IRCForumları Sosyoloji Okulu: Sosyolojide Toplumsal Rol Türleri Nedir? Ne Değildir?

Sosyolojide statüye uygun olarak yapılması gereken davranışlara toplumsal “Toplumsal Rol” denir. Toplumsal statüler kişiyi belirli toplumsal kurallara uymaya zorlar. Bu kurallara uymak toplumsal rolü yerine getirmektir.

Toplumsal statü, statik iken toplumsal rol dinamiktir. Diğer bir deyişle rol, statünün davranışsal yönüdür. Bireyin rolünü yerine getirmesi, statünün verdiği hakları kullanması, ödevlerini yapmasıdır. Öğrenciden ders çalışması, doktordan hastasını muayene etmesi, öğretmenden ders anlatması beklenir. Statü olmaksızın rolün, rol olmaksızın statünün anlamı yoktur. Her statünün rolü ait olunan toplum tarafından belirlenir. Örneğin annelik rolü her toplumun özelliğine göre farklı biçimlerde yerine getirilir.

Bireyin statüsüne uygun biçimde yaptığı gerçek rol, toplumun beklentilerine uygunsa onaylanır, uygun değilse onaylanmaz. Statülere bağlı olarak roller de zaman içinde aynı kalmayıp değişkenlik gösterir. Örneğin, tarım toplumlarında kadının rolleri, sanayi toplumunda değişikliğe uğramıştır.

Bireyin baskın olan anahtar statüsüne uygun olarak yaptığı davranışlara “Anahtar Rol”, statü ile ilgili olarak bireyin yapabildiklerine “Gerçek Rol” denir. Toplumda her rolün yerine getirilişine dair bir beklenti vardır. Toplumun bireyden yapmasını istediği bu davranışlara “İdeal Rol” denir. Örneğin; Ahmet Bey; eş, baba, evlat, arkadaş, inşaat mühendisi, komşu, vatandaş gibi pek çok statüye sahiptir. Bu statüler içerisinde onun yaşam standardını belirleyen, insanlarla ilişkilerini düzenleyen mesleği; yani inşaat mühendisi olması onun anahtar statüsüdür. Yapıların plan, proje ve denetlenmesinin yapılması Ahmet Bey’in anahtar rolüdür. Ahmet Bey’in mühendis olarak işinde yapabildikleri gerçek rolüdür. Toplumun Ahmet Bey’den mühendis olarak yapmasını beklediği davranışlar ise ideal roldür.

İnsanlar aynı anda birçok statü ve role sahiptir. Roller kimi zaman birbirini destekler kimi zaman da çatışmaya neden olur. Bireyin rolleri arasındaki uyumsuzluğa “Rol Çatışması” denir. Örneğin, hâkim olan bir babanın oğlunu yargılamak zorunda olduğunda yaşadığı durum rol çatışmasıdır. Bir rolün diğer bir rolün yerine getirilmesini kolaylaştırmasına da “Rol Pekişmesi” denir. Mesela; avukat birinin iyi bir siyasetçi olması, edebiyat öğretmeninin iyi bir yazar olması gibi.


KAYNAK: SOSYOLOJİ TARİHİ KİTABI