Çevrimdışı

BKB’nun temel özelliği erken erişkinlik döneminde başlayan kişiler arası ilişkilerde, kendilik imajında ve duygulanımında dengesizlik, ve belirgin impulsivitedir.
Aşağıdakilerden beşinin (ya da daha fazlasının) olması ile belirli, genç erişkinlik döneminde başlayan ve değişik koşullar altında ortaya çıkan, kişilerarası ilişkilerde, benlik algısında ve duygulanımda tutarsızlık ve belirgin dürtüselliğin olduğu sürekli örüntü (DSM-IV):
1. gerçek ya da hayali bir terkedilmeden kaçınmak için çılgınca çabalar gösterme. Not: 5’inci Tanı Ölçütünün kapsamına giren intihar ya da kendinekıyım davranışını buraya sokmayınız.
2. gözünde aşırı büyütme (göklere çıkarma) ve yerin dibine sokma uçları arasında gidip gelen, gergin ve tutarsız kişilerarası ilişkilerin olması
3. kimlik karmaşası: Belirgin olarak ve sürekli bir biçimde tutarsız benlik algısı ya da kendilik duyumu
4. kendine zarar verme olasılığı yüksek en az iki alanda dürtüsellik (örn. para harcama, cinsellik, madde kötüyekullanımı, pervasızca araba kullanma, tıkanırcasına yemek yeme). Not: 5’inci Tanı Ölçütünün kapsamına giren intihar ya da kendinekıyım daranışını buraya sokmayınız
5. yineleyen intiharla ilgili davranışlar, girişimler, göz korkutmalar ya da kendinekıyım davranışı
6. duygulanımda belirgin bir tepkiselliğin olmasına bağlı affektif instabilite (örn. yoğun episodik disfori, irritabilite ya da genellikle birkaç saat süren, nadiren birkaç günden daha uzun süren anksiyete)
7. kendini sürekli boşlukta hissetme
8. uygunsuz, yoğun öfke ya da öfkesini kontrol altında tutamama (örn. sık sık hiddetlenme, geçmek bilmeyen öfke, sık sık kavgalara karışma)
9. stresle ilişkili gelip geçici paranoid düşünce ya da ağır dissosiatif semptomlar

Tanımlama:
“Borderline” terimi DSM sisteminde olduğundan çok farklı şekillerde kullanılmıştır. Bu terim orijinal olarak klinisyen tanıdan emin olmadığı durumlarda hasta hem nevrotik hem psikotik semptomlar gösterdiğinde kullanılmıştır. Bu hastaların nevrotik ve psikotik bozuklukların sınırında olduğuna inanılmıştır. Bazı durumlarda halen tanı oymakta güçlük çekildiğinde çöp sepeti tanısı olarak kullanılmaktadır. Psikodinamik yaklaşımlı yazarlar tarafından da kişilik yapısını tanımlamak için kullanılmaktadır. Borderline kişilik yapısını bu yazarlar farklı şekillerde tanımlamaktadırlar. “Zayıf entegre olmuş kişilik”, “ilkel savunma örgütlenmesi”, “relatif olarak katı self-obje sınırları”, “gerçeği değerlendirmenin oldukça sağlam olması” gibi özelliklerin bu kişilik yapısını oluşturduğu belirtilmiştir. Ancak dinamik kaynaklı bu özellikler belli bir davranış veya semptom kümesini belirlememektedir. Bu nedenle bir hasta borderline semptomları olmamakla birlikte borderline kişilik yapısı taşıyabileceği gibi, kişilik yapısı borderline olmadan borderline semptomlar gösterebilir. Örneğin Stone bir hastasını şizotipal borderline olarak tanıtmaktadır. Bu hastaların tedavisi çok güç olduğundan hareketle terapisi kötü giden hastalarda bir özür olarak zor hastaları anlatmak için “borderline” tanımı kullanılabilmektedir (A. Beck. Cognitive therapy of personality disorders.).
ICD-10’da borderline kişilik bozukluğu F60 olarak kodlanan “Özgül kişilik bozuklukları” içinde bir alt gurup olan “Duygusal yönden dengesiz kişilik bozukluğu” içinde “Sınır tip” adıyla bulunuyor. ICD- 10’da belirtilen özellikleri ise şöyledir:
Duygusal dengesizlik belirtilerinin birçoğu bulunur. Ek olarak, hastanın kendilik imgesi, amaçları ve seçimleri (cinsel seçimleri de içerir) sıklıkla belirsizdir ya da bozulmuştur. Sık olarak, konik boşluk duyguları vardır. Yoğun ve dengesiz ilişkilere girme eğilimi yineleyen duygusal krizlere neden olabilir. Bu eğilim terkedilmeyi önlemek için aşırı çaba harcamaya ve birçok kez intihar tehdidi ya da kendine zarar verici davranışlara yol açar (bunlar görünür nedenler olmaksızın da olabilir).

