Çevrimdışı

İÇİNDEKİLER

SAYFA NO :
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR LİSTESİ
GİRİŞ
1. BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ
1.1. Bireysel Emeklilik Sistemi’nin Özellikleri
1.2. Bireysel Emeklilik Sisteminin Yasal Yapısı
1.2.1. Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu
1.2.2. Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
1.3. Kurumsal Yapı ve Organizasyonu
1.3.1. Hazine Müsteşarlığı ve Bağlı Olduğu Bakanlık
1.3.2. Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu
1.3.3. Emeklilik Gözetim Merkezi
1.3.3.1. Emeklilik Gözetim Merkezi’nin Faaliyet Konuları
1.3.4. Sermaye Piyasası Kurulu
1.3.5. Saklayıcı
1.3.6. Bireysel Emeklilik Şirketi ve Organizasyonu
1.3.6.1. Kuruluş İşlemleri
1.3.6.2. Bireysel Emeklilik Şirketlerinin Mali Yapısı
1.3.6.3. Bireysel Emeklilik Şirketlerinin Yükümlülükleri
1.3.6.4. Emeklilik Şirketine Dönüşen Hayat Sigortası Şirketlerinin Yükümlülükleri
1.3.7. Bireysel Emeklilik Aracıları
1.3.7.1. Bireysel Emeklilik Aracılarında Aranan Nitelikler
1.3.7.2. Bireysel Emeklilik Aracıları Sınavı e-BEAS
1.3.7.3. Tanıtım Kartı, İçeriği ve Kullanımı
1.3.7.4. Bireysel Emeklilik Aracıları ile İlgili Olumsuz Gelişmelerde Yapılacak İşlemler
1.3.7.5. Bireysel Emeklilik Aracısının Çalışma Esasları ve Yapamayacağı İşler
1.3.8. Katılımcı ve Emeklilik Sözleşmesi
1.3.8.1. Emeklilik Sözleşmesinin Ekleri
1.3.8.2. Emeklilik Sözleşmesinin Numaralandırılması ve Bireysel Emeklilik Hesabı
2. ÖZEL EMEKLİLİK SİSTEMLERİNİN FİNANSMANI
2.1. Katkı Payı Ödemeleri
2.2. Sistemde Yer Alan Diğer Ödemeler
3. BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNİN ETKİLERİ
3.1. Avantajları
3.2. Dezavantajları
3.3. Makro Ekonomik Etkileri
SONUÇ Ve ÖNERİLER
KAYNAKÇA

 

Çevrimdışı

KISALTMALAR

BE : Bireysel Emeklilik
BEAS : Bireysel Emeklilik Aracıları Sınavı
BES : Bireysel Emeklilik Sistemi
EGM : Emeklilik Gözetim Merkezi
Hk. : Hakkında
Md : Madde
RG : Resmi Gazete
SPK : Sermaye Piyasası Kurulu













GİRİŞ

Bireysel emeklilik uygulamaları uzun yıllardır, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin vatandaşlarına, çalışma yaşamları boyunca biriktirdikleri düzenli tasarruflar karşılığında düzenli bir gelecek sunmaktadır. Kuşaklar arası dayanışma prensibine dayanan sosyal güvenlik sisteminin aksine, kişinin kendi ihtiyaçlarını kendi tasarruflarıyla karşılama esasına dayanan bireysel emeklilik sistemi, dünyanın birçok ülkesinde değişik şekillerde hayata geçirilmiştir.

Her toplumun sosyo kültürel ve ekonomik koşullarına bağlı olarak farklı bireysel emeklilik sistemleri bulunmaktadır. Emeklilik programlarını; fonların kurum içinde ya da harici fon yöneticilerine emanet edilerek değerlendirilmesi, katılımcıların ayrıca sigortalanıp sigortalanmaması, emeklilik gelirinin satın alma gücüne göre endekslenip endekslenmemesi, katkı payının kim tarafından ödendiği, bireysel emeklilik hesabı sayısı ya da fon varlıklarının düzeyi itibariyle sınıflandırmak mümkündür.

Her ülkede farklı bir çerçevede uygulanmakla birlikte, tüm seçeneklerin ortak özelliği; fonlama sistemi olarak adlandırılan bir finansman yöntemi ile, her aktif bireyin çalışma yaşamı boyunca düzenli tasarrufta bulunarak emeklilik yıllarında karşılaşacağı giderleri önceden fonlamasının sağlanmış olmasıdır.

Türkiye’nin de aralarında bulunduğu OECD ülkelerindeki bireysel emeklilik uygulamaları, sosyal güvenlik sistemini tamamlayıcı niteliktedir. Sosyal güvenlik sisteminin varlığını sürdürmekte olduğu OECD ülkelerinde çalışanlar, özel sektörün idaresi, devletim gözetimi ve denetimi altında kendi gelecekleri konusunda inisiyatif alıp, aktif çalışma yaşamları sırasında tasarrufta bulunarak emeklilik dönemlerinde sosyal güvenlik aylığının sağlayabileceği imkanlardan daha rahat, yüksek standartta ve daha güvenli bir geleceğe kavuşma olanağını elde etmişlerdir.

 

Çevrimdışı

1. BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ

Bireysel emeklilik sistemi, zorunlu sosyal güvenlik sistemlerine ek olarak, bireylerin gelir elde ettikleri dönemlerde düzenli tasarrufta bulunmalarını sağlayarak, sahip olunan refah seviyesinin emeklilik döneminde de devamının sağlanması, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın arttırılması temeli üzerine kurulmuş bir sistemidir.

Bu sisteme katılacak olan bireyler, mevcut gelir düzeyleri ve emeklilik dönemine ait beklentilerini göz önüne alarak, katkı payı tutarını belirleyecek ve emeklilik sözleşmesini imzalayarak tamamen gönüllü olarak sisteme katılacaktır. Bireysel emeklilik sistemi ile amaçlanan, emeklilikte elde edilecek ek bir emeklilik geliri ile katılımcının refah düzeyinin artmasına katkıda bulunmaktır. Böylelikle bireyler, kendi tasarrufları ve bunların getirileri ile orantılı olarak emekliliklerinde ek bir gelire sahip olacaklardır.

Sosyal açıdan ise bireysel tasarrufların oluşturacağı emeklilik fonları aracılığıyla ekonomiye ciddi kaynaklar yaratılacaktır. Bireysel emeklilik sistemi ile bireyler emekliliğe yönelik tasarrufta bulunurken, bu tasarrufların kendi nam ve hesaplarına yatırıma yönlendirilmesini sağlayacaklardır. Böylelikle ekonomiye uzun vadeli kaynak sağlayarak istihdamın artırılmasına, sermaye piyasalarının derinleşmesine ve gelişmesine, sonuç olarak sürdürülebilir ekonomik büyümenin sağlanmasına katkıda bulunacaklardır (İSTANBUL TİCARET ODASI, 2007, s.54.).

1.1. Bireysel Emeklilik Sistemi’nin Özellikleri

4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu ile kurulan bireysel emeklilik sisteminin önem ifade eden özellikleri şöyle sıralanabilir.
 Zorunlu sosyal güvenlik sisteminin yerine ikame edilemez. Bu sistemin yetersizliklerini tamamlamak amacıyla tesis edilmiştir.

 18 yaşını dolduran ve yasal yetkilerini kullanma ehliyetini haiz gerçek kişiler sisteme katılabilir.
 Sigortalılar sisteme katkı payı diye adlandırılan prim ödemeleri ile girer. Sistemle bağlantı katkı payı ile tesis edilir. Katkı paylarından oluşturulan fonların getirileri, katkı paylarının gelecekteki değerini belirler.
 Sistemde kalış süresi konusunda bir zorlama yok ise de, sistemin amacını teşkil eden emeklilik hakkı, asgari 10 yıl sistemde bu süre boyunca katkı payını ödemek ve 56 yaşını doldurmak sonucunda elde edilebilmektedir.
 Emeklilik hakkı elde edenler, hem katkı paylarının yarattığı birikimi hem de getirisini alacaklardır.
 Katılımcılara, yatırımların yönlendirilmesinde çeşitli seçenekler sunulmakta, bunların arasından tercih yapabilme olanakları sağlanmaktadır.
 Katılımcı dilerse katkı payını getirisi ile birlikte alarak emekli olmadan da sistemden ayrılabilir. Ancak bu kez teşviklerden gereği şekilde yararlanamayacaktır.
 Katkı payı ödeme, birikim ve emekliliğe hak kazanım aşamalarında vergi teşvikleri sağlanmaktadır.
 Bireysel emeklilik şirketleri hayat sigortası üretimine giren türlerde poliçe düzenleyebilmektedir (URALCAN, 2005, s.77-78.).
 Katılım zorunlu değildir. Buna belirlilik esası da denir.
 Kamu gözetim ve denetimden sorumludur (YASLIDAĞ, 2004, s.388.).


