Çevrimdışı

Alışkanlık, çok sayıda uyarıcıyla ilişkin hale gelen tepkidir ve tepkiyle ilişkilenen uyarıcı sayısı ne kadar çok olursa, alışkanlık da o denli güçlü olur. Bu nedenle uyarıcı sayısı çoğaldıkça alışkanlıkları yok etmek o kadar zor olur. Çünkü alışkanlığa yol acan nedenler çok sayıdadır ve bu nedenlerin her birini saptamak ve yok etmek güç ve zaman alıcıdır. Guthrie, yeni çağrışımlar yaratarak, kötü alışkanlıkların yok edilebilmesi için üç tür teknik önermiştir. Bunlar; eşik yöntemi, bıktırma yöntemi ve zıt tepki yöntemidir.
1) Eşik Yöntemi: İstenmeyen tepkiyi başlatan uyarıcıları bulup, bu uyarıcıların bulunduğu ortamda yeni bir tepkinin gösterilmesini sağlamaktır. Böylece uyarıcılarla istenmeyen alışkanlık arasında kurulmuş çağrışım yok edilerek, bu çağrışım daha sonra yeni tepkilerle kurulur. Guthrie, eşik yöntemini bu yeni çağrışımları oluşturmada şöyle kullanır: Uyarıcının dozunun, istenmeyen tepkiyi doğuracak eşik değeri aşmadan, istenen yönde kalmasını sağlayarak, zamanla ve yavaş yavaş arttırılması sağlanır.
Örneğin, yeşil zeytini yiyemeyen ve tüküren çocuğa, zeytin çok ufak parçalara bölünerek azar azar verilir. Tadı hoş gelmese de tükürme tepkisini uyandırmaz. Hatta zamanla zeytini zevkle yiyebilir. Bu durum aile ilişkilerinde de uygulanabilir. Örneğin, çocuğunu özel bir okula göndermek isteyen anne, bu fikre karşı çıkan babaya yavaş yavaş fikrini kabul ettirebilir. Önce özel okulların niteliklerinin iyi olduğundan genel olarak bahseder. Sonra babanın savunma mekanizmasını uyarmadan resmi okulları yumuşak bir dille eleştirir. Zaman içinde yayılan eylemler olumsuz tepki eşiğini aşmadığından, anne isteğini yavaş yavaş babaya kabul ettirebilir. Sonuç olarak, eşik değer yönteminde istenmeyen davranışı meydana getiren uyarıcı azar azar ve uzun sürede yavaş yavaş verilmeli, böylece; istenmeyen davranış meydana gelmesi önlenerek, istenen davranışın yapılması sağlanmalıdır.
2) Bıktırma Yöntemi: Tüm uyarıcıların, orijinal tepkiden, bir başka deyişle, istenmeyen tepkiyi yapmaktan yoruluncaya, bıkıncaya kadar verilmesidir. Daha sonra organizma, bu tepkiyi göstermekten bıkacağı için aynı uyarıcıya karşı yeni bir tepki göstermeyi öğrenir.
Örneğin, atı eyere alıştırmak için, atın üstüne eyer yerleştirilir, üstüne de atı terbiye eden kişi biner ve at eyeri atmaktan vazgeçinceye kadar koşturulur. Yorulunca eyeri atmaktan vazgeçip normal olarak yürümeye başlar.
3) Zıt Tepki Yöntemi: Bu yöntemde istenmeyen davranışı meydana getiren uyarıcı ile birlikte, ona zıt olan onunla rekabet edebilecek istenen davranışı meydana getiren uyarıcı sunulur.
Örneğin, kediden korkan bir çocuğa annesi kedi hediye eder. Kedi, çocuk için korku yaratan bir uyarıcıdır. Anne ise sevilen, güven duyulan uyarıcıdır. İkisi birlikte sunulduğunda, eğer anne daha baskın bir uyarıcı ise, anneye karşı duyulan güven, kediye karşı da oluşur ve çocuk kediyi tek başına gördüğünde de ondan bir daha korkmayacaktır. Guthrie?nin alışkanlıkları yok etme ya da yeni davranışlar kazandırma yöntemleri, Thordike?nin çağrışımsal geçiş kavramıyla büyük benzerlik göstermektedir.
ALIŞKANLIĞI BASTIRMA
Alışkanlığı yok etme ile alışkanlığı bastırma birbirinden farklıdır. Alışkanlığı bastırmak için, birey istenmeyen davranışı meydana getiren uyarıcılardan uzak tutulur, yani çevrenin değiştirilmesi sağlanır. Ancak değiştirilen çevrede istenmeyen davranışa yol açan uyarıcılardan biriyle karşılaşılmayacağını garanti kimse edemez.