Kuranı Kerim Yazısıyla İlgili Eserler

Bu ilme dâir yazılan eserlerde, Kur'ân'ın yazısının kendine mahsus özellikleri anlatılmakta, kelime ve harflerin çeşitli durumlarda nasıl yazılmış oldukları, istisnaî hâlleri ve bunların sebepleri inceden inceye tespit olunmaktadır43. Böylece Kur'ân'ın kendine mahsus yazım özellikleri, hem Mushaflarda hem de bu tür eserlerde muhafaza edilmiş bulunmaktadır.

Bu konuda eser yazan müelliflerin bazıları şunlardır44: Ebü'l-Esved ed-Düelî (69/688), İmam İbn Âmir (118/736), İmam Ebû Amr (154/771), Halil b. Ahmed (175/791), İmam Kisâî (189/805), Ebû Muhammed Yahyâ b. el-Mübârek el-Yezîdî (202/817), Yahyâ b. Ziyad el-Ferrâ (207/822), Ebû İshâk İbrahim b. Yahyâ el-Mübârek el-Yezîdî (225/840), Ebû Abdullah Muhammed b. Yahyâ el-Mübârek el-Yezîdî (227/842), İmam Halef b. Hişâm (229/843), Ebû Abdurrahman Abdullah b. Yahyâ el-Mübârek el-Yezîdî (237/851), Ebû İshak İbrahim b. Süfyan ez-Ziyâdî (249/863), Ebû Abdullah Muhammed b. Îsâ el-Isbehâhî (253/867), Ebû Hâtim Sehl b. Muhammed es-Sicistânî (255/869), Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvud ed-Dîneverî (282/895), Ebû Bekr Muhammed b. es-Sirrî b. es-Serrâc (316/928), Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. Mücâhid (324/936), Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsim el-Enbârî (327/939), Ebü'l-Hasen Ahmed b. Ca'fer b. el-Münâdî (334/946), Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah b. Eşte (360/971), Ebü'l-Hasen Ali b. Muhammed el-Antâkî (377/987), Ebü'l-Hasen Ali b. Îsâ er-Rummânî (384/994). Bu âlimlerin ilgili eserlerinin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir45.

Kur'ân'ın yazısıyla alâkalı eserlerden bazıları ise şunlardır: Halil b. Ahmed (175/791), Naktü'l-Mesâhif/Kitâbü'n-Nakt ve'ş-Şekl, İbn Ebû Dâvud es-Sicistânî (316/928), Kitâbü'l-Mesâhif, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Ammâr el-Mehdevî (440/1048?), Hicâü Mesâhifi'l-Emsâr, Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf el-Cühenî (442/1051), Kitâbü'l-Bedî' fî Ma'rifeti mâ Rusime fî Mushafi Osman b. Affân, Ebû Amr Osman b. Said ed-Dânî (444/1053), el-Mukni' fî Ma'rîfeti Mersûmi Mesâhıfi Ehli'l- Emsâr, aynı müellif: el-Muhkem fî Nakti'l-Mesâhif, Ebû Dâvud Süleymân b. Necâh el-Kurtubî (496/1103), et-Tebyîn li Hicâi't-Tenzîl, aynı müellif, et-Tenzîl fî Hicâi'l-Mesâhif,Şâtıbî, el-Kâsım b. Fîrrûh b. Halef er-Ruaynî (ö. 590/1194), Akîletü Etrâbi'l-Kasâid fî Esne'l-Makâsıd (Kasîde-i Râiyye), İbn Vesîk, Ebû İshâk İbrahim b. Muhammed el-İşbîlî (654/1256), el-Câmi limâ Yuhtâcü ileyhi min Resmi'l-Mushaf, Ebû Abdullâh Muhammed b. Muhammed el-Harrâz (718/1318), Mevridü'z-Zam'ân fî Resmi'l-Kur'ân, Ebü'l-Abbas el-Merrâküşî (721/1321), Ünvânü'd-Delîl fî Rüsûmi Hattı't-Tenzîl, İbrahim b. Ömer el-Ca'berî (732/1331), Ravdâtü't-Tarâif fî Resmi'l-Mushaf, İbnü'l-Kâsıh, Ebü'l-Bekâ Ali b. Osman el-Uzrî (801/1399), Telhîsü'l-Fevâid ve Takrîbü'l-Mütebâid, Ca'fer b. İbrahim el-Kuraşî (894/1489), el-Cemâlü'l-Esheru'l-Müfîd, Sadüddîn b. Muhyiddîn el-Yâfiî (1313/1894), Ğâyetü'd-Dabt fî Ma'rifeti Resmi'l-Hatt, Şeyh Muhammed b. Ahmed, el-Lü'lü'l-Manzûm, Şeyh Muhammed Halef el-Hüseynî: Mürşidü'l-Hayrân, İbrahim b. Ahmed el-Mârğınî et-Tûnisî, Delîlü'l-Hayrân alâ Mevridi'z-Zam'ân, Şinkîtî, Muhammed Habîbullah, Îkâzü'l-A'lâm li Vücûbi İttibâi Resmi'l-Mushafi'l-İmâm, Abdülfettâh Abdülğanî el-Kâdî, Târîhu'l-Mushafi'ş-Şerîf, Ğânim Kaddûrî Hamed, Resmü'l-Mushaf, Şaban Muhammed İsmail, Resmü'l-Mushaf ve Zabtuh.


