Çevrimdışı

'Yazı-tura' günümüzde,
havaya atılıp yere düşen bir madeni paranın üstte kalacak tarafını
...önceden bilmeye dayanan basit bir şans oyunu olarak bilinir. Oysa
tarihin derinliklerinde çok ciddi bir şekilde insanların kaderlerini
tayin etmede kullanılmıştır.



Antik çağlarda insanlar
yaşamları konusundaki önemli kararların Tanrılar tarafından verildiğine
inanıyorlardı. Tanrıların kararlarını en kısa şekilde, 'evet' veya
'hayır' olarak öğrenebilecekleri yollar arıyorlardı. Gök gürültüsü,
şimşek, yağmur gibi tabiat olayları Tanrıların bir mesajı olarak
algılanıyordu. Madeni paralar bu şekilde cevap alabilmek için en uygun
araçtılar ama kullanılmalarına ilk olarak Lidyalılar tarafından ancak
milattan önce onuncu yüzyılda başlanılabildi. Kullanılmaya
başlanıldıklarında da zaten Tanrıların karar mekanizmalarının bir aracı
olarak düşünülmemişlerdi.


Dokuz yüzyıl sonra Julius
Caesar (Sezar) madeni para ile yazı-tura atma olayını başlattı. O
zamanlar Romalıların kullandıkları tüm paraların bir yüzünde Sezar'ın
kafasının resmi vardı. Para havaya fırlatıldığında 'head' (baş, kafa)
denilen Sezar'ın kafası taraflı kısmının üste gelip gelmediğine
bakılıyor, bir anlaşmazlığın haklı tarafı tayin ediliyor veya bir
dileğin Tanrılar tarafından yerine getirilip getirilmeyeceği
anlaşılıyordu.


O devirlerde iş o kadar
ciddi boyutlara ulaştı ki 'head and tail' (tail'de paranın resimsiz
kısmına deniliyor) yani yazı-tura atma, arazi, evlilik, cinai suçlar
gibi konuların yasal mahkeme sonuçlarına bile uygulanıyor, Sezar'ın
kafası olan kısmın üste gelmesi, İmparator'un da kararı onaylaması
olarak kabul ediliyordu.


Bizdeki adıyla
'yazı-tura'daki 'tura' kelimesinin kökeni 'tuğra'dır. Tuğra Osmanlı
padişahlarının imza yerine kullandıkları özel şekilli işarettir. Tuğra
aslında Oğuz Han zamanından kalma bir Türk geleneğidir. Tuğralarda yığma
yazı ile padişahın ve babasının adı yazılırdı. 'Orhan bin Osman' gibi.
Daha sonraları padişahlar isimlerinin başlarına 'han', 'muzaffer daima'
gibi unvanlar da eklemeye başladılar. İkinci Süleyman'dan sonra tuğra,
çiçek ve yaprak resimleriyle süslendi.


Tuğra zamanla, bu işle özel
olarak uğraşan hattatların elinde, harflerin belirli bir sırayla
istiflendiği, karmaşık görünümlü bir biçim aldı. Bu yüzden tuğranın kime
ait olduğunu anlamak uzmanlık isteyen bir işti. Halkın gözünde
etrafındaki çiçeklerle birlikte sadece güzel bir şekil olarak
algılanıyordu.


Tuğra, ferman, berat gibi
belgelerle beraber, padişahın bastırdığı paraların da üstünde bulunurdu.
Madeni paraların bu resimli tarafı önceleri 'tuğra' sonra 'tura',
paranın birimini yazan tarafı da 'yazı' olarak anılmaya başlandı ama
yazı-tura hiçbir zaman resmi kararlar için kullanılmadı.