IRCForumları Sosyoloji Okulu: Sosyolojinin İlk Kez Ortaya Çıkışı Nedir? Ne Değildir?

M.Ö. 300’lü yıllarda Aristoteles “İnsan, sosyal bir canlıdır.” derken elbette bugün sosyolojinin alanına dâhil edebileceğimiz bir yargıyı dile getirmekteydi. Ne var ki bu ve benzeri yargılar sosyolojinin kökeninin Antik Yunan’a ya da benzeri yargıları bulabileceğimiz daha eski öğretilere kadar uzanabileceğini kanıtlamaz.

Düşünce tarihinden miras kalan yargı ve düşünceler toplum üzerine eskiden beri kafa yorulduğunu gösterir. Birlikte yaşama deneyimi üzerine düşünme insanlık tarihi kadar eskidir. Düşüncenin bütün yazılı ve sözlü tarihi bunu kanıtlamaktadır. Mesela; Eski Yunan’dan beri felsefeden doğan ahlak ve siyaset felsefeleri uzun zamandan beri insanların nasıl yaşaması ve nasıl yönetilmesi gerektiği üstüne önemli öğreti ve görüşler geliştirmişlerdir. Tüm bu görüş ve öğretilerin odaklandığı konular sosyolojinin alanına girse de ne ahlak ne de siyaset felsefesine sosyoloji diyemeyiz. Çünkü felsefe toplumsal düzenin ve insan davranışlarının nasıl olması gerektiği üzerine düşünceler üreten bir etkinliktir.19.yüzyıla kadar toplumsal olaylara duyulan ilgi felsefi düzeyde kalmıştır.

Toplumsal olay ve olgular üzerine düşünme, inceleme ve araştırmanın bir disipline dönüşebilmesi için Eski Yunan’dan sonra uzun bir zamanın geçmesi ve köklü dönüşümler yaşanması gerekmiştir. Birlikte yaşama deneyimi üzerine düşünmenin felsefi düşüncenin tekelinden çıkıp “sosyoloji” adı altında görece bağımsız bir bilim haline gelebilmesi bir dizi tarihsel ve düşünsel gelişmelerin bir sonucudur. Yoksa hiçbir bilim, yalnızca birkaç düşünürün sadece ilgi ve çabasının bir ürünü olamaz. Elbette bilimlerin ortaya çıkıp şekillenmesinde bilim insanlarının özel katkıları vardır fakat bilimlerin özellikle de sosyal bilimlerin ortaya çıkışında tarihsel koşulların ve toplumsal sorunların daha belirleyici bir rol oynadığı yadsınamaz. Düşünürler de bu koşullar ve sorunlar üzerine kafa yorup karşılık verdiklerinde yeni bir bilimin mucidi olma hakkını kazanırlar. O hâlde sosyolojinin de tüm diğer bilimler gibi bir doğuş yeri, zamanı ve bilimler tarihinde özgün bir konum edinmesine katkıda bulunan düşünürleri vardır. Sosyolojinin doğuşunu hakkıyla kavrayabilmek için onun arkasındaki tarihsel etkenlerin, toplumsal koşulların ve düşünürlerin oluşturduğu zemini belirginleştirmek gerekir.

Tarihsel arka plana kabaca bakıldığında, Avrupa’da Rönesans ve Reform hareketleri ile birlikte köklü bir zihinsel, sosyal ve siyasal dönüşümün ilk adımının atıldığını görüyoruz. Bu hareketlerin sonucu olarak Orta Çağ boyunca hüküm süren mezhep bütünlüğü ve görece siyasal birlik parçalanmış ve Avrupa, yüzyıllar boyunca sürecek olan ve bugün modernite diye adlandırdığımız yeni bir tarihsel döneme girmiştir. Bu dönem boyunca Avrupa’nın tanık olduğu pek çok değişme ve gelişme doğrudan ya da dolaylı olarak sosyolojinin doğuşuna katkıda bulunmuştur: Coğrafi keşifler ve sömürgecilikle birlikte Batının zenginleşmesi, sermaye birikimi ve kapitalizm, 1789 Fransız Devrimi, Sanayi Devrimi, kentleşme, kırdan kente göç vb. Bu gelişmelerle birlikte toplumsal düzenin bozulmasıyla oluşan kaos ortamında 19. yüzyıl düşünürleri toplumsal düzenin yeniden nasıl kurulabileceği sorusu üzerinde durmuş ve “Toplum nedir?”, “Toplum neden şu anda var olduğu gibi yapılanmıştır?”, “Toplumlar neden ve nasıl değişirler?” gibi sorulara cevaplar bulmaya çalışmışlardır.

KAYNAK: SOSYOLOJİ TARİHİ KİTABI