1.2. Bireysel Emeklilik Sistemi’nin Yasal Yapısı

Bes’in yasal yapısını doğal olarak, kanunlar, kanunlara dayanılarak hazırlanan yönetmelikler ve gerek duyulduğunda yayınlanan tebliğler, kararlar, genelgeler, tüzükler teşkil etmektedir. Bes’in Mayıs 2005 itibari ile yasal altyapısında bulunan düzenlemeler aşağıda sıralandığı gibidir.
Kanunlar:
- 28 Mart 2001 kabul tarihli, 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu (07 Nisan 2001 Tarih, 24366 Sayılı RG).
- 28 Haziran 2001 kabul tarihli, 4697 sayılı Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (07 Ekim 2001 Tarih, 24458 Sayılı RG).

Yönetmelikler:
4632 sayılı Kanun’un 26. md. ‘Bu kanunda, Bakanlığın, Müsteşarlığın ve Kurulun belirlemeye yetkili kılındığı hususlar yönetmeliklerle düzenlenir. Bu kanun kapsamında çıkarılacak yönetmelikler, kanunun yayımı tarihinden itibaren en geç 6 ay içerisinde çıkarılır.’demektedir
Geçici madde 1’de ise; ‘Bu kanunda belirtilen, yönetmelik ve tebliğler yürürlüğe girinceye kadar, yürürlükteki mevzuatın bu kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.’demektedir. 4632/26 gereği düzenlenen yönetmelikler aşağıdaki gibidir. Yürürlükten kaldırılanlar listeye alınmamıştır.
- Bireysel Emeklilik Danışma Kurulunun Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik (31 Ekim 2001 Tarih, 24569 Sayılı RG).
- Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik (28 Şubat 2002 Tarih, 24681 Sayılı RG).
- BES Hakkında Yönetmelik (28 Şubat 2002 Tarih, 24681 Sayılı RG).
- Bireysel Emeklilik Aracıları Hakkında Yönetmelik (03 Mart 2004 Tarih, 25391 Sayılı RG).
- Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik (28 Şubat 2002 Tarih, 24681 Sayılı RG).
- BES Hakkında Yönetmelikte Değişiklik (13 Mayıs 2003 Tarih, 25107 Sayılı RG).

Tebliğler:
- Emeklilik Planları Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2003/1-13 Mayıs 2003 Tarih, 25107 Sayılı RG).

- Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2002/1-6 Nisan 2002 Tarih, 24718 Sayılı RG).

- Sermaye Piyasası Bağımsız Denetim Tebliği (Seri X, No: 20).

- Bireysel Emeklilik Aracılığı Faaliyetinde Bulunacak Kişilere İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2004/1-05 Mart 2004 Tarih, 25393 Sayılı RG).
- Emeklilik Şirketlerindeki Birikimli Hayat Sigortalarından Bireysel Emeklilik Sistemine Aktarımlara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2004/2).

- Bireysel ve Kurumsal Portföylerin Performans Sunumuna, Performansa Dayalı Ücretlendirme ve Sıralama Faaliyetlerine İlişkin Esas Hakkında Tebliğ.

- Bireysel ve Kurumsal Portföylerin Performans Sunumuna, Performansa Dayalı Ücretlendirme ve Sıralama Faaliyetlerine İlişkin Esas Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ.

- Emeklilik Şirketlerinin Ödeyecekleri Harçlar Maliye Bakanlığı Tarafından Yayımlanan Harçlar Kanunu Genel Tebliği (Seri No: 43).

- Gelir Vergisi Kanunu İlgili Tebliğleri.


Kararlar:
- Sermaye Piyasası Kurulu’nun 10.5.2002 Tarih ve 22/646 Sayılı Kararı.

- Bireysel Emeklilik ve Hayat Sigortalarında Uygulanacak Stopaj Oranlarına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı.

Genelgeler:
- Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik Uyarınca Faaliyet Ruhsatı Başvurularında İzlenecek Esas ve Usullere İlişkin Genelge (No: 2003/1).

- BES Hakkında Yönetmelik Uyarınca Katılımcıya Yönelik Düzenlenecek Bilgi, Belge ve Formların Esas ve Usullerine İlişkin Genelge (No: 2003/2).
- Emeklilik Planlarının Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlara İlişkin Genelge (No: 2003/3).

- Bireysel Emeklilik Sisteminde Kullanılacak Muhtemel Birikim ve Muhtemel Yıllık Gelir Tablolarında Uygulanacak Esaslara İlişkin Genelge (No: 2003/4).

- Emeklilik Şirketlerinin Kullanacakları Hesaplar ile Bu Hesapların Açıklamalarına İlişkin Genelge (No: 2003/5).

- Emeklilik Şirketlerinin Kullanacakları Hesaplar ile Bu Hesapların Açıklamalarına İlişkin Genelge (No: 2003/5)’de Değişiklik Yapılması Hakkında Genelge (No: 2003/7).

- Emeklilik Şirketlerinin Tasdik Edilen Emeklilik Planlarının ve Hayat Sigorta Tarifelerinin Elektronik Ortamda Gönderilmesine İlişkin Genelge (No: 2004/1)

- Emeklilik Şirketlerinin Faaliyetleri ile İlgili Olarak Emeklilik Gözetim Merkezine Gönderilecek Veri Setlerine İlişkin Genelge (No: 2004/2).

- Emeklilik Şirketlerindeki Birikimli Hayat Sigortalarından Bireysel Emeklilik Sistemine Aktarımlarda Hayat Sigortalarında Geçen Sürenin Hesabına İlişkin Genelge (No: 2004/3).(URALCAN, 2005, ss.79-81.).


1.2.1. Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu
Bu kanunun amacı, sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını teminen, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin düzenlenmesi ve denetlenmesidir.

Bu kanunun kapsamı, emeklilik şirketlerinin kuruluş, çalışma, yönetim ve denetimine, kişilerin sisteme katılma, ayrılma ve emeklilik koşullarına, emeklilik yatırım fonlarının kuruluşuna, katkıların bu fonlarda toplanmasına ve değerlendirilmesine, aracılık hizmetlerine, kamuya açıklanacak bilgilerin kapsamına ve bireysel emeklilikle ilgili diğer hususlara ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir.

Bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde sermaye piyasası ve sigortacılık mevzuatının ilgili hüküm bulunmayan hallerde sermaye piyasası ve sigortacılık mevzuatının ilgili hükümleri ve genel hükümler uygulanır.
([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...])

1.2.2. Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun

07 Ekim 2001 tarihli ve 24458 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4697 sayılı ve 28 Haziran 2001 kabul tarihli ‘Bazı vergi kanunlarında değişiklik yapılmasına dair kanun’, Bireysel Emeklilik Sistemi’ni teşvik amacıyla düzenlenmiş değişikliklerdir. Muhasebe yapısı içinde ele alınacak bu yasa ile getirilen değişiklikler ve teşvikler yeterli olmamakla beraber, yıllardan beri hayat sigortaları üretimine getirilmesi istendiği halde getirilmeyen teşvikler olarak olumlu bir gelişme sayılmaktadır.
([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...])






1.3. Kurumsal Yapı ve Organizasyonu

Bireysel emeklilik sisteminin işleyişine geçmeden önce kurumsal yapılanmasını ve süreçte yer alan aktörleri ortaya koymak yerinde olacaktır. Söz konusu aktörlerin sistemdeki yerleri ve rolleri belirlendikten sonra sistemin işleyiş esasları ele alınacaktır.












Şekil 1. Bireysel Emeklilik Sistemi
Ülkemizde uygulanan bireysel emeklilik sistemi, kurumlar arası hiyerarşik bir yapılanma modeli üzerine oturtulmuştur. Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu, Hazine Müsteşarlığı, Sermaye Piyasası Kurulu, Emeklilik Gözetim Merkezi, Emeklilik Şirketleri, Bireysel Emeklilik Acenteleri ve Saklayıcı Kuruluşlar, katılımcıların sisteme entegrasyonunu sağlayan ve kurumsal yapıyı teşkil eden başlıca aktörlerdir. (İSTANBUL TİCARET ODASI, 2007, S.165.)

