Çevrimdışı

Geçici iskemik atak (TIA) olarak adlandırılan geçici ya da aralıklı olarak meydana gelen, beynin geçici bir süre kanlanamaması ile karakterize olan iskemik ataklar, nörolojik bir olaydır. Bu olayı görmezden gelmek kişinin sağlığı açısından ciddi sonuçlara yol açabilir.

Her ne kadar çok uzun sürmese ve kalıcı etki bırakmasa da geçici iskemik atak hafife alınmamalıdır. Zira geçici iskemik atak (TIA), geçiren kişilerin üçte biri gelecekte felç geçirmektedir. Geçici iskemik atak (TIA) hem bir uyarı hem de bir fırsat niteliğindedir. Atak, yakında oluşabilecek felcin habercisidir ve felci önleyebilmek için gereken önlemlerin alınmasını sağlar.

Bulgu ve Belirtiler
Geçici iskemik atak (TIA) genellikle birkaç dakika sürer. Tüm belirtiler birkaç saat içinde kaybolur ve etkileri ise 24 saat içinde ortadan kalkar. TIA belirti ve bulguları, erken inme belirti ve bulgularını andırır:

• Yüzünüzde, bacak ya da kollarınızda, genellikle vücudunuzun tek bir tarafında aniden gelişen güçsüzlük, anormal bir his ya da paralizi
• Konuşmada güçlük, anlamsız kelimelerin söylenmesi veya diğer kişileri anlamada güçlük
• Görme alanının bir kısmında ani körlük, bazen gri veya siyah bir perde inmesi ya da görüş alanından geçmesi
• Baş dönmesi, denge kaybı veya koordinasyon kaybı

Birden fazla geçici iskemik atak (TIA) geçirebilirsiniz. Tekrarlayan ataklardaki belirti ve bulgular benzer ya da farklı olabilir.

Nedenleri
Geçici iskemik atağın (TIA) nedeni, beyninizin bir kısmını besleyen kanda geçici azalmadır. Atakların çoğu sadece birkaç dakika sürer.

Geçici iskemik atak (TIA) ile iskemik felcin kökeni aynıdır. Felcin en yaygın türü olan iskemik felç, beyninizin bir kısmını besleyen kanın bir pıhtı tarafından bloke edilmesidir. Ama beyni besleyen kan akımında uzun süreli eksikliğe ve beyin dokusunda kalıcı hasara sebep olan felce nazaran, geçici iskemik atağın (TIA) beyne kalıcı hasar vermesi daha nadirdir. Fakat bulguları 24 saatten az sürmesine rağmen, beyin dokusuna zarar verebildiği için geçici iskemik atağı (TIA) göz ardı etmeyin.

Geçici iskemik atağın (TIA) oluşum sebebi, beyine oksijen ve besin sağlayan bir arterde veya arterin dallarından birinde plak (ateroskleroz) denilen ve kolesterol içeren yağ kalıntılarının birikmesidir. Plaklar, arterdeki kan akışının azalmasına veya pıhtı oluşumuna yol açabilirler. Fakat TIA oluşumuna en çok neden olan şey, kalpten hareket eden bir kan pıhtısının beyne gelmesidir.

Risk Faktörleri

Geçici iskemik atak (TIA) ve felç için aşağıdaki risk faktörlerini değiştiremezsiniz. Ancak risk altında olduğunuzu bildiğiniz takdirde riskleri azaltmak için yaşam şeklinizi değiştirebilirsiniz.

* Aile geçmişi. Eğer aile üyelerinden birisi daha önce geçici iskemik atak (TIA) veya felç geçirdiyse sizin riskiniz daha fazla olabilir.

* Yaş. Riskiniz yaşınız arttıkça yükselir.

* Cinsiyet. Erkeklerde inmenin görülme sıklığı kadınlara göre genellikle daha yüksektir, ancak inme nedeniyle ölümlere gelinecek olursa, cinsiyetler arasındaki farklılık ortadan kalkar. Erkekler ve kadınlarda inme nedeniyle ölme olasılığı eşittir.

