Çevrimdışı

Hafif Düzey Zihin Engelli Bireyler’de Okuma Yazma Öğretimi Üzerine

Hafif Düzey Zihin Engelli Birey IQ seviyesi 55-70 arası olan bireylerdir. Normal bireylere nazaran bazı becerileri geç ve güç öğrenirler. Geç ve güç öğrendikleri bu becerileri de çok çabuk unutabilmektedirler. Dolayısıyla da durum böyle olunca uygulanacak yöntem ve tekniklerde değişmektedir.

Ancak her ne kadar durum böyle olsa da duygusal yönden ve sosyal açıdan diğer bireyler ile benzer özellikleri göstermeleri mümkündür. Dolayısıyla bu bireyler yaklaşımımız daima olumlu olmalı ve onları en iyi şekilde yetiştirmeye yönelik olmalıdır.

Bu gün sizlerle bu yöntem ve teknikler üzerinde duracağız:

*Her Birey Ayrı Bir Dünyadır:

Göz önünde bulundurmamız gereken en önemli ve temel koşul budur. Bireyi koşulsuz, önyargısız kabul etmeli ve buna göre adım atmalıyız. Çok iyi biliyoruz ki her birey ayrı bir dünyadır ve her birey kendi hızında öğrenme ihtiyacı duyar. Biz eğitimcilere düşen, her bireyi kapsayacak şekilde; yavaş olanları arkada bırakmadan, hızlı olanları da yavaşlatmadan orta bir yol bulup ona göre eğitim vermektir.



**Her Birey Kendi Hızında Öğrenir:

Göz önünde bulundurulması gereken en önemli ikinci unsurda bireyin yeterlilikleri ve sınırlılıkları belirlenerek kendi hızında öğrenebileceği bir eğitim yöntemi uygulanmalıdır. Bunun içinde birey eğitim öğretime alınmadan önce bireyin performansı alınmalıdır. Neler yapabildiği, neleri daha çabuk kavradığı, hoşlandığı ve hoşlanmadığı şeyler varsa belirlenerek buna yönelik bir eğitim programı (BEP) hazırlanmalıdır. Bütün bunlar yapılırken birey sıkıştırılmamalı, performans alımı oldu bittiye getirilmemelidir. Bireyin kendini güvende hissetmesi sağlanmalıdır. Birey ile uygun iletişim sağlandıktan sonra sorgulama izlenimi verilmeden birey değerlendirilmelidir. Bu değerlendirmeler gerekli görüldüğü taktirde 2 , 3 veya daha fazla seansta sürebilir. Çünkü en başından sağlam bir şekilde bireyi tanımamız bireye olan yaklaşımımız konusunda bize yol gösterecektir. Zira Zihin Engelli bireyler buna daha çok ihtiyaç duymaktadırlar.





*Hedefinizi Gerçekçi Belirleyin Bu Hedefinizi Bireyle Paylaşınız:

Bireyin performansı alındıktan sonra buna uygun Bireyselleştirilmiş Eğitim Planı (BEP) hazırlanır. BEP’te bireye kazandırılmak istenen uzun ve kısa dönemli hedefler çok açık ve net bir şekilde belirlenmelidir. Bu hedefleri değerlendirme ölçütleri de en başından hazırlanırsa ne ölçüde verim aldığımızı görmek açısından bize yol gösterecektir. Ayrıca bu hedefleri kazandırırken uygulayacağımız yöntem ve tekniklerde belirlenmeli be bu doğrultuda birey eğitilmeye başlanmalıdır. Biliyorsunuz ki rotası belli olmayan gemiye hiçbir rüzgar fayda getirmeyecektir.



**Aile ile İletişime Geçerek Onları İşin İçine Katınız:

Aile eğitimin olmazsa olmaz parçasıdır. Bu yüzden aileyi daha işin en başında olayın içinde tutarak işimizi kolaylaştırabiliriz. Bireyin performansı alınırken aile ile görüşülerek birey hakkında edinilecek ipuçları bize hiç ummadığımız kadar yardımcı olacaktır. Ayrıca bireyin seviyesi yapabildikleri buna yönelik hedefler aileye açıkça anlatılmalıdır. Aileden beklentiler aileye aktarılmalı ve eğitimin her adımında aile işin içinde tutulmalıdır.

Buraya kadar ki yazdıklarımız birer öneri olmakla beraber binanın temelini oluşturmaktadır. Bundan sonraki kısımda uygulanacak yöntem ve teknikleri paylaşacağız.

Kumdan Kasa Yöntemi İle Başlayabilirsiniz!

Aslına bakarsanız bilimsel olarak böyle bir yöntem yok. Ancak bir filmde gördüğüm bu yöntem henüz kalem tutmamış ve el becerileri oldukça zayıf bireyler için oldukça uygun bir yöntem olabilir. Çocuğun taşımakta sıkıntı çekmeyeceği büyüklükte bir kasanın üzerisine kum konulur. Daha sonra bireyin parmaklarını kullanarak kumda farklı şekiller çizmesi, harf şekilleri çizmesi sağlanabilir. Böylelikle direk kalem tutmaya zorlayarak çocukta kalem tutmaya ve yazı yazmaya karşı bir fobi oluşmasının önüne geçilmiş olur. Eğer birey kalem kullanmaya daha önceden başlamış ise bu yöntem es geçilebilir.

