Çevrimdışı

Ceyhun veya Amuderya Orta Asya'nın en uzun nehri.

Pliyosen Çağ'ında Aral Gölü etrafında yer kabuğunda hareketler sonuçunda yükselme ve alçalmalar olmuştur. Bu yer kabuğundaki değişiklikler (kaymalar) nehirlerin yataklarını oluşturmuş, böylece Ceyhun suları 150.000 yıl önce Aral gölüne ulaşmıştır.

Afganistan'da güney Pamir'den Pamir ve Piyanc adlarını alarak doğar. Daha kuzeyde Vahş kolunu aldıktan sonra Ceyhun adını alır. Tacikistan ve Kuzeydoğu Afganistan sınırı oluşturduktan sonra geniş bir delta ile Aral gölüne ulaşır. Eski SSCB'nin Orta Asya kesiminin en uzun ırmağı, Vahş ve Pyanc ırmaklarının birleşmesiyle oluşur. Kuzeybatı yönünde akarak Aral gölüne dökülen ırmak, Tacikistan ve Afganistan arasındaki sınırın bir bölümünü çizer. Uzunluğu 1.415 km'dir. Ama Doğu Pamirlerden doğan en uzun kolu Deya-yı Vahjır'ın kaynağından başlayarak ölçüldüğünde uzunluğu 2.540 km'ye ulaşır.

İlkçağ'da Batı'da Oxus Irmağı olarak bilinen; Amuderya adını ise, bugünkü Çarcao'nun (şimdiki ismi Türkmenabat) yerinde eskiden var olduğu sanılan mul kentinden aldığı öne sürülür. Eski Ahit'te Gihon olarak geçer. Nehrin yakınında oturan insanlar ve Ortaçağdaki İslâm yazılarında bu nehir Jayhoun () ismiyle bahsedilir, böylece Cennet'teki dört nehirlerden biridir. Divân-ı Lügati't-Türk'de Ceyhun: tanınmış ırmağın adı diye tanımlanır. Ceyhun cenk edilen yer anlamına da gelmektedir. Ceyhun bu yüzden asi anlamındadır. Tabari'nin ( ; Abû Dscha'far Muhammad Ibn Dscharîr Ibn Yazîd at-Tabari) anı ve yazılarında bu bölgede oluşan savaşlar anlatılmaktadır.