Kriterler:
Kriter 1. Gerçek ya da hayali bir terkedilmeden kaçınmak için çılgınca çabalar gösterme. Not: 5’inci Tanı Ölçütünün kapsamına giren intihar ya da kendine kıyım davranışını buraya sokmayınız.
Ayrılma veya reddedilme veya çevrenin kaybı (loss of external structure) tehlikesi kendilik imajında, duygulanımda, bilişte ve davranışta belirgin değişikliklere yol açar. Bu bireyler çevresel durumlara aşırı duyarlıdırlar. Gerçekçi kısa zamanlı ayrılmalara ve planlardaki kaçınılmaz değişikliklere uygunsuz bir öfke ile cevap verirler. (Klinisyen terapi saatinin sonuna gelindiğini söylediğinde ani bir umutsuzluk hissetmesine veya kendisi için önemli olan birisinin bir randevüye yanlızca bir kaç dakika geç gelmesi veya randevüyü iptal etmek zorunda kalması panik veya öfke duymasına yol açar.) Böyle bir durumu kendilerinin kötü oldukları şeklinde yorumlayabilirler. Terkedilme korkuları yanlız kalmaya tolere edememe ve diğer insanlarla birlikte olma ihtiyaçları ile ilgilidir. Terkedilmeyi önleme çabaları içinde kendine zarar verici ve suisidal davranışlar da olabilir.
Kriter 2. Gözünde aşırı büyütme (göklere çıkarma) ve yerin dibine sokma uçları arasında gidip gelen, gergin ve tutarsız kişilerarası ilişkilerin olması.
Dengesiz ve yoğun ilişkiler kurarlar. Kendileriyle ilgilenenleri veya sevgililerini ilk bir kaç görüşmede idealize ederler, sürekli birlikte olmak isterler ve ilişkinin başlangıcında çok özel kişisel bilgilerini paylaşabilirler. Fakat kolaylıkla bu insanı değersizleştirerek onu yeterince ilgilenmemekle, yeterince vermemekle ve yeterince onunla birlikte olmamakla suçlarlar. Karşılık olarak kendileriyle ilgilenmeleri ve onunla birlikte olmaları kaydıyla, BKB olan bireyler başka insanlara empati yapabilirler ve onlarla ilgilenebilirler. Diğerleri hakkındaki görüşleri cezalandırıcı ve destekleyici kutuplar arasında dramatik değişmeler gösterir.
Kriter 3. Kimlik karmaşası: Belirgin olarak ve sürekli bir biçimde tutarsız benlik algısı ya da kendilik duyumu.
Amaçları, değerleri ve meslekleriyle ilgili düşüncelerinde ani değişiklikler olabilir. Kariyer, cinsel kimlik ve arkadaş seçimindeki değişiklikler olabilir. Kendilerini genel olarak kötü ve şeytansı değerlendirmekle birlikte bazı durumlarda hiç var olmadıkları duygusunu yaşarlar. Bu tür tecrübeler genellikle anlamlı, destekleyici ve koruyucu bir ilişki yaşamadıklarını düşündüklerinde yaşanır. Yapılandırılmamış iş ve okul ortamlarında başarısız olurlar.
Kriter 4. Kendine zarar verme olasılığı yüksek en az iki alanda dürtüsellik (örn. para harcama, cinsellik, madde kötüye kullanımı, pervasızca araba kullanma, tıkınırcasına yemek yeme). Not: 5’inci Tanı Ölçütünün kapsamına giren intihar ya da kendine kıyım davranışını buraya sokmayınız.
Kriter 5. Yineleyen intiharla ilgili davranışlar, girişimler, göz korkutmalar ya da kendine kıyım davranışı.
%8-%10 oranında intihar girişimleri başarılı sonuçlanır. Kesme, yakma tarzında kendine zarar verici davranışlar ve intihar tehditleri ve teşebbüsleri sıklıkla görülür.
Kriter 6. Duygudurumda belirgin bir tepkiselliğin olmasına bağlı affektif instabilite (örn. yoğun epizodik disfori, irritabilite ya da genellikle birkaç saat süren, nadiren birkaç günden daha uzun süren anksiyete)
BKB olan bireylerdeki temel disforik mizaç öfke, panik, umutsuzluk ve nadiren iyilik ve tatmin olmuş dönemlerle kesintiye uğrar. Bu değişiklikler bireyin kişilerarası strese aşırı hassasiyetini yansıtır.
Kriter 7. Kendini sürekli olarak boşlukta hissetme.
Kolaylıkla sıkılırlar ve sürekli olarak yapacak birşeyler ararlar.
Kriter 8. Uygunsuz, yoğun öfke ya da öfkesini kontrol altında tutamama (örn. sık sık hiddetlenme, geçmek bilmeyen öfke, sık sık kavgalara karışma).
Aşırı alaylı, iğneleyici konuşmalar ve sözel patlamalar sergileyebilirler. Öfkenin bu şekilde dışa vurumu sevgili veya ilgilenen kişide ihmal, geri durma ve dışlama sezinlediklerinde ortaya çıkar. Suçluluk, utanç duyguları öfke patlamalarını izler ve kişinin kendisini kötü olarak algılamasını pekiştirir.
Kriter 9. Stresle ilişkili gelip geçici paranoid düşünce ya da ağır dissosiatif semptomlar.
Aşırı stres durumlarında geçici paranoid düşünceler ve dissosiyatif semptomlar oluşabilir. Fakat bu durumlar ayrı bir tanıyı almalarını gerektirecek siddet ve sürede olmazlar. Semptomlar geçici olarak dakikalar veya saatler sürer. İlginin gerçek veya algılanan geri dönüşü ile semptomlarda düzelme görülebilir.
Frances ve ark. impulsivitenin en sık görülen özellik olduğunu söylüyorlar. Affektif instabilite ikinci sıklıkta görülüyor. Bazı semptom kombinasyonlarının BKB’nun varlığını yüksek oranda öngörebileceği söyleniyor. İmpulsivite ve düzensiz kişilerarası ilişkiler veya kimlik sorunları; Affektif instabilite ve kronik boşluk veya can sıkıntısı hissi sık olmayan öngörücü kombinasyonlar. Daha sık bazı kombinasyonlar ise kendine zarar verici davranışlar ile birlikte ya dengesiz yoğun ilişkiler veya kronik can sıkıntısı hissi; düzensiz ilişkiler ve kimlik sorunları. Bu semptom kombinasyonlarından birisi ile karşılaştığında en azından poliklinik ortamında BKB olgusuyla karşı karşıya olduğundan oldukça emin olabilir (Problems in differential diagnosis: From DSM-III to DSM-IIIR in clinical practice).

