Çevrimiçi

Dunya tarihinde bes kitlesel yok olus olayi yasandi ve bazi arastirmacilar altincisinin ortasinda oldugumuzu soyluyor.

Bir turu kaybettigimizde, sonsuza dek yok olur. Bilim adamlari, tur kayiplarinin insanlar icin korkunc sonuclar dogurabilecegini soyluyor.Kitlesel Yok Olus Olayi Nedir?

Insanlar, bir koruma kurulusunda gonullu olarak calismak veya tuketim istahlarini azaltmak gibi yollarla neslinin tukenmesini onlemeye yardimci olabilir.

Altmis alti milyon yil once, MeksIka’nin Yucatan Yarimadasi kiyilarina bir meteor carparak cogu dinozor icin sonun baslangici oldu.

Profesorler, iklimin cilgina dondugu konusunda hem fikirler. Birkac on yildan birkac bin yila kadar herhangi bir zaman araliginda, bu tarih oncesi surungenler ortadan kayboldu.

Dinozorlar, Dunya’yi vuran bes olaydan biri olan bir kitlesel yok olma olayi sirasinda olumleriyle karsilasti. Bu olaylarin her biri, o donemde yasayan turlerin cogunu yok etti. Simdi bazi arastirmacilar, boyle bir altinci neslin tukenmesinin ortasinda oldugumuza inaniyor ve durum daha da kotuye gidiyor.

Uzmanlara gore elli yil once, nesli tukenmekte olan turler cok spesifikti, buyuk hayvanlar ya da insanlarla rekabet edenler ve benzerleri vardi. Ama simdi her sey risk altinda olabilir. Bunlar kucuk ve buyuk, goze carpan ve goze carpmayan, kotu ve o kadar da kotu degil seklinde siralanabilir.

Gecmisteki kitlesel yok oluslarin dogal nedenleri vardi, ancak arastirmacilar altinciyi yalnizca insanlara bagliyor. Yine de, bu ayni zamanda bu konuda bir seyler yapma gucune sahip oldugumuz anlamina gelir. Iste bazi arastirmacilarin biz de dahil olmak uzere tum yasam icin korkunc sonuclari olacagini soyledigi altinci kitlesel yok olus icin bir rehber.

Kitlesel yok olus olayi nedir?
Uzmanlara gore, bir kitlesel yok olus olayi, dogal bir felaket nedeniyle Dunya’daki cogu turun ortadan kaybolmasini iceriyor. Jeolojik acidan hizli olan birkac milyon yilda gerceklesebilirler.

500 milyon yildan fazla bir sure once, neredeyse tum modern hayvan gruplari ilk olarak Kambriyen Patlamasi olarak bilinen olay sirasinda ortaya cikti. O zamandan beri, tum bitki ve hayvanlarin yaklasIk %70’ini veya daha fazlasini yok eden bes yikici yok olus olayi meydana geldi. Bu olaylar, atmosferin gazlarindaki degisIklikler gibi dogal afetleri veya 66 milyon yil once dinozorlarin cogunu yok eden kitlesel yok olus durumunda, bir asteroit carpmasini iceriyordu.

En eskiden en yakin zamana kadar, bes kitlesel yok olus olayi sunlardir: Ordovisiyen-Siluriyen, Gec Devoniyen, Permiyen-Triyas, Triyas-Jura ve Kretase-Paleojen. Permiyen-Triyas neslinin tukenmesi, turlerin yaklasIk %90’inin kaybiyla sonuclanan en olumcul olanidir. Kretase-Paleojen neslinin tukenmesi dinozorlari yok etti.

Altinci yok olus bazen, yaklasIk 10.000 yil once baslayan jeolojik caga atifta bulunan Holosen neslinin tukenmesi veya insanlarin gezegenin ekosistemlerini ve iklimini onemli olcude etkilemeye basladigi onerilen caga atifta bulunan Antroposen neslinin tukenmesi olarak adlandirilir.

Cevreci uzmanlara gore, kitlesel yok oluslar nadir olsa da, yok olusun kendisi olagandisi degil. Turlerin soyu tukeniyor ama ayni zamanda evrim gecirerek genetik bir miras birakiyorlar. Ornegin, bir tur digerine donusebilir veya bir turun populasyonlari bolunebilir, artik orijinaline benzemez ve zamanla farkli turler haline gelebilir.