Dipnotlar

1 İbn Kesîr, Fedâilü'l-Kur'ân, s. 15.

2 Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, I, 27.

3 Zerkânî, Menâhil, I, 377; Yûnuszâde Ahmed Vehbi, "Resm-i Mushaf", Sırât-ı Müstakim, C. 2, sayı: 52, s. 413; Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, I, 26-27.

4 Ebû Amr ed-Dânî, el-Mukni', s. 9-10 ve 23; İbn Teymiyye, Fetâvâ, XIII, 420; İbn Kesîr, Fedâilü'l-Kur'ân, s. 15; Zerkeşî, el-Bürhân, I, 379; Süyûtî, el-İtkân, II, 1183; Taşköprizâde, Miftâhü's-Seâde, II, 372.

5 Merâğî, Tefsir, I, 13 ve bir önceki dipnotta belirtilen yerler.

6 Zerkânî, age, I, 379; Ömer Nasuhi Bilmen, age, I, 29

7 Zerkânî, age, I, 379.

8 Dânî, el-Mukni', s. 10.

9 Zemahşerî, el-Keşşâf, III, 82; Taşköprizâde, age, I, 94; Bilmen, age, I, 34.

10 Bkz: Zerkeşî, age, I, 379; İbn Haldun, Mukaddime, s. 419; Zerkânî, age, I, 380.

11 Bkz: Zerkânî, age, I, 385.

12 Bunlar, "Basriyyûn" ve "Kûfiyyûn" diye iki ekole ayrılmışlardır. Basriyyûn, hicrî ikinci ve dördüncü asırlar arasında Basra'da yetişen ve Arapça'nın gramer kaidelerini tespit etmeye çalışan dilcilerle bunların görüşlerini benimseyen bilginlere verilen isimdir. Kûfiyyûn ise, hicrî ikinci asrın sonlarına doğru ortaya çıkan, Basriyyûn'dan ayrılarak ayrı bir grup oluşturan Kûfe dil mektebine mensup bilginlere verilen addır. Her iki mektep mensuplarının ihtilafları hakkında eserler yazılmıştır. İbnü'l-Enbârî'nin yazdığı eserde 121 temel ihtilaf konusu tespit edilmiştir (Hulûsi Kılıç, "Basriyyûn", DİA, V, 117; a. mlf, "Kûfiyyûn, DİA, XXVI, 345).

13 Mushafların yazılmasına gösterilen özene bir misal olmak üzere şu hâdiseyi nakledelim: Abdülaziz b. Mervân Mısır'da valilik yaptığı bir sırada, kendisine bir mushaf yazılmasını emretmiştir. Mushafın hatasız olmasına son derece dikkat ederek, yazılan bu mushafta her kim bir yanlış bulursa, kendisine kurbanlık bir koç ile otuz dinar mükâfat vereceğini ilân etmiştir. Kûfe kurrâsından bir zât, bu mushafta "Na'ce" yerine "Nec'a" yazılmış bir hata bulmuş ve mükâfatını almıştır (Corci Zeydân (1322/1914), Medeniyet-i İslâmiye Tarihi, III, 112

14 Komisyon, Hatt-ı Kur'ân-ı Kerîm, s. 3. Bu iki türden başka bir de hatt-ı arûz (hattu'l-arûz) denilen sunî bir imlâ tarzı vardır ki bu, vezin ve kafiye gereği, normal yazıda yazılmayan harfleri gösteren, telâffuz edilmeyenleri atan, değişenleri söylenişlerini karşılayacak harflerle yazan, hattâ kelime sonundaki tenvinleri harfle gösteren arûz şiirine mahsus bir imlâ şeklidir (Nihat M. Çetin, "Arûz", DİA, III, 427; ayrıca bkz: Taşköprizâde, age, I, 93-94).

