Çevrimiçi

İbn-ı Kuteybe Ümmetimin durumu matar (bol yağan yağmur) a benzer...” “Mutlaka islam garip olarak başladı, yakın zamanda (ilk başladığı) garip hale dönecek” “Hayru ümmetî, el-karnullezî buistu fîhi” gibi hadis-i şerifleri zikrettikten sonra, bunlar arasında çelişki görenler için şu açıklamayı yapar:

“Burada bir tenakuz, ihtilaf yoktur. Çünkü Rasulullah (SAV) Mutlaka islam garip olarak başladı, garip olarak (başladığı hala) dönecek. Sözü ile şunu irade etti ki, islam ilk başladığında (müşrik cemiyette) azdı. Onlar (son devirdeki müslümanlar da) az olacak. Ancak onlar hayırlıdırlar.” (11)

Burada müslümanların mücadele ettikleri bozuk veya müşrik toplum içinde azlıkları söz konusudur. “Garib” kavminden, aşiretinden uzaklık ifade eder. Kişi garip olduğu yerde, çoğunluğun içinde, yalnızdır. Kendisine yardım edeceklerden uzaktır. İslamın ilk başladığı yıllar da ve ümmetin sonlarında da durum aynı olacaktır. İslam toplumda az bir kesim tarafından, çoğunluk içinde azlık tarafından temsil edilecek, fakat bu azlar ilk başlangıçtaki sahabeleri andıracaklardır.

Urve b. Ruveymden nakledilen: “Ümmetimin hayırlıları onun ilkinde ve sonundadır. Bu ikisi arası vasattır. Eğri büğrüdür...” (12) Hadis-i şerifi de bu hususa işaret etmektedir. Rasulullah (SAV) o zamanlardaki şehidlerin, sevabta ve yaptıkları hizmetin önemi açısından, Bedir şehitlerine benzediğini de ifade eder. İbni Kuteybe “Ümmetimin hayırlıları, kendileri içinde gönderildiğim asır (daki kimseler) dir.” Kavline gelince, biz onun sahabesinin ahir zamanda olanlardan hayırlı olması hususunda ve insanlardan hiçbirinin onlara verilen faziletin misline sahip olmadığınız şek (şübhe) ediyor değiliz” der. (13)

Burada bu gibi hadislerle, ümmetin ahir zamanda gelecek dindarlarının sahabeye üstünlük dava etmelerinin yanlışlığını vurgular. Bu hususta diğer islam alimlerini, kelamcıları bize hatırlatır. Ümmetini, başının mı sonunun mu daha hayırlı olduğu bilinmeyen yağmura benzetmesini “Alet-takrîbi lehum min sahabetihî = sahabelerinden olanlara yaklaştırmaya yönelik” (14) bir açıklama telakki eder. Nitekim: “Ben iyice bilemedim bu kadının yüzü mü güzel ensesi mi?” sözü arapçada “takrib” ifade eder. Bu sözde yüzü daha güzel olmakla birlikte güzellikte güzellik hususunda ikisi arasındaki takrib (yakınlaştırma) kastedilir.

Bütün bu açıklamalardan sonra, Rasulülllahın Tihâme hakkında söylediği şu kavli nakleder:

“Mutlaka orası başı mı daha iyi sonu mu tam bilinmeyen bal tulumu gibidir.” (15)

Tıhâme Ceziretul-Arabın, alçak sahalarla kaplı güney kıyılarıdır. (16) Burada ekime elverişli sahalar vardır. Biraz iç kesimde Dahna Çölü bulunur. Hadis-i Şerifi yanlış anlamadıysak, Rasulullah (SAV) burasını bal tulumuna benzetmiştir.

Bedî, bir şey ibda eden, birisini taklid etmeden bir şey yapan, yaratan demektir. Deriden yeni yapılan kaba (viâ) da bedî denir. Bu kap su veya süt, bal gibi şeyler için kullanılır. Bizde ki içine peynir veya yağ konulan tuluma benzer. Bu tür Deri tulumun tüyleri koparılmadan kırkılmıştır. (17) Yalnız şu kadar var ki “bedî” kelimesi hangi manada kullanılırsa kullanılsın, herşeyde kemaldeki son sınırı gösterir. İlimde, şeceatte, şerefte, şişmanlıkta bedî kullanılırsa kullanılsın bu hususlarda o kimsenin son sınırda olduğu düşünülür.