**Kalem Tutma Becerisini Sağlam Temellere Oturtunuz:

Yapılan araştırmalar bireylerin yazı karakterlerinin aldıkları eğitim kalitesini ve bundan sonraki dönemde kişilik gelişimi üzerinde etkili olduğunu ortaya koymuştur. Bu yüzden çocuğa kalem tutma becerisi çok sağlam bir şekilde kazandırılmalıdır. Bireye kalem tutma becerisi kazandırma çalışmaları aceleye getirilmemelidir. Aksi durumda sonraki aşamalarda bireye kazandırılmak istenen beceriler konusunda daha büyük sıkıntılar yaşanmasına yol açabilir. Unutmamalıyız ki karşımızdaki birey normal bireylere nazaran daha zor ve geç öğrenmektedir. Bu konuda oldukça sabırlı özverili ve pozitif olmakta yara vardır.

**Çok Mecbur Kalmadıkça "Temel Çizgiler" de Diretmeyiniz!

Özel eğitime özellikle okuldan gelen bireyler az ya da çok kalem tutma becerisi kazanmışlardır. Bu çocuklara temel çizgileri çizdirmekte ısrar etmek yerine sarı kalemle cümleler yazdırılıp bu cümlelerin üzerinden geçmesi sağlanabilir. Böylece kısa zamanda daha fazla yol alınabilir.

Şayet birey hiç okula gitmemiş ise ve kalem tutma becerisi kazandırılamamışsa bu yöntem yerine Temel Çizgiler üzerinde önemle durulması gerekmektedir.

**El Yazısında Diretmeyiniz:

Özel eğitime geçtiğim ilk dönemlerde yaptığım en büyük hata buydu. Israrla çocuklara el yazısıyla yazdırmaya çalıştım. Bir süre sonra farkettimki yaptığım şey beni yavaşlattığı gibi bireylerde de zaten var olan yetersizlik duygusunu artırıyordu. Düz yazıyla devam ederek kısa zamanda çok uzun yol aldım. Birey el yazısını beceremediğinde yazısı çirkin geliyordu ve bu yüzdende yazılanları okuyamıyordu. Bu yüzden düz yazıyı uygun gördük.

-Hocam merhaba.

-Merhaba .

-Hocam T el yazısını beceremiyor ama el yazısıyla çok güzel yazıyor.

-Öyle mi ? Bunu öğrendiğim iyi oldu. Bundan sonra düz yazıyla devam ederiz.

Yukarıdaki konuşma benim ile öğrenci velisi arasında geçti. Gerçekten de kısa sürede T hem çok güzel yazı yazmaya başladı hem de hızla öğrenmeye başladı.

Buraya kadar olan kısım genel itibariyle tüm engelli bireylere uygulanabilen yöntemlerdi. Takdir edersiniz ki Zihin Engellilik geniş bir kavram olup Ağır, Orta ve Hafif Engellilik olarak ayrılmaktadır. Hal böyle olunca da uygulanacak yöntem ve tekniklerde değişmektedir.

"e " Sesinden Başlayınız:

Ses öğretimine e sesinden başlamak en uygun olan yöntemdir. Sırasıyla "e,l,a,t" sesleri fazla detayına takılmadan verilebilir. Bu dört ses ve bu seslerden oluşan hece ve kelimeler tam anlamıyla kavrandıktan sonra diğer seslerin kavranması çok daha kolay olmaktadır. Seslerin öğretimi ile ilgili yeterli düzeyde doküman olduğu için konunun içeriğine çokta girilme ihtiyacı duymamaktayız.

*Seslerin sırasına takılmayınız:

Bu tür bireyler çoğunlukla bazı sesleri (ğ,p,ç,j,ş..) okumakta ve söylemekte güçlük çekerler. Dolayısıyla bu sesler tespit edildikten sonra yeri geldikçe bu seslerin öğretilmesi sona bırakılabilir.

Bireyler Okumayı Yazmadan Önce Öğrenebilirler:

Bu bireyler okumayı öğrendikleri halde yazmaya geçemeyebilirler. Bu durumda suç sizde değildir. Çünkü birey okuma kavramını kazandıktan sonra hızlı bir öğrenme sürecine geçer. Bu durumda bir yandan yardımcı kaynaklarla okuma desteklenmeli diğer taraftan da yazma becerisi kazandırılmaya çalışılmalıdır.

Eğer Birey Bu Yöntemle Öğrenemiyorsa Cümle Yöntemine Geçiniz:

Diyelim ki bunların hepsini yaptınız ama birey hala bir şey öğrenemedi. O zaman yönteminizi değiştiriniz. Belli zaman aralıklarında belli cümleler ezberletiniz. Sonra bu cümlelerdeki kelimeleri karıştırarak yeni cümleler türetiniz. Birey bu aşamaları kazandırdıktan sonra cümleler kelimelere, kelimeler hecelere, heceler de seslere ayrılarak öğretme işlemi devam ettirilebilir.

Ela lale al. Al Ela lale. Ali eve gel. Gel Ali eve. Gele eve Ali. Ela eve gel…..

Ela – lale –al . Al – Ela- lale. Ali- eve- gel. Gel- Ali -eve. Gel- eve- Ali. Ela- eve- gel…..

E-la la-le al. Al E-la la-le. A-li e-ve gel. Gel A-li eve. Gel e-ve A-li. E-la e-ve gel…..

Bu yeni heceler karıştırılarak yeni sözcükler oluşturularak öğretime devam ettirilebilir. Ayrıca cümleleri yazarken aynı heceler aynı renk kalemle diğerleri farklı renkte kalemlerle yazılırsa öğretme aşaması çocuk için daha çok eğlenceli ve fark edilebilir durum haline gelebilir.

Ben bu yöntemlerin tamamını farklı şekillerde öğrencilerime uyguladım. Bir kısmı çok güzel okumaya yazma öğrendi. İki tanesi de an meselesi...

Tecrübelerimi sizlerle paylaşmaktan onur duydum. Bir dahaki makalemizde görüşmek dileğiyle...

İmdat ŞENGÜL

Zihin Engelli Bireyler Sınıf Öğretmeni ve Özel Eğitim Uzmanı