15 Bunlar için bkz: Dânî, el-Mukni, s. 10-122; Dânî, el-Muhkem, s. 57-196; İbnü'l-Cezerî, en-Neşr, II, 128-161; Süyûtî, el-İtkân, II, 166-170; Dimyâtî, İthâf, I, 81-96; Zerkânî, Menâhil, I, 369-373.

16 İsrâ 17/7.

17 Nahl 16/75.

18 Nahl 16/90.

19 Meryem 19/74.

20 İnsân 76/4

21 Meselâ bkz: A'râf 7/105, 169; Tevbe 9/118, Hûd 11/14 vs.

22 Meselâ bkz: Bakara 2/240, Mâide 5/48, En'âm 6/145 vs.

23 Hacc 22/62, Lokman 31/30.

24 Yâsîn 36/55.

25 İbnü'l-Cezerî, en-Neşr, II, 354.

26 İbnü'l-Cezerî, age, II, 257.

27 Dânî, et-Teysîr, s. 7.

28 Dânî, age, s. 119.

29 Dânî, el-Mukni', s. 115; Abdurrahman Çetin, Kur'ân-ı Kerîm'in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar, s. 201-202.

30 Ömer Nasuhi Bilmen, age, I, 29

31 Ebû Ubeyd, Fedâilü'l-Kur'ân, s. 394-397.

32 Ebû Ubeyd, age, s. 398-399; Hindî, Kenzü'l-Ummâl, II, 332, 341; Süyûtî, age, II, 1180.

33 Osman Keskioğlu, Son İlâhî Kitap Kur'ân-ı Kerîm, s. 65.

34 Osman Keskioğlu, Kur'ân Tarihi, s. 257.

35 Bu konuda bkz: Tayyib Okiç, Tefsir ve Hadis Usûlünün Bazı Meseleleri, s. 96-97; Osman Keskioğlu, "Türkiye'de Matbaa Tesisi ve Mushaf Basımı", AÜİF Dergisi, C. XV, s. 133-134 (1967); a. mlf, Kur'ân Tarihi, s. 258-261; Subhî Sâlih, Mebâhis, s. 99-100.

36 Bilmen, age, I, 34 vd.

37 Zerkânî, age, II, 134.

38 Zerkânî, age, II, 133.

39 Zerkeşî, age, I, 380.

40 Diyanet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu kararında şöyle denilmektedir: "Kur'ân-ı Kerîm Arapça'dır. Hâlen kullanmakta olduğumuz Lâtin alfabesinde yer alan harfler, Arapça'daki bütün sesleri karşılamamaktadır. Bu sebeple birtakım özel harf ve işaretler kullanılmadan, Kur'ân-ı Kerîm'in Lâtin alfabesiyle eksiksiz ve doğru olarak yazılması ve hatasız okunması mümkün değildir. "Transkripsiyon" denilen özel harf ve işaretler ise, Arap harflerini bilmeyenler için bir anlam taşımaz. Bu itibarla Lâtin harfleriyle yazılmış Kur'ân-ı Kerîm'i doğru ve düzgün okuma imkânı olmadığından, bu harflerle yazılan Kur'ân'ı okumak uygun değildir." (Diyanet Aylık Dergi, Mart 2005, s. 44)

41 Ebû Dâvud, Menâsik, 57; İbn Mâce, Menâsik, 84.

42 Bilmen, age, I, 36.

43 Geniş bilgi için Bkz: Dânî, el-Mukni', s. 10-146; a. mlf, el-Muhkem, s. 1-259; Mukaddimetân, s. 134-171; Zerkeşî, el-Bürhân, I, 376-440; Süyûtî, el-İtkân, II, 166-171; Taşköprizâde, Miftâhü's-Seâde, II, 372-377; Merâğî, Tefsîr, I, 13-15; Zerkânî, Menâhil, I, 369-405; Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi, I, 26-36; Subhî Sâlih, Mebâhis, s. 275-280; İsmail Karaçam, Kur'ân-ı Kerîm'in Nüzûlü, s. 202-213.

44 Bkz: İzzet Hasen, el-Muhkem mukaddimesi, s. 32-33; ayrıca bkz: İbnü'n-Nedîm, el-Fihrist, s. 53; İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 94-95.

45 İzzet Hasen, el-Muhkem mukaddimesi, s. 33.