Uzmanlar, kitlesel bir yok olma olayindan sonra hayatin duzeldigini, ancak bu duzelme gecmiste 10 milyon, 15 milyon veya 20 milyon yil surdugunu belirlediler.Kitlesel Yok Olus Olayi Nedir?

Altinci kitlesel yok olusta miyiz? Nasil bilebiliriz?
Uzmanlar, altinci neslin tukenmek uzere olduguna inaniyor. Turlerin neslinin tukenmekte oldugu yuksek orana isaret ediyorlar.

2015 yilinda mansetlere konu olan bir calismada , arastirmacilar, arka plan ve mevcut omurgali neslinin tukenme oraniyla ilgili muhafazakar tahminleri karsilastirdilar (arka plan, insan faaliyetinden onceki dogal orani ifade eder) ve yine de mevcut oranin arka plani buyuk bir farkla astigini buldular.

Uzmanlara gore, 100 yilda kaybettiklerimiz, normal zamanlarda 10.000 yilda kaybolmasi gereken seylerdi.

Uzmanlar, altinci neslin jeolojik bir perspektiften hizli bir sekilde, onceki bircok kitlesel yok olus olayi kadar hizli bir sekilde gerceklestigini soyledi. Yok olma orani son birkac on yilda artti ve insan kaynakli yok oluslari siddetlendirerek insan nufusu arttikca muhtemelen tirmanmaya devam edecek. Altinci neslin tukenmesi, son besi kadar olumcul olma potansiyeline sahiptir.

Bir 2022 calismasinda , uzmanlar, olasi omurgasiz yok olma sayisi tahminini hesaba katarken, nesli tukenme oranlari arasinda endise verici bir esitsizlik buldu.

Bilim adamlari, kaybolan her tur hakkinda bilgi sahibi olmama sorunuyla bogusuyorlar. Bu bilinmeyeni telafi etmek icin kara salyangozu verilerinden cesurca sonuclar cikardilar. Bu tahminler hedefteyse, 1500’den beri kaybedilen turlerin sayisi (salyangoz ve digerleri) baslangicta dusunulenden cok daha yuksek olabilir – 2021’de Uluslararasi Doga Koruma Birligi tarafindan bildirilen bir sayi olan 897’ye karsi 150.000 ila 260.000 arasinda. Bu, mevcut yok olma oraninin arka plandan yaklasIk 100 kat daha fazla oldugu anlamina gelir.

Altinci kitlesel yok olusun kesinlikle veya muhtemelen devam etmekte oldugu konusunda herkes hemfikir degil. bir makaleye gore, bazi arastirmacilar yok olma oranlarinin onemli olcude artmadigini soyluyor. Makalede baskalarinin neslinin tukenme sayilarinin yeni turlerin nesliyle dengelendigini soyluyor.

Uzmanlar, 2017 tarihli bir makalede , insan kaynakli yok oluslardan kaynaklanan kayiplarin muhtemelen bu sure zarfinda dogan turler tarafindan esit veya daha fazla oldugunu buldu.

Yine arastirmacilar, evrimin yok olma oranini telafi edecegini dusunmuyor.

Buna sebep olmak icin ne yapiyoruz?
Gecmisteki kitlesel yok oluslarin aksine, altincisi insanlardan kaynaklanir.

Gezegeni degistirme ve etkileme seklimiz, turlerin o kadar hizli bir sekilde yok olmasina yol aciyor ki, bir tur genetik miras birakamiyorlar. Insanlar altinci kitlesel yok olusa hem dogrudan hem de dolayli olarak neden oluyor.Baslica nedenlerin basinda habitat tahribi, yasadisi ticaret ve turlerin asiri kullanimi, istilaci turlerin yayilmasi, kirlilik, ortaya cikan hastaliklar ve iklim degisIkligi gelmektedir.

Biyo cesitlilik sicak noktalari – en cok kuresel guney ve tropiklerle iliskili yerler – saldiri altindadir. Yagmur ormanlari, mangrov batakliklari ve mercan resifleri gibi en hassas habitatlarin bazilarinda orantisiz olarak yuksek sayida tur bulunmaktadir. Mercanlarin iklim degisIkliginden, okyanuslarin isinmasindan ve asitlenmeden mustarip bir durumdadir. Yeryuzundeki hayvan ve bitki turlerinin yarisindan fazlasinin bulundugu yagmur ormanlari, Dunya’nin kara ortusunun %6’sini olustururken, bir zamanlar %14’unu kapliyordu.