Bu hadis-i şerifte de, tulum, şişman birinin derisinin etle dolması gibi iyice doludur. Arabistanın Tıhamesi ağzına kadar balla dolu bir tulum gibidir. Bu tulumun evveli baş tarafıdır. Sonu tulumun dibidir. el-Kâmûsul-Muhitte Hadis-i Şerif: “İnne Tihamete” diye başlar. (18) Böyle bir kapta bal olursa başı ile sonu (dibi) arasında fark olmaz. Tulumda sütün başı ile sonunun farklılaştığı gibi farklılaşmaz. Çünkü tulumdaki sütün başı (üstü) altından daha yağlı olur. Böyle olunca, “başı sonundan daha hayırlıdır”. (19) Fakat her iki tarafı da fayda da birbirine yakındır. Böyle olunca, üstünün altından pek fazla değeri olmaz. Görüldüğü gibi, İbn-i Kuteybe, ümmetin yağmura benzetilmesini, “Gariplere Ne mutlu”... hadisini, hep takrib için irad edilmiş hadis-i şerifler görmekte fakat, sahabeye sahabe olmayanların yetişemeyeceğini açıkça ifade etmektedir.

Kaynaklar:
1. Kâmûzul-Ehâdîs s. 83, 1151. hadis. (İbn-i Asâkir, Amr b. Osmandan mürsel olarak); Kandehlevî Muhammed b. Yûsuf, Hayâtus-Sahâbe I-IV, Konya 1983, II, 599; Sübülüs-Selam IV, 127; es-Savâikul-Muhrika s. 211.
2. Sunenu İbn-i Mâce, II, 1306, (no: 3956), 1309 (no. 3988); 1320 (no: 4014: dindarlık elde kor tutmak kadar zorlaşacak. Ayrıca bela bakımından en şiddetli kimseler nebiler olacak bk. Aynı eser II. 1334 (no: 4023): Mükafatın büyüklüğü belanın büyüklüğü nisbetindedir. Bela katlandıkça ecir de katlanır. Aynı eser II, 1334 (no: 4031, 4032).
3. Râmûzul-Ehâdîs s. 136, 1753. hadis (Tabarani filkebir, İbn-i Adiy, Ebû Hureyreden).
4. el-Camili Ahkâmîl-Kurân, IV, 172; Bulutların çeşitleri ve sehab için bk. II, 222 (Burada bir yağmur meseli ile müminle kafirin durumu anlatılmaktadır. Bk. Araf Suresi, 57-58); İbnü Mâce, Muhammed b. Yezid, Sunenü İbn-i Mâce I-II, İstanbul, ty. II, 1319, no: 3987; es-Savâikul-Muhrika s. 211, Sübülüs-Selam IV, 127.
5. el-Mufredât s. 225 el-Kâmûsul-Muhît II, 139; el-Mucemul-Vasît s. 875.
6. el-Müfredât s. 481, el-Kâmûsul-Muhît II, 138; el-Mucemul-Vasît s. 875.
7. Tefsirul-Kurânil-Azîm III, 321 (Furkan Suresi 48. ayetle ilgili olarak).
8. İbnu Kuteybe, Muhammed b. Muslim, Tevilu Muhtelifil-Hadîs, Beyrut, 1985; s. 108; Bu husus için ayrıca bk. es-Savâikul-Muhrika, s. 211; Sübülüs-Selâm IV, 127; Şerhul-Makâsıd, V, 318; Ayrıca bk. Sunenu İbn-i Mâce, II, 319.
9. el-Mufredât s. 160.
10. el-Câmili Ahkâmil-Kurân IV, 172. er-Ramâhürmuzî, Hasan b. Abdurrahman, Kitâbu Emsâlil-Hadîs, İstanbul ty. s. 109 (Burada yapılan açıklamaya göre, bu hadis-i şerifle “Ümmetimin hayırlısı asrımdır (asrımda yaşayanlardır)” arasında bir tenakuz vardır görünür. Buradaki mana şudur: “Ümmetimin evveli mi hayırlıdır sonu mu anlaşılmaz; ilk asrın (karn) ikincisinden hayırlı olduğu malum ise de, hayır ümmetin hepsine şamildir.” Nitekim Allah Taala, Âl-i İmranın 110. ayetinde de bu hususu açıklamaktadır.); es-Sâvâikul-Muhrika, s. 210; Şerhul-Makâsıd, V, 318; Tevîlu Muhtelifil-Hadis, s. 108, Sübülüs-Selâm IV, 127.
11. Tevîlu Muhtelifil-Hadîs, s. 107; Şerhul-Makâsıd V, 318, es-Savâikûl-Muhrika s. 211.
12. Tevîlü Mutelifil-Hadîs, s. 107.
13. Tevilu Muhtelefil-Hadîs s. 108.
14. Tevilu Muhtelefil-Hadîs s. 108.
15. Age s. 108.
16. Hitti, philip, İslam Tarihi I-IV, İstanbul, 1980, I, 32.
17. Bk. el-Kâmûsul-Muhît III, 3; el-Mufredât s. 38; el-Mucemul-Vasît s. 396.
18. el-Kâmûsul-Muhît III, 3; Bedi kelimesi için bk. Tefsîrul-Kurânil-Azîm II, 160; Mecmaut-Tefâsîr (Medarîk, Envârut-Tenzîl, Lubâbut-Tevîl) II, 456.
19. Tevilu Muhteliful-Hadis s. 108.