümanların hâkim oldukları topraklara İslâm ülkesi (Dâr'ül-İslâm) ve gayrımüslimlerin hâkim olduğu topraklara da harp ülkesi (Dar'ül-Harp) dendiğini biliyoruz. En önemlisi de fiilen birden fazla olan İslâm devletlerine
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
devletler hukuku açısından “Birleşik İslâm Devletleri” nazarıyla bakıldığına da şahit oluyoruz. İslâm ülkesi vatandaşlarına Osmanlı hukukçuları ehl-i dar'il-İslâm demişler ve bazı aksi görüşlere rağmen
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
zımmîleri de bu tabirin kapsamına sokmuşlardır. Müslümanlar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
dünyanın neresinde olursa olsun
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Müslüman olmalarından dolayı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm ülkesinin vatandaşıdırlar. Zımmîler ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
zimmet akdinin şartlarına uydukları sürece
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm ülkesinin kanunlarına tabi olmayı kabul ettiklerinden zimmet akdi gereğince
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bir diğer görüşe göre ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm ülkesinde süresiz ikâmet hakkına sahip olduklarından dolayı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
yine İslâm ülkesinin vatandaşı sayılırlar. Müste'menler ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm ülkesinde yabancı statüsündedirler ve ehl-i dar'il-harb diye yahut harbî şeklinde de anılırlar. Tanzîmât öncesi bütün Osmanlı Kanunnâmelerinde bu tabirlere rastlamak mümkündür. Tanzîmât'a kadar her konuda olduğu gibi
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
vatandaşlık hukukunda da bazı istisnaların dışında
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
şer'î hükümleri esas alan Osmanlı Devleti
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bu kozmopolit dönemde vatandaşlık konusunda bazı yeni hükümler kabul etmiştir. Ra'iyye
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
müslim
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
zımmî ve harbî tabirleri yavaş yavaş terk edilmeye başlanmış ve yerlerini tebe'a-i Devlet-i Aliyye ve ecnebî gibi yenilerine terk etmişlerdir.

Gayr-i müslimler zimmî statüsüne geçince
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bazı istisnaların dışında
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Müslümanlara tanınan hakların bunlara da tanınması söz konusudur. Bir diğer ifadeyle
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Müslümanlara uygulanan hukuk
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
onların inançları gereği istisna tutulan bazı hukukî hükümler dışında
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
aynı hukuk yani İslâm hukukudur. Devlet
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Müslüman vatandaşlar ile gayr-i müslim vatandaşlar arasında fark gözetmek durumunda olsa da bu
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
istisnaî olmakta ve genel kaideyi bozmamaktadır. “Bize tanınan haklar onlara da tanınır; bize yüklenen ödevler onlara da yüklenir” manâsında bir hadis de nakledilmektedir. Müste'menler de hak ve ödevler bakımından zımmîler gibidirler. Aralarındaki fark
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bunların İslâm ülkesinde sadece geçici ikâmet hakkına sahip olmalarıdır. Devamlı ikâmet nimetinin külfetleri bunlara yüklenmez.

Özel hukuk açısından zimmîler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
şahıs
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
aile ve miras hukukuna ait bazı müesseseler dışında tamamen Müslümanlar gibidirler. Yani akideye dayanmayan hükümlerde Müslümanlarla eşittirler. Akideye dayanan hükümlerde ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
kendi dinlerinin hükümlerine tabidirler. Müste'menler de ikâmet müddetince bu haklar konusunda zimmîler gibidirler. Ancak devlet ve ülke menfaati açısından bazı sınırlamalar söz konusudur. Silah ve savaş malzemesi ihrâcı müste'menlere bu sebeple yasaklanmıştır. Hem zımmîler ve hem de müste'menler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm ülkesinde
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
menkul ve gayrimenkul mülkiyet hakkına da sahiptirler. Bu hak
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
ancak kamu yararı sebebiyle kısıtlanabilir. Zimmîler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
mâlî tasarruflar açısından İslâm ülkesinde Müslümanlar gibi
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm Hukukuna tabidirler. Mu’amelât konusunda dinlerinden ve inançlarından gelen önemli bir fark bulunmadığı için istisnaî hükümler de oldukça azdır. İslâm ülkesinde gayr-i müslimlerin şarap ve domuz üzerinde malî tasarrufta bulunabilmeleri; gayr-i müslime ait şarap ve domuzu telef yahut gasb edenin tazminata mahkûm edilmesi ve gayr-i müslimlerin bir gayr-i menkûlü mabed olarak kiralayamaması bu istisnaların en önemlilerini teşkil eder. Müste'menler de malî konularda
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bazı küçük istisnaların dışında zimmîler gibidirler.

Özetle
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Osmanlı hukuk tarihinde kabul edilen Hanefi görüşüne göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
eşya
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
borçlar ve ticaret hukukunda gayr-i müslim teb'aya da şer'î hükümler uygulanır. Ancak onlara göre mal kabul edilen domuz ve şarap gibi şeylerin hukukî muamele konusu olabilmesi gibi istisnaî haller vardır. Aile hukukunda ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
isterlerse İslâm hukuk nizâmına
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
istemezlerse kendi hukuk nizâmlarına tabi olurlar. Nitekim 1917 tarihli Hukuk-ı Aile Kararnâmesi de bu görüşü benimsemiş ve bu kanun içinde
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Müslümanlara ait maddeler yanında Hıristiyan ve Yahudilere ait hükümlere de yer verilmiştir. Bu
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bir atıftan başka bir şey değildir.