1.3.1. Hazine Müsteşarlığı ve Bağlı Olduğu Bakanlık

4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım sistemi Kanunu gereğince, Hazine Müsteşarlığı ve bağlı olduğu Bakanlık, BES’in işleyişinde görevli ve yetkili kılınmıştır. Yasadan ve yönetmeliklerden anlaşıldığı kadarıyla, Hazine Müsteşarlığı ve bağlı olduğu Bakanlık ana stratejik kararların alındığı sistemin en üst düzey yetkili kurumlarıdır. Hazine Müsteşarlığının bizzat yükümlülüğü ve yetkisinde olan ana stratejiler söz konusudur.

1.3.2. Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu

4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununun 3. maddesi, Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu’nun; Hazine Müsteşarlığının başkanlığında, Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından görevlendirilecek en az genel müdür düzeyinde birer temsilciden oluştuğunu belirtir. Dolayısıyla bu kurul dört üye ve bir başkan olmak üzere beş kişiden oluşmaktadır.

 

Çevrimdışı

Şekil 2. Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu

Danışma Kurulu, üç ayda bir Hazine Müsteşarlığı tarafından önerilen ve kurul başkanı tarafından belirlenen tarih ve gündemle olağan olarak toplanır. Üyelerin toplantıya bizzat katılmaları esastır. İşlerinden geçici veya sürekli olarak ayrılmaları halinde yerlerine vekilleri toplantıya katılır. Danışma Kurulu Başkanı’nın gerek gördüğü hallerde veya üyelerden birinin yazılı başvurusu üzerine olağanüstü toplantı düzenlenebilir.

Danışma Kurulu toplantılarına, gerektiği takdirde kamu kurum ve kuruluşları, bireysel emeklilik şirketleri veya kamu tüzel kişiliğini haiz kurumların yetkili temsilcileri de bilgi ve görüşlerinden yararlanılmak amacıyla çağrılabilir. Danışma Kurulu, toplantıya çağrılan üyelerin yarısından bir fazlasının katılımı ile toplanır. Kararlar, toplantıya katılan üyelerin salt çoğunluğu ile alınır. Üyeler çekimser oy kullanamazlar. Olağan toplantılarda, toplantının yeri, gündemi, tarihi ve saati vb. bilgiler en az yedi gün önceden üyelere duyurulur. Sekretarya hizmetini Hazine Müsteşarlığı yürütür (URALCAN, 2005, S.87.).

1.3.3. Emeklilik Gözetim Merkezi

EGM'nin amacı, 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununun 20/A maddesi ve ilgili mevzuat uyarınca Hazine Müsteşarlığının görevlendirme ve yetkilendirmesi çerçevesinde, Müsteşarlığın karar almasına yardımcı olacak verilerin sağlanması ve Müsteşarlığın yazılı iznine istinaden hizmet alacak bireysel emeklilik şirketlerine ve kamuya sağlıklı bilgi aktarımı için; emeklilik şirketlerinin faaliyetlerinin günlük olarak elektronik ortamda gözetimi ve yetkili kamu otoritelerine raporlanması, emeklilik şirketlerince yapılacak işlemlerin sonucunda oluşan bilgilerin konsolidasyonu, katılımcı bilgileri ile sözleşme bilgilerinin elektronik ortamda saklanması, gizliliğinin korunması, kamuoyunun ve katılımcıların bilgilendirilmesi, istatistik üretilmesi, bireysel emeklilik sisteminin analitik olarak sorgulanması, bireysel emeklilik aracıları sınavının yapılması ve bireysel emeklilik aracıları sicilinin takibi, ortak tanıtım, eğitim programları, yazılım ve benzeri konulardaki taleplerin karşılanması sistemin güven içinde işleyişi ile olası sorunların zamanında gerekli müdahalelerde bulunulmasına olanak sağlayacak veri oluşturulması faaliyetlerinde bulunmaktır ([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]).


1.3.3.1. EGM’nin Faaliyet Konuları
• Yasa ve yönetmelikle tevdi edilen gözetim ve denetim altyapısını oluşturmak ve işletmek,

• Çeşitli yönetmelik, genelge, tüzük ve tebliğlerle bildirilen şekliyle iletişim altyapısı oluşturmak ve bu altyapıya işlerlik kazandırmak,

• Tarafsız bilgilendirme yapmak ve katılımcı adaylarının bilgilenmesini sağlamak,

• Aktüeryal hesaplar çerçevesinde gerek duyulan konular ile ilgili güncel ve projektif istatistiksel tablolar üretmek, aktüeryal rasyoları izlemek,

• Kamu kesimince ihraç edilecek uzun vadeli yatırım araçlarının saptanmasına yardımcı olacak araştırmaları yapmak,

• Bireysel emeklilik sistemine ilişkin ileriye yönelik modelleme, araştırma ve analizleri yapmak,

• Maliyetleri düşürmek, verimliliği artırmak amacıyla başta eğitim olmak üzere çeşitli faaliyetlerde bulunmak,

• Bireysel emeklilik aracıları sınavını düzenlemek, yürütmek ve ilgili sicil kaydını tutmak (URALCAN, 2005, ss.89-90).

1.3.4. Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)

Bireysel emeklilik sisteminin işleyişi bakımından önem arz eden kuruluşlardan biri de Sermaye Piyasası Kurulu’dur. Bilindiği gibi emeklilik yatırım fonları sistemin temelini oluşturmaktadır. 4632 sayılı çerçeve yasada, emeklilik fonlarına ilişkin bir takım genel düzenlemelere yer verilmiş olmakla beraber, konuya ilişkin asıl düzenlemeler SPK tarafından yayımlanan hukuki tasarruflar aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Kurul tarafından yayımlanan Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetine İlişkin Esaslar Hakkındaki Yönetmelik, bu alandaki en kapsamlı düzenlemeyi içermektedir.

Emeklilik sözleşmelerinde yer alması gereken hususlara, katılımcıların emekliliği halinde bu kişilerin bulunması için yapılması gereken araştırmalara ve paranın bu araştırma süresi içinde değerlendirilmesine, sisteme giriş aidatı ile yönetim ve fon işletim giderleri miktar ya da oranlarına, kuruluş izni ve faaliyet ruhsatı başvurularında istenecek bilgi ve belgelere, bireysel emeklilik sisteminde katılımcıya ve kamuya açıklanacak bilgiler, açıklanma dönemleri ve sürelerine ilişkin esas ve usuller gibi konular esasen Hazine Müsteşarlığı tarafından belirlenmekle birlikte, bu süreçte Sermaye Piyasası Kurulu’nun da görüşü alınmaktadır (Emeklilik Gözetim Merkezi, 2005, s.27.).

1.3.5. Saklayıcı

Saklayıcı kuruluşlar, emeklilik yatırım fonu portföyünde yer alan varlıkları saklayan kuruluşlardır. Bireysel emeklilik uygulamasında fon portföyündeki varlıları saklama hizmeti, Takasbank veya Sermaye Piyasası Kurulu’nun yetki verdiği diğer kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmektedir (İstanbul Ticaret Odası, 2007, s.175.).

1.3.6. Bireysel Emeklilik Şirketi ve Organizasyonu

4672 sayılı Bes kanunu, 4. bölüm, 8. Maddeden itibaren Bireysel Emeklilik Şirketleri ile ilgili düzenlemelere yer verilmiştir. Aynı zamanda, 28.02.2002 tarihli ve 24681 no.lu RG’de yayımlanan ‘Emeklilik şirketleri kuruluş ve çalışma esasları hakkında yönetmelik’ de, aynı yasanın 26. md. ile verilen yetki gereği, bu şirketlerin kuruluş ve çalışma esaslarını düzenlemektedir.
4632/8. md; ‘Emeklilik şirketi, bu kanuna göre kurulan ve bireysel emeklilik sisteminde faaliyet göstermek üzere bu kanun ile ihdas edilen emeklilik branşında ruhsat almış şirketi ifade eder. Şirket, 21.12.1959 tarihli ve 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu hükümlerine göre hayat ve ferdi kaza sigortaları branşlarında da ruhsat alabilirler.’ der. Ayrıca aynı maddede, ‘Şirketin emeklilik branşı dışında başka bir branşta da faaliyet göstermesi halinde her bir branşa ait hesaplar ayrı tutulur.’ ibaresiyle, emeklilik ile ilgili muhasebesel işlemlerin, hayat ve ferdi kaza ile ilgili muhasebesel işlemlerden ayrı tutulması zorunluluğu getirilmiştir.