* Irk. Siyahilerin inme nedeniyle ölme riski diğer ırklardan gelen kişilere göre daha yüksektir. Bunun sebebi, yüksek tansiyon ve şeker hastalığı sıklığının siyah ırkta kısmen daha yüksek olmasıdır

Aşağıdaki risk faktörlerini kontrol altında tutabilirsiniz:

* Yüksek kan basıncı. Yüksek kan basıncına sahip olmak, - (140/90 milimetre cıva veya daha yüksek) -geçici iskemik atak (TIA) ve felç riskini arttırır. Yetersiz beslenme, egzersiz eksikliği ve fazla kilolu olmak da bu risk faktörüne katkıda bulunur.

* Kardiyovasküler hastalık. Daha önce kalp krizi, kalp kapakçığı anormallikleri, akut kalp kapakçığı hastalıkları ve atriyal fibrilasyon – düzensiz ve genellikle hızlı kalp atışı – gibi durumlar geçirdiyseniz, risk altındasınızdır. Bu gibi hallerde kalbiniz ya kanı etkili olarak pompalayamaz ya da düzensiz atarak kopabilen ve beyne gidebilen pıhtının kalbinizin odacıklarında oluşmasına izin verir.

* Sigara içmek. Sigara içmek arterlerinizde kolesterol içeren yağ kalıntılarının birikimine (ateroskleroz) katkıda bulunur. Nikotin, kalp atışınızı ve kan basıncınızı arttırır. Sigara dumanındaki karbon monoksit kanınızdaki oksijenin yerine geçer ve beyniniz de dahil olmak üzere dokularınıza iletilen oksijen miktarını düşürür. Sigara içilmesi aynı zamanda kanın pıhtılaşmasını da hızlandırır.

* Diyabet (şeker hastalığı). Şeker hastalığı, yağ kalıntıları birikimi nedeniyle arterleri daraltarak aterosklerozun ciddiyetini ve oluşma hızını arttırır.

* Kolesterol kan seviyesinin istenmeyen düzeylerde olması. Düşük yoğunluklu lipoprotein (LDD) kolesterolünün ve trigliseritlerin kanda yüksek düzeylerde bulunması veya yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) kolesterolünün düşük düzeylerde bulunması, atardamarlarınızın daralması veya tıkanması riskinizi artırır.

* Yükselmiş homosistein seviyesi. Aminoasit ve protein yapımında kullanılan homosistein kanınızda doğal olarak bulunur. Kandaki homosistein seviyesinin yükselmesi, arterlerin kalınlaşmasına ve hasar görmesine sebep olur. Bu durum kolesterolün arterleri tıkamasını daha da kolaylaştırır. Geçmişinde kalp hastalığı geçirmiş olan kişiler, kanlarında yüksek düzeylerde homosistein bulunması durumunda daha da yüksek inme riski altında kalabilir. B-6, B-12 ve folik asit olmak üzere B kompleksi vitaminlerinin kandaki homosistein düzeylerini azalttığı ortaya konmuştur. Buna rağmen, B kompleksi alınmasının felç geçirme ihtimalini azaltıp azaltmayacağı bilinmemektedir, fakat bazı kişilerde koroner (kalp) damarların daralması ile oluşan ateroskleroz riskini azaltabilir.

* Kan bozuklukları. Orak hücre anemisi gibi bazı kan bozuklukları inme riskini artırır, çünkü kandaki anormallikler kan hücrelerinin daha yapışkan olmasına ve atardamar çeperlerine tutunarak bunları tıkama olasılığının daha yüksek olmasına sebebiyet verebilir.

* Uyku apnesi. Bu uyku bozukluğunun bulunduğu kişilerde inme riski daha yüksek görünmektedir, bunu nedeni uyku apnesi yaşayan kişilerin aynı zamanda, inmede risk etkeni olduğu bilinen yüksek tansiyon risklerinin de görünüşe göre daha yüksek olması olabilir.