Cezaî hükümlerin yer bakımından tatbiki konusunda
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm hukukçuları farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. İslâm Hukuku cihanşümûl bir hukuk sistemidir. Ancak uygulamada
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bazı istisnalar bulunmakla birlikte İslâm ceza hukukunda tam mülkîlik sistemi esas alınmıştır. Ebu Yusuf ve diğer İslâm hukukçularının savunduğu bu görüşe göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
İslâm ülkesinde işlenen bütün suçlara
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
failinin dinine ve cinsiyetine bakılmaksızın İslâm ceza hukuku tatbik edilir. Dolayısıyla Müslümanlar
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
zimmîler ve müste'menler aynı cezaî hükümlere tabidirler. Bu genel kaidenin istisnaları elbette vardır. Genişletilmiş mülkîlik sistemini müdafaa eden Ebu Hanife ve İmam Muhammed'e göre ise
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
müste’mene sırf Allah hakkı olan zina
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
hırsızlık ve yol kesme gibi suçların hadleri uygulanmaz.

İslâm’da milletlerarası usûl hukuku deyince
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
akla hemen zimmî ve müste'menlerle ilgili hukukî ihtilaflar gelmelidir. Zira İslâm Hukuku
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bunlara ve özellikle de İslâm ülkesi vatandaşı olan zimmîlere
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
özel hukukun yukarıda kısaca açıkladığımız bazı alanlarında bir çeşit kazaî muhtâriyet vermiştir. Bu durumda zikr edilen konularda şer'iye mahkemesine başvurunca
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
yabancı unsurlu bir ihtilâf gibi olmaktadır. Başvuran müste'men olunca
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
ihtilâf tamamen yabancı bir ihtilâf olur.

Yabancı unsurlu ihtilâflarda yani İslâm ülkesindeki zimmî ve müste'menlerle ilgili davalarda yetkili mahkeme
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
aile hukuku dışında İslâm mahkemeleridir. Bu
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Hanefilerin görüşüdür. Osmanlı Devletinde tatbik edilen bu görüşe göre
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
zimmî ve müste'menler
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
aile hukuku alanında isterlerse kazaî muhtâriyete sahip kendi cemaat mahkemelerine başvururlar ve isterlerse de yine şer'iye mahkemelerine müracaat ederler. İkinci şık için Ebu Hanife
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
her iki tarafın da rızasını şart koşarken
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Ebu Yusuf ve İmam Muhammed taraflardan birinin müracaatını yeterli görmektedir. Osmanlı Devleti’nde zikredilen tatbikat 1917 tarihine kadar bazı istisnalarla devam etmiştir. Bu tarihte HAK ile yargı birliğini sağlamak üzere
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
gayr-i müslimlere aile hukuku alanında kendi hukukları tatbik edilmek şartıyla bütün yargı yetkisi İslâm mahkemelerine verilmiştir.

Özetlemek gerekirse
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Osmanlı Hukuku çok hukuklu bir sistem değildir. Belki din ve vicdan hürriyeti gereği
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
gayr-i müslimlere belli hukuk alanlarında daha serbest hareket etme imkânı vermiştir. Bu serbestilik
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
çok hukukluluk olarak anlaşılınca ve gayr-i müslimler tarafından suiistimal edilince
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Tanzîmât sonrasında buna karşı tedbirler alınmıştır. Bunu teyid eden iki belgeden bazı nakiller yaparak
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
konuyu kapatmak istiyoruz:

Birincisi; Hukuk-ı Aile Kararnâmesinin Mazbatasındaki şu cümlelerdir:
“Mecelle’nin aile hukuku ile ilgili hükümler ihtiva etmemesinden dolayı
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
memleketimizde bu konuda
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
değişik din ve milletlerden her bir grubun tedvin edilmemiş kendi mezhep ve dinlerine ait hükümlerin uygulanması ve bu mezhebin hükümlerini Şer’iye hâkimlerinin bilmemesi sebebiyle
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
gayr-i müslimlerin ruhanî reislerine yargı yetkisinin verilmesi zarureti
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
istisnâi de olsa ortaya çıkmıştır. Halbuki devlete ait olan yargı hakkının ciddi bir kontrole tabi olmayan fert veya heyetlere tevdi edilmesi
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bir çok mahzurları da beraberinde getirir”.

İkincisi; Fener Patrikhânesi’ne aile
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
miras ve şahsın hukuku gibi alanlar ile Patrikhâne içindeki nizâmlarda bazı hukukî yetkiler verilmesi üzerine
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bu yetkiyi çok hukukluluk olarak yorumlayarak
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Bizans Kanunu adıyla bir başka hukuk sisteminden bahsetmeleri üzerine
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
21 Mayıs 1904 tarihli İrâde-i Seniyye ile
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
Sultân Abdülhamid onları ikaz etmek mecburiyetinde kalmıştır:

“Rum Patrikhânesi Muhtelit Meclisinde görülen davaların Bizans Kanunu namıyla bir kanuna uygun olarak halledildiği haber alınmış olup
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
bu tabir tarafımdan şaşkınlıkla karşılanmıştır. Memâlik-i Şâhâne’de ve özellikle de Devlet-i Aliyye’nin Pay-ı tahtında devletin kanunlarından başka yürürlükte kanun olamayacağı; bu ifadeden maksat dahili nizâmnâme ise buna kanun adı verilemeyeceği gâyet âşikârdır”.

Bu dediklerimizin delilleri
Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.
760 küsur Osmanlı Kanunnâmesi ve arşivlerdeki milyonlarca belgelerdir .[1]