1.3.6.1. Kuruluş İşlemleri
• Bireysel Emeklilik Şirketi’nin kuruluşu için Hazine Müsteşarlığı’ndan izin alması gerekir. Kurulacak şirketin ticaret ünvanında ‘‘emeklilik’’ ibaresinin bulunması zorunludur.

• Bireysel Emeklilik Şirketi’nin Anonim Şirket olarak kurulması,

• Faaliyet konusunun ‘Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda’ belirtilen faaliyetlerle sınırlandırılmış olması,

• Sermayesinin yirmi trilyon liradan az olmaması, ödenmiş sermayesinin asgari on trilyon olması ve kalanının 3 yıl içerisinde ödenmesinin taahhüt edilmesi,

• Hisse senetlerinin nakit karşılığı çıkarılması ve tamamının nama yazılı olması,

• Ana sözleşmesinin bu kanun hükümlerine uygun olması,

• İş planı ve sistem tasarımı ile yapılabilirlik raporlarının sunulması gerekir.

Kurucularının;


• Tasfiyeye tabi tutulan bankerler, bankalar, sigorta şirketleri ile para ve sermaye piyasalarında faaliyet gösteren diğer kurumlarda doğrudan ve dolaylı yüzde on veya daha fazla bir oranda pay sahibi olmaması,
• İlgili mevzuat çerçevesinde faaliyetlerinin tamamen veya belirli faaliyet alanları itibariyle sürekli veya başvuru tarihinden önceki bir yıl içerisinde bir ay veya daha fazla süreyle, geçici olarak durdurulma kararı verilmemiş olması,

• Müflis veya konkordato ilan etmiş olmaması, taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar bile ağır hapis veya beş yıldan fazla hapis ya da basit veya nitelikli zimmet, cürüm işlemek için teşekkül oluşturmak, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma gibi yüz kızartıcı suçlar ile kaçakçılık suçları, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, kara para aklama veya devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı kesinleşmiş mahkumiyet kararlarının bulunmaması,

• Emeklilik şirketi olmanın gerektirdiği mali güç ve itibara sahip olması gerekir.

• Sermayenin en az yüzde elli birinin mali piyasalar konusunda yeterli bilgi ve tecrübeye sahip tüzel kişi ortaklara ait olması ve tüzel kişi kurucuların yönetim ve denetimine sahip gerçek kişilerin, kurucuların sahip olduğu nitelikleri taşımaları gerekir. (ÖNAL, 2001, s.29.).

 

Çevrimdışı

1.3.6.2. BE Şirketleri’nin Mali Yapısı

Müsteşarlık, emeklilik branşında faaliyet gösterecek şirketin, tek tip mali tablolarının hazırlanması ve izlenmesi, yükümlülüklerinin yerine getirilmesi, muhasebe kayıtlarında ve raporlamada yeknesaklık sağlanması, sağlıklı ve kıyaslanabilir bilgi üretimi ve akışını sağlayacak bir altyapı oluşturulması ve bu suretle şirketin mali durumunun izlenebilir ve değerlendirilebilir hale gelmesi için tek düzen hesap planı, mali tablolar ile bunların uygulama ve düzenleme esaslarını belirler.

Müsteşarlık, şirketten kanunen tutulması zorunlu defterlerden başka, emeklilik branşı ile ilgili işlemlerin gerektirdiği bilgileri diğer özel bir deftere kaydetmelerini istemeye ve defterlerin düzenlenmesiyle ilgili esas ve usulleri belirlemeye yetkilidir. Müsteşarlık, yayımlanan mali tabloların gerçeğe aykırı olduğunun veya kamuya gerçeğe aykırı bilgi verildiğinin tespit edildiği hallerde, düzeltme beyanı ile birlikte ilanın yapıldığı gazetelerde yeniden yayımlanma da dahil olmak üzere, katılımcıların yanıltılmasını önlemek amacıyla gerekli tedbirleri almaya yetkilidir. (Yaslıdağ, 2004, s.413.).

1.3.6.3. BE Şirketlerinin Yükümlülükleri
Emeklilik şirketlerinin faaliyet ve sorumluluk alanlarını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür.
- Emeklilik sözleşmesi çerçevesinde tahsil edilen katkıların fona yönlendirilmesini sağlamak ve bireysel emeklilik hesaplarının ve ilgili diğer kayıtların güncelleştirilmesi işlemlerini gerçekleştirmek,

- Katılımcılarını bireysel emeklilik hesaplarına ait günlük bilgilere erişimine olanak sağlamak,
- Fon portföyünde yer alan varlıklar, fonun performansı, mali tablolar gibi konularda katılımcılara düzenli bilgi verilmesini sağlamak,

- Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından istenecek bilgi, belge ve tablolar ile ilgili bireysel emeklilik kayıt sisteminin belirlenecek esas ve usullere göre hazırlanmasını sağlamak,

- Hazine Müsteşarlığı’nın belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde şirketin, Sermaye Piyasası Kurulu’nun belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde de fonun iç denetimini sağlamak,

- Kanun ve mevzuatla belirlenen esaslar ile fon iç tüzüğünde yer alan ilkeler çerçevesinde fon portföyünün değerlemesini ve birim pay fiyatının doğru olarak hesaplanmasını sağlamak,

- Fonun yaptığı iş ve işlemlerin mevzuata uygun olmasını sağlamak, (İSTANBUL TİCARET ODASI, 2007, s.172.).

- Portföy yöneticilerinin, şirketin genel fon yönetim stratejisine ve kararlarına göre fon portföyünü yönetmesini sağlamak,

- Bireysel emeklilik hesaplarının ve emeklilik faaliyetlerinin sürekliliğini ve fon varlıklarının korunmasını sağlamak üzere, kayıtların ve varlıkların saklanması konusunda tedbirleri almakla sorumludurlar.

1.3.6.4. Emeklilik Şirketine Dönüşen Hayat Sigortası Şirketlerinin Yükümlülükleri

Emeklilik şirketine dönüşen hayat sigortası şirketlerinin, hayat ve ferdi kaza branşı ile ilgili ruhsatları geçerliliğini korur. Hayat sigortası şirketinden emeklilik şirketine dönüşüm yapan şirketler ve BE şirketleri eğer hayat branşında da faaliyet göstermek istiyorlarsa, her branşa ait hesapları ayrı tutmak ve mevzuatta belirtilenlere ek olarak bazı önlemleri almak zorundadır. Bu önlemler Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesinde aşağıda belirtildiği gibi verilmiştir.

a ) Hayat sigortası portföyü ile ilgili karşılıklar, yatırıma yönlendirilen varlık, kar payı, portföy hareketleri ve ilgili diğer bilgilerin günlük denetiminin yapılabilmesine olanak sağlayacak düzenlemelerin yapılması,
b ) Hayat sigortası tarifesi, sözleşme, pazarlama, tanıtım, ilan ve reklamlarının emeklilik branşı için öngörülen esas ve usullere uygun olarak yapılması,
c ) Sigortalıların kendileri ile ilgili bilgilere elektronik ortamda ulaşmalarına olanak sağlanması,
d ) Müsteşarlıkça uygun görülecek diğer tedbirlerin alınması (Uralcan, 2005, ss.110-111.).

1.3.7. Bireysel Emeklilik Aracıları
Bireysel emeklilik sisteminin kurumsal yapılanmasında yer alan aktörlerden biri de aracılardır. Bireysel emeklilik aracıları, kanunda her ne ad altında olursa olsun herhangi bir emeklilik şirketine bağlı olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, daimi bir surette emeklilik şirketlerinin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları emeklilik şirketi adına yapan gerçek veya tüzel kişiler olarak tanımlanmıştır. Konuya ilişkin bir diğer kavram ise bireysel emeklilik aracılığıdır. Bireysel emeklilik aracılığı, şirketler tarafından katılımcılara sunulan emeklilik ürünlerinin tanıtımı, pazarlanması satışı ve bireysel emeklilik sistemine ilişkin diğer aracılık hizmetlerini içermektedir (İSTANBUL TİCARET ODASI, 2007, s.173.).