* Migren. Bazı araştırmalarda, kronik baş ağrıları yaşayan kişilerin inme riskinin daha yüksek olduğu bulunmuştur. Öte yandan, bu bağlantı tüm araştırmalarda bulunmadığından, bu bulgunun teyit edilmesi için ek araştırmaların yapılmasına gerek vardır.

* Hareketsiz yaşam şekli. Kısıtlı hareket imkânı olan kişilerde felç riski daha fazladır. Düzenli egzersiz yapmak veya tempolu yürümek sayesinde felç riskiniz azalacaktır.

* Obezite. Eğer fazla kiloluysanız, felç riskiniz artar. Obezite, ayni zamanda hem kan basıncınızı yükseltir hem de diyabet (şeker hastalığı) riskini arttır.

* Karotis arteri hastalığı. Doktorunuz boynunuzun ön kısmındaki arterlerin (karotis arteri) üzerinde bir ses duyabilir ve bu arterler için bazı tetkiklerin yapılmasını tavsiye edebilir. Eğer doktorunuz arterlerde orta ile şiddetli derecede daralma tespit ederse, hiçbir belirti görülmemiş olsa dahi felç geçirme riskiniz artmış olabilir. Bir inme oluşmasının engellenmesi için ilave tedaviye ihtiyaç duyabilirsiniz.

* Çevresel atardamar hastalığı. Çevresel atardamar hastalığında, yağ kalıntıları bacaklardaki ve kollardaki atardamar çeperlerinde birikerek atardamarları tıkar. Çevresel atardamar hastalığının bulunduğu herhangi bir kişinin, inme riskini artıran karotid atardamar hastalığına yakalanma olasılığı daha yüksektir.

Ne zaman tıbbi yardım alınmalı

Geçici iskemik atak (TIA) belirti ve bulgularını geçirdiğinizden şüpheleniyorsanız doktorunuzla görüşün. Bu probleme yol açan sebeplerin teşhis edilmesi için hemen tıbbi incelemeden geçmeniz gerekir. Sebepleri belirlemeniz, inme oluşumunu engelleyecek bir takım önlemler almanızı sağlaması açısından önemlidir.

Tarama ve Teşhis

Geçici iskemik atağın (TIA) tipik özellikleri akut başlaması, kısa sürmesi ve vücudunuzun normal durumuna dönmesidir. Doktorunuz genel fiziksel ve nörolojik incelemeler sonucunda, sadece olayın geçmişine bakarak geçici iskemik atak (TIA) teşhisi koyabilir.

Geçici iskemik atak (TIA) geçirmiş bazı kişilere yapılacak fiziksel muayene sonucunda arterde plak oluşumu açığa çıkarabilir. Doktorunuz, muayene sırasında boynunuzun ön kısmındaki arterlerin (karotis arteri) üzerinde bir ses duyabilir. Ya da oftalmoskop kullanılarak yapılan bir göz muayenesi sırasında, gözünüzün arka kısmında bulunan retinadaki kılcal damarlarda kolesterol parçacıklarına (emboli) rastlayabilir.

Aşağıdaki tahliller sayesinde geçici iskemik atağın (TIA) nedeni saptanabilir:

* Karotis ultrasonografisi Sopa benzeri bir cisim (iletim sistemi) boynunuzun içine yüksek frekanslı ses dalgaları yollar. Ses dalgaları dokunuzun içine girip çıktıkça, doktorunuz bilgisayar ekranında oluşan görüntüler yardımıyla karotis arterinizdeki (şok damarı) daralma veya pıhtı oluşumunu inceleyebilir.

* Bilgisayarlı tomografi (BT) taraması. Başınızın BT taraması, beyninizin karma, üç boyutlu görüntüsünü elde etmek için X-ısınlarını kullanır.

* Bilgisayarlı tomografi anjiografi (BTA) taraması. Başınızın BT taraması, aynı zamanda boyun ve beyin arterlerinin invaziv olmayan yoldan değerlendirilmesi için de kullanılabilir. BTA taramasında, standart BT taramasında olduğu gibi X-ışınları kullanılmasına karşın, bu taramada ek olarak damar içine kontrast madde de enjekte edilebilir.