Ayırıcı tanı:
Borderline kişilik bozukluğu üzerinde en fazla çalışılmış kişilik bozukluğudur. Üzerinde en çok durulan iki soru şunlardır: 1. Borderline kişilik bozukluğunun sınırları nelerdir? 2. Bu bozukluğun anahtar klinik özellikleri nelerdir?
BKB tanısı sıklıkla duygudurum bozukluklarıyla birlikte bulunur. Her iki bozukluk kriterleri karşılandığında her iki tanı da konulabilir. Bir duygudurum bozukluğu atağı BKB’na kesitsel olarak benzeyebilir. Bu nedenle davranış paterninin erken başlangıç ve süre gibi özellikleri kesin olarak belirlenmeden ayrıca BKB tanısı konulmamalıdır.
Ortak özellikleri nedeniyle diğer kişilik bozukluğu tanılarıyla karıştırılabilir. Diğer kişilik bozukluğu kriterleri de karşılanıyorsa diğer tanılar da konulabilir. Histrionik kişilik bozukluğunda da ilgi çekme, manüpülatif davranışlar ve emosyonel hızlı değişmeler bulunabilir. Ancak BKB kendine zarar verici davranışlar, yakın ilişkilerin öfke sonucu bozulması, süregen yanlızlık ve boşluk duygularıyla histrionik kişilik bozukluğundan ayrılır. Paranoid düşünceler ve illüzyonlar şizotipal kişilik bozukluğunda da bulunur. BKB’daki paranoid düşünceler geçici ve insanlararası ilişkilerle yakından ilişkili olup dış ortamdan çok etkilenir. Paranoid ve narsisistik kişilik bozukluklarında küçük bir uyarana öfkeyle yanıt verme bulunabilir. Paranoid ve narsisistik kişilik bozuklukları kendine zarar verme, impulsivite, dışlanmayla ilgili düşüncelerin bulunmamasıyla BKB’dan ayrılır. Antisosyal kişiliğin manüpülatif davranışları ihtiyaç duyulan ilgiyi sağlamak için değil daha ziyade çıkar, güç gibi maddi bazı faydalar elde etmek içindir. Borderline kişilik terkedilmeye duygusal boşluk hissi, öfke ile yanıt verir. Bağımlı kişilik de dışlanmaktan korkar. Dışlanıldığı durumda tavrı boyun eğicidir. Eski ilişkinin yerini hemen doldurarak destek ve bakım ihtiyacını karşılamaya yönelir. BKB Bağımlı kişilik bozukluğundan yoğun ve dengesiz ilişkilerle de ayrılır.
BKB genel tıbbi duruma ve kronik madde kullanımına bağlı kişilik değişimlerinden ayrılmalıdır.