1.3.7.1. Bireysel Emeklilik Aracılarında Aranan Nitelikler

Bireysel emeklilik aracıları hakkındaki yönetmelikte aracıda aranan nitelikler şu şekilde sıralanmıştır;
• Meslek şeref ve haysiyetine aykırı davranmamış olmak,

• Dört yıllık fakülte, yüksek okul veya iki yıllık sigortacılık meslek yüksek okulu mezunu olmak,

• Sınavda başarı göstermiş olmak,

• Müflis veya konkordato ilan etmiş olmamak, bireysel emeklilik veya sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerden dolayı hapis veya birden fazla ağır para cezası ile cezalandırılmış olmamak, taksirli suçlar hariç olmak üzere affa uğramış olsalar dahi ağır hapis veya beş yıldan fazla hapis yahut basit veya nitelikli zimmet, cürüm işlemek için teşekkül oluşturmak, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma gibi yüz kızartıcı suçlar ile istimal ve istihlak kaçakçılığı dışında kalan kaçakçılık suçları, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma, kara para aklama veya devlet sırlarını açığa vurma, vergi kaçakçılığı veya vergi kaçakçılığına teşebbüs suçlarından dolayı kesinleşmiş mahkumiyet kararı bulunmamak, karşılıksız çek keşide etmiş olmamak (Yaslıdağ, 2004, s.418.).

 

Çevrimdışı

1.3.7.2. Bireysel Emeklilik Aracıları Sınavı e-BEAS
Altyapısı iyi hazırlanan bu sınav, aracıların çok yönlü bilgilerle donatılmasını sağlayacak yapıdadır. Konu ile ilgili bilgiler, BE aracıları Hk. Yönetmelik 6. maddeden başlayarak ikinci bölümün ve14. maddenin sonuna dek verilmektedir.
Bireysel emeklilik ile ilgili bir sınavın başarıyla tamamlanmamış ve/veya eğitimden geçmemiş, başka bir deyişle, bir aracının sahip olması gereken nitelikleri sıralayan bu yönetmeliğin 5. maddesinin (b) ve (e) bentleri hariç diğer niteliklere sahip kişiler, mesleki bilgi ve becerilerinin ölçülebilmesi amacıyla EGM tarafından açılan sınavlara girerek başarılı oldukları takdirde, bireysel emeklilik aracısı olurlar. Sınav, çoktan seçmeli ve elektronik ortamda gerçekleştirilen bir sınavdır. Sınava başvuruların yeterli sayıya ulaşması halinde, EGM yılda en az iki kez sınav açabilir. Sınava ilişkin uygulama esasları, EGM tarafından müsteşarlığın uygun görüşü alınarak belirlenir.

Bu yönetmeliğin 7. maddesi, bu sınavdan muaf tutulanları vermektedir. Bunlar aşağıda belirtilen görevlerde bulunan kişilerdir ve bu görev süresince bu sınavdan muaf olarak aracılık faaliyetleri diye tanımlanabilecek faaliyetlerde bulunabilirler.

a ) Şirketlerin yönetim kurulu üyeleri, genel müdür, genel müdür yardımcıları, bölge müdürleri ile şirket merkezinde pazarlama veya satıştan sorumlu müdür veya baksa ünvanlarla istihdam edilseler dahi yetki ve görevleri itibariyle müdüre denk veya daha üst konumlarda imza yetkisini haiz diğer yöneticiler,
b ) Emeklilik, hayat veya ferdi kaza ürünlerinin tanıtım, pazarlama ve satışında faaliyet göstermek üzere kurulan ve sermayesinin en az %51’inin bir şirkete ait olduğu pazarlama ve satış şirketlerinin yönetim kurulu üyeleri, genel müdürü ve genel müdür yardımcıları,

Bulundukları görev nedeniyle sınavdan muaf olarak bu faaliyetlerde bulunabilen bu kişiler, muafiyet sağlayan bu görevden ayrıldıkları takdirde, bireysel emeklilik aracısı olarak çalışmak istemeleri durumunda sınava girmeleri zorunludur ([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]).


Sınavın şekli, sınav konu başlıkları, sınav ücreti, soru sayısı, soruların puan ve ağırlıkları ile sınava ilişkin diğer hususlar Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından internet adresinde duyurulur. Sınava ilişkin başvurular Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından belirlenen süreler içinde, internet üzerinden yapılan başvuru kaydını takiben, şirketler aracılığıyla veya herhangi bir şirket adına çalışmayanlar tarafından bireysel olarak Emeklilik Gözetim Merkezine yapılır.

1.3.7.3. Tanıtım Kartı, İçeriği ve Kullanımı

Tanıtım kartı; Lisansı olan kişilerin şirket adına bireysel emeklilik aracılığını yapma yetkisini gösteren belgedir. Bireysel emeklilik aracılarına, Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından Müsteşarlığın uygun görüşü alınarak içeriği belirlenen bir tanıtım kartı verilir. Başvurular şirketler tarafından aşağıdaki belgeler ile birlikte Emeklilik Gözetim Merkezi’ne yapılır.

a ) Başvuruda bulunulan tarihten en fazla altı ay önce alınmış adli sicil belgesi,
b ) Adına bireysel emeklilik aracılığı yapacağı şirketin emeklilik ürünlerine ilişkin eğitimlerini tamamladığına dair belge.
c ) Gerekli görülmesi halinde Emeklilik Gözetim Merkezi, başvuru sahibinden sınav başvurusu sırasında istenilen bilgi ve belgeleri yenilemelerini ve nüfus idaresinden alınmış nüfus kayıt belgelerini göndermelerini isteyebilir.
d ) Sınavda başarılı bulunan yabancı uyruklu adaylardan birinci fıkrada istenen belgelerin yanı sıra çalışma izni belgesi de istenir.
e ) Sınavla ilgili muafiyet tanınan kişilere Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından belirlenen bilgi ve belgelerin gönderilmesi hâlinde tanıtım kartı verilir.
f ) Emeklilik Gözetim Merkezi, tanıtım kartının basım ve dağıtımını yapar, gerekli görülmesi halinde yeniler, iptal eder veya geçici süreli muhafaza eder.
([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...])
1.3.7.4. Bireysel Emeklilik Aracılar ile İlgili Olumsuz Gelişmelerde Yapılacak İşlemler

Bireysel emeklilik aracıları Hk. Yönetmelik, md. 21 uyarınca, aracılık yetkisisin durdurulması, lisans belgesinin iptali ve sicil kaydının silinmesi üzerine hazırlanmış bir maddedir. Re’sen veya şikayet ya da ihbar üzerine yapılan inceleme ve soruşturma sonucunda aşağıda yer alan hususların tespiti halinde, bireysel emeklilik aracıları hakkında Müsteşarlık tarafından aşağıdaki işlemler uygulanır.
a ) Bir defaya mahsus uyarı ceza verilen durumlar
• Aracının katılmasının hak ve menfaatlerini olumsuz yönde etkileyecek faaliyetlerde bulunduğunun,
• Aracının, katılımcının talimatlarına aykırı hareket ettiğinin,
• Aracının, bireysel emeklilik aracılığını fiilen yapmadığı halde tanıtım kartının kullanılmasına izin verdiğinin,
• Aracının, BE Aracıları Hk. Yönetmeliğinin 16. maddesinde öngörülen tanıtım kartı kullanılmadan işlem yapıldığının bu fiillerden birini veya bir kaçını işlediklerinin tespiti halinde uyarı cezası uygulanır.
b ) Aracılık faaliyetinin durdurulmasına neden olan durumlar
Aracının, katılımcının hak ve menfaatlerini olumsuz yönde etkileyebilecek faaliyetlerde bulunduğunun, katılımcının talimatlarına aykırı hareket ettiğinin bireysel emeklilik aracılığını fiilen yapmadığı halde, tanıtım kartının kullanılmasına izin verdiğinin ikinci kez tespiti halinde bu aracıların faaliyetleri üç aylık bir süre için durdurulur. Bu kişiler bu süre içinde görev yapamazlar. Tanıtım kartlarını EGM’ye iade etmek zorundadırlar. Varsa çalıştıkları kurum veya BE şirketine yazılı olarak bildirilir.