* Manyetik rezonans görüntüleme (MRI). Kuvvetli bir manyetik alandan yararlanılan bu işlemde, beyninizin karma ve üç boyutlu görüntüsü alınır.

* Manyetik rezonans anjiyografi (MRA). Boynunuzun ve beyninizin arterlerini araştırma yöntemidir. MRI’daki gibi kuvvetli bir manyetik alan kullanılır.

* Trans-özofageal ekokardiografi (TEE). Bu işlem sırasında içinde iletim sistemi olan esnek bir prob (sonda), ağzınızın arka kısmını midenize bağlayan özofagusa yerleştirilecektir. Özofagusunuz tam kalbinizin arkasında yer aldığı için çok net, detaylı ultrason görüntüleri yaratılabilir. Bu sayede kan pıhtıları gibi klasik ekokardiografide net olarak görülemeyen bazı şeyler daha iyi görüntülenir.

* Arteriyografi. Bu işlem sırasında, normalde X-ışınları ile görüntülenemeyen beyin arterleri görüntülenir. Bir radyolog, genellikle kasığınızdan açılan ufak bir cerrahi insizyondan (kesik) ince, esnek bir tüp (kateter) sokar. Kateter, ana arterleriniz boyunca karotis veya vertebral (omurga) arterleriniz içine ulaşıncaya kadar elle itilir. Sonra radyolog, kateteri kullanarak beyninizdeki arterlerin X-ışınları ile görüntüsünü almak için, kateter içinden boyar bir madde enjekte eder.

Önlem

Risk faktörlerinizi bilmek ve sağlıklı yaşamak, geçici iskemik atağı (TIA) önlemek için yapabileceğiniz en iyi şeylerdir. Sağlıklı bir yaşam için düzenli olarak tıbbi kontrollere gitmeli ve şunları yapmalısınız:

* Sigara içmeyin. Sigarayı bırakmak geçici iskemik atak (TIA) ve felç riskini azaltır.

* Kolesterol ve yağı sınırlayın. Beslenmenizdeki yağ ve kolesterol alımını, özellikle doymuş yağ alımını sınırlayarak arterlerinizde plak oluşumunu azaltabilirsiniz.

* Bol miktarda meyve ve sebze yiyin. Bu yiyecekler, potasyum, folat ve antioksidanlar gibi geçici iskemik atak (TIA) ve felce karşı koruma sağlayabilecek besinler içerir.

* Sodyum alımını sınırlayın. Eğer kan basıncınız yüksekse, tuzlu gıdalardan uzak durmak ve yiyeceklere tuz eklemekten kaçınmak kan basıncınızı düşürebilir. Tuzdan kaçınmak hipertansiyonu önlemeyebilir. Ama sodyuma hassas olan bazı kişilerde, fazla sodyum kan basıncını arttırabilir.

* Düzenli egzersiz yapın. Eğer yüksek kan basıncınız varsa, düzenli egzersiz yapmak, ilaç kullanmadan kan basıncınızı düşürmenin birkaç yolundan birisidir.

* Alkol alımını sınırlayın. Mutlaka içmeniz gerekiyorsa az miktarda için. Tavsiye edilen günlük limit kadınlar için günde bir, erkekler için ise günde iki içkiden daha fazla değildir.

* Sağlıklı bir kiloda kalın. Fazla kilolu olmak, yüksek kan basıncı, kardiyovasküler hastalıklar ve diyabet gibi diğer risk faktörlerine de katkıda bulunur. Diyet ve egzersizle kilo kaybı, kan basıncınızın azalmasına ve kolesterol seviyenizin iyileşmesine yardımcı olabilir.

* Yasadışı ilaçları kullanmayın. Kokain gibi birçok ilaç, geçici iskemik atak (TIA) ve felç riskinin artması ile ilişkilidir.

* Diyabetinizi kontrol edin. Hem diyabetinizi, hem de yüksek kan basıncınızı, diyet, egzersiz, kilo kontrolü ve gerektiğinde ilaçla tedavi uygulayarak kontrol altına alabilirsiniz.

__________________