İlgili durumlar ve bozukluklar:
BKB hastalarının bir hedefe tam varmak üzere olduklarında bir şekilde bu hedefe varmalarına engle olan bir şeyler yaptıkları sıklıkla görülür. Örneğin tam mezun olacakları sırada okuldan ayrılmak, bir ilişkinin çok iyi devam edeceği netleştiğinde bu ilişkiyi bozmak gibi. Bazı hastalar insan ilişkilerinden daha çok bir ev hayvanı gibi geçiş objeleriyle kendilerini daha iyi hissederler. Birlikte affektif bir bozukluk veya madde kullanımıyla ilgili bir bozukluk görüldüğü durumlarda erken bir yaşta intihar girişimi sonucu ölüm olabilir. Sık iş kaybı, eğitimin yarıda kesilmesi, evliliğin sonlanması sıktır. BKB hastaların çocukluk öykülerinde fiziksel veya cinsel kötüye kullanım, ihmal, erken ebeveyn kaybı veya ayrılığı daha sıklıkla bulunur. Birinci eksen bozukluklardan en sık birlikte görülenler affektif bozukluklar, madde kullanım bozuklukları, özellikle bulumia olmak üzere yeme bozuklukları, post travmatik stres bozukluğu ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğudur. Sıklıkla diğer kişilik bozukluklarıyla birlikte bulunur. Bir araştırmada üç ayrı klinisyen tarafından tanıların konulduğu bir hasta popülasyonunda BKB hastalarının %60’ının aynı anda paranoid, şizotipal, histrionik, narsisistik, kaçıngan ve bağımlı kişilik bozuklukları gibi diğer bazı kişilik bozuklukları tanılarını alıyor (A. Beck. Cognitive therapy of personality disorders).

Irk, yaş ve cinsiyet:
Dünyanın değişik yerlerinde görülmektedir. Kimlik sorunu olan ergenler ve genç erişkinler özellikle birlikte madde kullanımı varsa BKB izlenimi uyandıran davranışlar sergileyebilirler. Bu tablonun ortaya çıkmasına yardımcı olan durumlara örnek olarak emosyonel dengesizlik, varoluşsal çelişkiler, belirsizlik, anksiyete uyandıran seçim yapma durumları, cinsel yönelim konusundaki çelişkiler, kariyer konusunda karar vermeyi zorlaştıran sosyal yarışmacılık ortamı sayılabilir. %75 oranında kadınlarda görülür.

Sıklık
Genel popülasyonda %2, ayaktan hasta izleme birimlerinde %10, yatan hastalarda %20 oranında görülürler. Kişilik bozukluğu olan klinik popülasyonun %30 ile %60’ını BKB oluşturur.

Gidiş:
Büyük bir değişkenlik gösterir. Erken erişkinlik döneminde ciddi affektif ve dürtü kontrol bozukluğu, psikiyatri ve diğer sağlık kurumlarına yoğun bir şekilde başvurma şeklindeki kronik instabililite en sık gidiştir. İntihar riski ve bozukluğun yol açtığı sorunlar en fazla genç erişkin dönemdedir. Yaşla birlikter azalır. 30’lu ve 40’lı yaşlarda insan ilişkilerinde ve iş yaşamlarında düzelme görülür.

Ailevi patern:
Genel popülasyona göre BKB olan popülasyonun biyolojik akrabalarında BKB 5 kat daha fazla görülür. Madde kullanım bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu ve duygudurum bozuklukları da BKB ailerinde daha sıklıkla görülür.