c ) Lisans belgesinin iptali
• Be aracıları Hk. Yönetmeliğinin 15. maddesinin, son fıkrasında yer alan ‘lisans belgesi kullanılarak bireysel emeklilik aracılığı yapılamaz’ durumuna aykırı davranmak,
• Aynı yönetmeliğin, 10. maddesi gereğince aracının yapması gereken tamamlayıcı eğitim programına katılmaması nedeniyle aldığı uyarıya rağmen, aynı fiili tekrarlamak,
• BE aracıları Hk. Yönetmeliğinin 23. maddesinde belirtilen ‘Bireysel emeklilik aracısı hiçbir surette, giriş aidatı, katkı payı veya benzeri adlar altında tahsilat yapamaz’ durumuna aykırı işlem yapmak,
• Lisans belgesi almasına rağmen iki kez üst üste tamamlayıcı eğitim programına katılmamak fiillerini yapan ve bu durumu tespit olunan kişilerin lisans belgesi iptal edilir.

d ) Lisans belgesi iptali ve sicilden kayıt silinmesi
• Lisans belgesi ve tanıtım kartının iade edilmesine sebep teşkil eden fiilleri, aracılığa döndükten sonraki dönemde yeniden işledikleri saptananların,
• BE aracılığını fiilen yapmadığı halde tanıtım kartının kullanılmasına izin verdiği ikinci kez saptananların,
• Sicile kayıt için BE aracıları Hk. Yönetmelik gereği BE aracısının sahip olması gereken niteliklere aracının haiz olmadığı veya bunları kaybettiği saptananların lisans belgesi ve tanıtım kartı iptal edilir ve sicilden silinir (Uralcan, 2005, s.122.).

1.3.7.5. Bireysel Emeklilik Aracısının Çalışma Esasları ve Yapamayacağı İşler
Bireysel emeklilik aracısı; mevzuata, katılımcıların talimatlarına, mesleğin icaplarına ve iyi niyet kurallarına uygun hareket etmek ve katılımcıların hak ve menfaatlerini korumak zorundadır. Müsteşarlık, bireysel emeklilik aracılarının meslek ilkelerini belirlemeye yetkilidir.

Bireysel emeklilik aracıları giriş aidatı veya katkı payı tahsil edemezler. Bireysel emeklilik aracısı, adına aracılık yaptığı şirketlerden izin almak suretiyle yapacağı her türlü tanıtım faaliyetinde ilgili mevzuat ile belirlenen esaslara tabidir.

Bireysel emeklilik aracısı, kanuna göre denetleme yapmaya yetkili olan merci ve kişilere, görevleri ile ilgili istenecek her türlü bilgiyi vermek ve bütün hesap, kayıt, defter ve belgelerini ibraz etmekle yükümlüdür. Müsteşarlık, kanunen tutulması zorunlu defterlerden başka, bireysel emeklilik aracılarından gerekli gördüğü işlemleri özel defterlere kaydetmelerini istemeye ve bu defterlerin düzenlemesiyle ilgili esas ve usulleri tespite yetkilidir. (Yaslıdağ, 2004, s.418.).

1.3.8. Katılımcı ve Emeklilik Sözleşmesi

Katılımcıların bireysel emeklilik sistemine girişi taraflar arasında yapılan emeklilik sözleşmesi ile gerçekleşmektedir. Emeklilik sözleşmesi, katılımcının gönüllü katılım ve belgelenmiş katkı esasına göre oluşturulmuş olan bireysel emeklilik sistemine girişini, sistemden çıkışını, emekli olmasını, katkıların ödenmesini, bu katkıların bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesini, fonlarda yatırıma yönlendirilmesini kapsar. Ayrıca katılımcı veya lehtarına yapılacak ödemelere ilişkin esasları, tarafların diğer hak ve yükümlülüklerinin düzenlenmesini kapsayan ve esas olarak katılımcı ve şirketin taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir.

Emeklilik sözleşmesinin taraflarından biri emeklilik şirketi, diğeri ise medeni hakları kullanma ehliyetine sahip ve şirket nezdinde açılacak olan bireysel emeklilik hesabına katkı yapan veya adına şirket nezdinde bireysel emeklilik hesabı açılan katılımcıdır. Emeklilik sözleşmesine taraf olmamakla birlikte, bu süreçte adı geçen kişilerden biri de lehtardır. Emeklilik sözleşmesi devam ederken katılımcının vefat etmesi halinde lehtarın kimliği önem kazanmaktadır. Söz konusu süreçte katılımcının vefatı halinde, Medeni Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, katılımcı tarafından tayin edilen ve kimliği emeklilik sözleşmesinde açıkça belirtilen lehtar veya lehtarlar hak sahibi sıfatı kazanırlar. Bu durumda ödeme bu kişilere yapılır. Emeklilik sözleşmesi yapılırken lehtar tayin edilmemiş veya lehtar tayin etme işlemi sonradan iptal edilmiş ise bu durumda hak sahibi, vefat eden katılımcının kanuni mirasçıları olmaktadır (İSTANBUL TİCARET ODASI, 2007, s.175.).

 

Çevrimdışı

1.3.8.1. Emeklilik Sözleşmesinin Ekleri
Şirket, emeklilik sözleşmesi akdedildikten sonra katılımcıya katkı payı veya giriş aidatının bir kısmının veya tamamının şirket hesaplarına intikalini takip eden on beş iş günü içinde emeklilik sözleşmesi metni ile aşağıdaki bilgi, belge ve formları gönderir.

a) Bildirim Formları Kitapçığı; katılımcı tarafından şirketlere bildirim amacıyla gönderilecek her türlü formun bir örneğini içeren kitapçıktır.
b) Emeklilik Sözleşmesi Kılavuzu; asgari olarak bireysel emeklilik sisteminin genel olarak işleyişi, şirket içinde emeklilik planı değişikliği, bir şirketten diğer bir şirkete aktarım, emekli olma ve emeklilik seçenekleri, genel açıklamalar ile birlikte katılımcının sisteme dahil olması sonucunda kazandığı haklara ve üstlendiği yükümlülüklere ilişkin bilgileri içeren kılavuzdur.
Grup emeklilik sözleşmelerinde şirket, katılımcıların nam ve hesabına sözleşme akdeden kişiye grup emeklilik sözleşmesi metnini ve gruba dahil olan katılımcıya bu maddede belirtilen bilgi, belge ve formlar ile emeklilik sözleşmesi özet metnini katkı payı veya giriş aidatının bir kısmının veya tamamının şirket hesaplarına intikalini takip eden on beş iş günü içinde gönderir ([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]).

1.3.8.2. Emeklilik Sözleşmesinin Numaralandırılması ve Bireysel Emeklilik Hesabı

BES Hk. Yönetmeliğinin 28. maddesi, katılımcının yıllar boyu sürecek emeklilik ödemeleri boyunca nasıl tanımlanacağını belirtmektedir. Müsteşarlıkça belirlenecek bazı esaslar çerçevesinde katılımcının taraf olduğu ilk emeklilik sözleşmesi için aldığı numara, daha sonra düzenleteceği her bir emeklilik sözleşmesi için geçerli olacaktır.

Emekliliğe hak kazanılmasına asgari üç yıl kala, katılımcının birikimlerinin mali piyasadaki risklerden korunması amacına yönelik olarak emeklilik şirketi, birikimlerini orta be düşük risk düzeyine sahip fonlara geçişini sağlamak üzere katılımcıya yazılı uyarıda bulunmak zorundadır. Katılımcının uygun bulması halinde, durumu emeklilik planı değişikliğine ilişkin bildirim değişiklik tarihinden en az 15 iş günü önce, emeklilik şirketine yazılı olarak yapar. Şirket katılımcının geçişini yaptıktan sonra, değişiklik tarihini takip eden 15 iş günü içinde yeni emeklilik sözleşme metnini katılımcıya gönderir.

Hak sahiplerince aranmayan paralar on yılı takip eden yılbaşından itibaren altı ay içinde, hak sahiplerinin şahsi bilgilerini ve hak kazandıkları para miktarını gösteren listeler halinde, Müsteşarlık emrine, TC Merkez Bankası’na aktarılır; iki yıl içinde sahipleri bulunmayan paralar, Hazine’ye gelir kaydedilir.