Sonuclari nelerdir?
Yok olma geri dondurulemez. Bir tur kaybedildiginde, sonsuza dek gider. Deniz inegi, Tazmanya kurdu ve buyuk auk gibi turlerin yok olmasina insanlar neden olmustur. Bu turler muhtemelen insan eliyle yok olan son turler degil.

Bazi uzmanlar, SPECIES adli organizasyonunda etoburlara odaklaniyor ve onlarin insanlardan nasil etkilendiklerine dikkat cekiyor. Tehdit altindaki bir tur olan jaguarlar, eskiden bulunduklari iki ulkede de soyu tukendi ve menzilleri 150 yil oncesine gore yaklasIk yari yariya azaldi. ABD’deki kurtlar, orijinal menzillerinin %10’undan daha azini isgal eder.

Gergedanlar ve filler tehdit altinda, boynuzlari ve fildisi icin yasadisi vahsi yasam kacakcilarinin hedefi. Ayrica, buyuk olcude balik avlama uygulamalari nedeniyle dolanip bogulmalarina neden olan 300 ila 400 kisiye indirgenmis bir tur olan Kuzey Atlantik sag balinalari da hedefte. Bu turlerin hepsinin hikayeleri var. 2017 tarihli bir makalede, uzmanlar, Dunya’nin “biyolojik yok olus” anlamina gelen bir olcekte nufus dususleri ve yerel yok oluslar yasadigi sonucuna vardi. Uzmanlar bunun insanlar icin korkunc sonuclari olabilecegi konusunda uyariyor.

O kadar cok tur kaybediyoruz ki, medeniyet onumuzdeki yirmi ya da otuz yil icinde kuresel bir cokus olasiligiyla karsi karsiyadir. Hayvanlar ve bitkiler, Dunya’da yasam icin gerekli olan kosullari yaratirlar. Bilim adamlarinin ekosistem hizmetleri dedigi, doganin dogru islevinden ucretsiz olarak elde ettigimiz tum faydalari saglamada cok onemli bir rol oynuyorlar. Bu faydalar, atmosferdeki gazlarin dogru kombinasyonundan icme suyuna ve besin dongusune kadar uzanir.Kitlesel Yok Olus Olayi Nedir?

Baska bir ornek ekinleri icerir. Bugun tum mahsullerin yuzde yetmisi arilar, kelebekler ve kuslar da dahil olmak uzere tamamen veya kismen hayvanlar tarafindan tozlastiriliyor. Bu turleri kaybederek, ornegin gezegenin bizi yiyecek acisindan surdurme yetenegini kaybediyoruz. Hicbir sey yapilmazsa, turlerin kaybi zamanla artacak ve cokuse yol acacak.

Bu onlenebilir mi? Ne yapabiliriz?
Uzmanlar, yuksek yok olma orani uzerinde hareket etmek icin siyasi, ekonomik ve sosyal irade eksIkligi olduguna dikkat cekiyor. Neslinin tukenmesini onlemek icin yapilan cabalari desteklerken, bu cabalarin her seyi kurtaramayacagini dusunuyorlar. Biyo cesitlilik onceliginin torunlarimiz icin sahip olduklarimizi belgelememiz gerekiyor.

Uzmanlar, insanlari, sirketleri ve diger hukumetleri sorumlu tutan politikalari desteklemektedir. Ortalama bir insan, bir koruma organizasyonu icin gonullu olarak veya satin aldigi gida ve diger urunlerin nasil yapildigina dikkat ederek bile bir etki yaratabilir. Ornegin, tuketiciler adil ticaret ve biyo cesitlilik dostu kahve almaya karar verdiginde ve sahadaki isciler adil bir ucret aldiginda, yerel topluluklari ekolojik olarak sorumlu secimler yapmaya tesvik edilir.

Daha varlikli ulkelerdekiler, buyuk tuketim istahlarini azaltabilirler. Daha az et yiyebilir ve yeni ekosistemleri istila edip onlari yok edebilecek egzotik hayvanlari evcil hayvan olarak tutmayi birakabilirler.

Uzmanlar icin altinci kitlesel yok olusun gidisatini degistirmek icin hala zaman oldugu dusunuluyor.
Bizim nedenimiz olmasaydi, onu durdurmak icin neredeyse hicbir sey yapamazdik. Sureci azaltmak veya durdurmak icin bir seyler yapabiliriz.

Alıntı