BES Hk. Yönetmeliği’nin 31. maddesine göre; katılımcılara verilecek periyodik bilgi, belge ve formlar belirlenmiştir. Bu bilgi ve belgeler yasal düzenlemelerde belirlenen ilkelere ters düşemezler. Bu bilgi, belge ve formlar aşağıdaki gibi sıralanmıştır.
• Hesap dönemlerini takip eden 10 iş günü içinde yıllık hesap bildirim cetveli,
• BES ve katılımcının dahil olduğu emeklilik planındaki yönetim ve fon işletim giderlerine, fon unvanlarına, asgari katkı payı tutarına ve benzeri mahiyetteki değişikliklerin yapıldığı tarihten itibaren en geç 10 iş günü içinde bilgilendirme notu,
• Aktarıma ilişkin BE hesap özeti profilini aday şirkete bir ay süreyle geçici inceleme yetkisi tanıyan hesap sorgulama şifresi (Uralcan, 2005, s.132.).

2. ÖZEL EMEKLİLİK SİSTEMLERİNİN FİNANSMANI
Bireysel emeklilik sistemi, katkı payı ödemeleri ve diğer ödemeler ile finanse edilen bir sistemdir.

2.1.Katkı Payı Ödemeleri
Bireysel emeklilik sistemi, katılımcı tarafından ödenecek katkı payları ile veya bağımlı çalışıyorsa gönüllü işveren katkılarıyla finanse edilmektedir. Sisteme giriş gönüllü olmakla beraber; sisteme kendi isteği ile katılan bireyin katkı payı ödemesi zorunlu, kendisine bağımlı çalışan adına işverenin katkıda bulunması ise gönüllüdür. İşverenlerin katkıda bulunmasına ilişkin 4632 Sayılı Kanun’da bir düzenleme mevcut olmamakla birlikte, vergi muafiyetlerine ilişkin yapılan düzenlemelerde işveren katkısının teşvik edildiği görülmektedir. İşverenin söz konusu katkı payı ödemesi, bireysel iş akitlerine veya toplu iş sözleşmesine koyulacak hükümlerle düzenlenebilmektedir.

Katılımcı tarafından veya onun adına ödenecek katkı payı miktarına ilişkin olarak emeklilik sözleşmesi hükümleri esas alınmaktadır. Zira emeklilik şirketinin, katılımcının dahil olduğu emeklilik planının yönetim ve fon işletim giderlerini kapsayacak asgari katkı payı tutarını belirlemesi, söz konusu tutarın altında ödeme yapılmasına ilişkin esasların ise emeklilik sözleşmesinde düzenlenmesi gerekmektedir. Katkı payı miktarı, sabit veya kademeli olarak belirlenebilmektedir. Enflasyon nedeniyle katkı payının belirli sürelerde artırılması veya belirli göstergelere endekslenmesi de mümkün olabilmektedir. Katkı payının ödenme periyodu ile ilgili mevzuatta bir düzenleme bulunmamaktadır.

Ancak, sisteme ilişkin vergi muafiyetlerinde birer yıllık sürelerin kullanılması, birikimlerin başka bir şirkete aktarımı için emeklilik sözleşmesinin yürürlüğünden itibaren en az bir yıllık sürenin geçmesi şartının aranması ve gerek sosyal gerek özel sigorta finansmanında yaygın olarak kullanılan aylık, üç aylık, altı aylık veya yıllık türü bir ödeme periyodu dikkate alındığında bireysel emeklilik sisteminde de katkı payı ödeme sürelerinin aylık, üç aylık, altı aylık veya yıllık türü bir ödeme periyoduna bağlanmasının olağan kabul edilmesi gerekmektedir. Uygulamada da bu türden ödeme periyotlarının tercih edildiği görülmektedir ([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...])

2.2. Sistemde Yer Alan Diğer Ödemeler
Bireysel emeklilik sisteminde yer alan diğer ödeme türleri; giriş aidatı, yönetim gideri kesintisi ve fon işletim gideri kesintileridir. Yapılan düzenlemelere göre emeklilik şirketleri, sisteme yeni katılımcı sağlanmasına yönelik reklam, ürün geliştirme, altyapı yatırımları, diğer pazarlama faaliyetleri nedeniyle yapacakları masrafların karşılanması için katılımcının bireysel emeklilik sistemine ilk kez katılması sırasında giriş aidatı alabilmektedir. Ayrıca yeni bir bireysel emeklilik hesabı açtırması halinde katılımcı veya katılımcının nam ve hesabına hareket eden kişilerden giriş aidatı alabilmektedir.
Bireysel emeklilik katılımcısı için giriş aidatı dışında diğer bir gider kalemi yönetim gideri kesintisidir. Bu bağlamda bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı payları üzerinden en fazla %8 oranını aşmamak kaydıyla yönetim gideri kesintisi yapılabilmektedir. Ayrıca yönetim gideri kesintisi, emeklilik sözleşmesinde belirtilen esaslar dahilinde katılımcının katkı payı ödemesine ara vermesi veya yasal bildirimler ve sunulan standart hizmetler dışında emeklilik sözleşmesinde tanımlanmış özel hizmetleri talep etmesi halinde katılımcıya bildirimde bulunmak kaydıyla asgari ücretin aylık tutarının en fazla %25’ine karşılık gelen fon adetlerinin emeklilik şirketi tarafından katılımcının bireysel emeklilik hesaplarındaki fon adetlerinden indirilmesi suretiyle yapılabilmektedir (İSTANBUL TİCARET ODASI, 2007, ss.162-163.).

3. BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNİN ETKİLERİ

Emeklilik yatırım fonları, hayat sigortaları gibi kurumsal yatırımcı olarak, bireysel küçük tasarrufların oluşturdukları birikimi sermaye piyasalarına aktararak, bu piyasaların ve sonuçta ülke ekonomisinin sağlıklı, hızlı ve istikrarlı şekilde gelişmesine katkıda bulunacaktır.

Bireysel emeklilik sisteminin temel hedefi bireylerin refah düzeyinin yükseltilmesidir. Ancak sistemin başarısı, toplumda bu tür emeklilik gelirine ihtiyaç duyan kesimin zorunlu ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra geriye kalan tasarruf edilebilir gelirlerinin düzeyine, kamuoyu tarafından güven duyulmasına ve yatırım gelirlerinin diğer yatırım araçlarıyla rekabet edebilir düzeyde olmasına bağlıdır. Uzun vadeli tasarruflar GSYH ile yakından ilişkilidir. Ekonomi geliştikçe kişi başı GSYH artacak, bireyler daha fazla harcanabilir gelire sahip olacaklar ve bireysel emeklilik sistemine girecek para da artacaktır.
([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...])

3.1. Avantajları
Bireysel emeklilik sisteminin gelişmesinin sağlayacağı yararları aşağıdaki belirtilen şekilde özetleyebiliriz;
• Sermaye piyasasının derinleşmesi ve bunun sağlayacağı makro ekonomik etkiler,
• Vergi avantajına bağlı olarak uzun vadeli yatırımların artması,
• Katılımcılara sağlanan güvenli, şeffaf, kontrol edilebilir yapı,
• Uzun vadeli altyapı yatırımları için gerekli olan fon ve istihdam artışı etkisi,
• Piyasalardaki kısa vadeli spekülatif baskıların azalması ve istikrar sağlanması,
• Tasarrufların artması.
İşverenler açısından;
• Sosyal güvenlik sistemine ek olarak bu sisteme ödenen katkılar limitler dahilinde gider olarak gösterilebilir.
• Personel bağlılığının artması.
• İşyeri bazlı fonlar kurumsal yatırımcı olarak daha fazla avantajlar sağlar.
• Bireylerin risk ve getiri tercihi yapmasına olanak sağlanır.
• Fonlar uzmanlar tarafından yönetilir.
• Kamu emeklilik sistemlerine göre daha yüksek getiri sağlanır (Yaslıdağ, 2004, s.397.).

3.2. Dezavantajları
BES’in kamu sosyal güvenlik sistemine alternatif olmadığı, tamamlayıcı bir sistem olduğu söylenir. 4632 sayılı kanunun adından da anlaşılacağı üzere Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’dur. Çalışma hayatı boyunca tasarruf, tasarruflara yatırım ve emeklilikte ek gelir imkanı sağlar. Bireysel emeklilik hesaplarında biriken tasarruflar katılımcının tasarruf etmesi, emeklilik yatırım fonları sayesinde devlete ucuz maliyetli borç vermesi, oluşturulan fonların makro ekonomiyi olumlu etkilemesi demektir. Bunlar devlet için güzel şeyler. Bu güzel şeyler için olumlu beyanatlarda bulunmayan, reklamını yapmayan ve sektörün temsilcilerinin iyileştirme ve geliştirme taleplerini desteklemeyen hükümet ve devlet yetkililerinin sessizliği hatta kayıtsızlıkları sistemin gelişmesini geciktirir.

BES devlet ve hükümet huzurunda gerekli önemi görmemektedir. BES kamu güvenlik sisteminin iyileşmesi demek değildir. Kamu sistemine alternatif değildir. Onu tamamlayıcıdır. Dünyadaki özel emeklilik sistemlerine katılım gönüllülük ve zorunluluk olarak belirlenmiştir. Emeklilik yatırım fonlarının(EYF) çeşitliliği ve fon performansları birikimlerinizin değerlenmesi ile doğrudan ilgilidir. Fon türüne ve fon işletim gideri kesintisine göre dezavantajlı olduğunuz fonlar olabilir.

Bireysel emeklilik hesabınızdan borç alamazsınız, birikiminizi teminat gösteremezsiniz. Ara verme hakkınız var ama kullanırsanız şirketlere göre değişen bir kesinti ile karşılaşırsınız. Bireysel emeklilik hesabınızdaki birikimlerinize haciz uygulaması ile ilgili düzenleme tüm birikiminizi kapsamamaktadır. Birikimi yüksek olan katılımcının tasarrufları sistemden ayrılma ya da maaş bağlanılması durumunda haczedilebilmektedir.
([Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...])

3.3. Makro Ekonomik Etkileri
Ülkemizde sosyal güvenlik reformun bir parçası olarak hazırlanan Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu 7 Nisan 2001 tarih ve 24366 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Kanun, yayımı tarihinden itibaren 6 ay sonra 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Bireysel emeklilik sistemi, emekliliğe yönelik tasarruf ve yatırım sistemi olup, kamu sosyal güvenlik sistemini tamamlayıcı özellik arz etmektedir. Yapılan düzenlemeler ile kamu sosyal güvenlik sistemine ek olarak bireylere istedikleri takdirde yani gönüllü katılımlarına bağlı olarak ikinci bir emeklilik geliri elde edebilmelerinin yasal altyapısının oluşturulması amaçlanmaktadır. Böylelikle bireyler, kendi tasarrufları ve bunların getirileri ile orantılı olarak emekliliklerinde ek bir gelire sahip olacaklardır. Burada, esas amaç, emeklilikte elde edilecek ek bir emeklilik geliri ile katılımcının refah düzeyinin artmasına katkıda bulunmaktır.
Bireysel emeklilik sistemi ile bireyler emekliliğe yönelik tasarrufta bulunulurken, bu tasarrufların kendi nam ve hesaplarına yatırıma yönlendirilmesi ile aynı zamanda ekonomiye uzun vadeli kaynak sağlayarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulması da mümkün olacaktır. (Ulusoy, 2001, s.29)

 

Çevrimdışı

SONUÇ ve ÖNERİLER

Bireysel emeklilik sistemi ile bireyler emekliliğe yönelik tasarrufta bulunulurken, bu tasarrufların kendi nam ve hesaplarına yatırıma yönlendirilmesi ile aynı zamanda ekonomiye uzun vadeli kaynak sağlayarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulması da mümkün olacaktır. Diğer bir ifade ile, bireyler kendi emekliliklerine yönelik gönüllü katkıları ile yarınlara daha güven içerisinde bakabileceklerdir. Ayrıca, oluşturulacak fonlar, toplumun bugününü ilgilendiren istihdam ve ekonomik büyümeye de katkı sağlayacaktır. Bunlara ek olarak, bu sistemin ulusal tasarruf eğiliminin artması, kamunun uzun vadeli borçlanma olanağını olumlu etkilenmesi ve sermaye piyasalarının derinleşmesine katkıda bulunması da beklenmektedir.
Bireysel emeklilik sistemi ile ülkemizde yeni bir dönem başlayacaktır. Bireysel emeklilik sistemi, ülkemizin demografik fırsat penceresini avantaja dönüştürecek önemli işlevleri üstlenebilir bir yapıdadır. Ayrıca, emekliliğe yönelik uzun vadeli fonların da ülkemiz mali sisteminde önemli değişimlere neden olacağı açıktır. Bu değişimin sonucunda, daha istikrarlı, daha rekabetçi ve dinamik bir mali sistem ile finansal açıdan daha sağlam bir sosyal güvenlik sistemine geçiş yönünde geçiş yönünde olumlu gelişmeler beklenmektedir.
Bu sistem aracılığı ile birikecek fonlar hem kişilerin emekliliklerinde ek bir gelir elde etmelerine hem de ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratılmasına olanak sağlayacaktır. Uzun vadeli fonların oluşması ile kurumsal yatırımcılar artacak, vadeler uzayacak, piyasalar derinleşecek, özel kesimin borçlanabilme olanağı genişleyecektir. Böylelikle, istihdam artırıcı yatırımlar için daha kolay kaynak bulunacak, istihdam artacak, kayıt dışılık azalacak ve sürdürülebilir ekonomik büyüme olanağına kavuşulacaktır.

Diğer taraftan, ülkemizde kurumsal yatırımcıların para ve sermaye piyasalarında etkinliği azdır. Bireysel emeklilik sistemi bu açıdan ülkemizde kurumsal yatırımcıların oluşmasına ve sermaye piyasalarının derinleşmesine neden olacak önemli bir gelişmedir.
Bireysel emeklilik sisteminde bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarından oluşan uzun vadeli fonlar, bu fonları işleten şirketlerin üstlendikleri riskleri azaltmak amacıyla artan oranda uzun vadeli yatırım araçlarına olan talebi artıracaktır. Bireysel emeklilik sisteminde yaratılan uzun vadeli fon arzının para ve sermaye piyasalarında yatırım araçlarının çeşitlenmesine ve daha uzun vadeli yatırım araçlarının geliştirilmesine olanak sağlayacaktır.
Piyasalarda uzun vadeli fonların varlığı beraberinde hem kamu kesiminin hem de özel kesimin sermaye talebi yapısında değişime katkıda bulanacaktır. Böylelikle hem kamu hem de özel kesim daha uzun vadede borçlandıkça piyasalardaki faiz oranının volatilitesi azalacak, bireyler ve işletmeler ekonomik kararlarında daha uzun vadeli hareket edebileceklerdir. Özellikle, özel kesimin uzun vadeli borçlanabilmesi ve faiz oranların tahmin edilebilir olması ekonomik büyümenin ivmesini oluşturacaktır.

Ayrıca, hem kamunun ve özel kesimin hem de bireylerin ve işletmelerin beklentilerindeki değişim, ekonominin istikrara kavuşmasına ve enflasyonla mücadelede önemli kazanımlar elde edilmesine de katkıda bulunacaktır.
Ülkenin bugünü ve geleceğini ilgilendirmesi nedeniyle sosyal güvenlik sisteminin sağlam idari ve finansal bir yapıya kavuşturulması uzun yıllar ülkemizin gündemini oluşturmaya devam edecektir.

 

Çevrimdışı

Kaynakça

İstanbul Ticaret Odası. 2007. Sosyal Güvenlikte Yeni Yaklaşım: Bireysel Emeklilik. İstanbul.
Önal, Y. Beyazıt. 2001. ‘Türkiye’de bireysel özel emeklilik sistemi’. TÜGİAD. s.28.
Su, Mustafa Ali. Ağustos, 2009. ‘Sigortacılık Açısından Bireysel Emeklilik Sistemi’. İşveren. [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...].
Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu. [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
Uralcan, Şebnem. 2005. Bireysel Emeklilik Sistemi ve Altyapısı. 2.b.. İstanbul. Beta Basım Yayım.
Yaslıdağ, Beyhan. 2004. Bireysel Emeklilik Sistemi ve Soru Bankası . 2. b.. Ankara.
Emeklilik Gözetim Merkezi, 2005. [Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...].
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...].
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]

 

Çevrimdışı

Her ne kadar dipnotlarda biraz kayma olsa da ve şekiller çıkmasa da ufak bir düzenlemeyle işe yarar..