Çevrimdışı

Akarsu, belirli bir yatak içinde sürekli veya en az bir mevsim boyunca akan sudur. Akarsuyun doğduğu yere kaynak, döküldüğü yere ağız denir.
Akarsu havzası, bir akarsuyun suyunu boşalttığı alandır. Başka bir deyişle, herhangi bir akarsuyun bütün kolları ile birlikte kapladığı alana denir.
Eğer akarsu, topladığı suyu açık denize ulaştırabiliyorsa, bu akarsuyun havzası, açık havzadır. Ancak, yer şekilleri, iklim ve akarsuyun aktığı alanın jeolojik yapısı bazı durumlarda akarsuların açık denize ulaşmasını engeller. Bu durumda akarsular, ya kara içindeki bir göle dökülür, ya çok geçirimli bir arazide yer altına sızarak akışını keser veya kurak bir alanı geçerken cılızlaşır ve akışı kesilir, işte bu tür akarsuların havzası, kapalı havzadır. Kapalı havzalar, genellikle iç kesimlerde ve kurak iklim bölgelerinde görülür.

Açık havzalar ise kıyı kesimlerde ve nemli iklim bölgelerinde görülür. Akarsularımızın çoğu, açık havza akarsuyu özelliğindedir. Bununla birlikte, ülkemizin iç kısımlarında kapalı havza alanları da vardır. Bunlar, İç Anadolu, Göller yöresi ve Van kapalı havzalarıdır. Bu kapalı havzalara dökülen akarsuların dışında Aras ve Kura nehirleri de Hazar kapalı havzasına dökülür. Havzası en geniş olan akarsu Amazon’dur. Türkiye akarsularının havzası genelde dardır. Sebebi; yer şekillerinin engebeli olmasıdır. Türkiye’deki başlıca kapalı havzalar; Van gölü, Tuz gölü, Göller yöresi, Konya ovası, Eber kapalı havzası gibidir.
Akarsu havzasını bir birinden ayıran doğal sınır. Birbirine komşu iki akarsu havzasını birbirinden ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir. Bir akarsuyun su toplama alanını komşu akarsuyunkinden ayıran doğal sınır. Bu sınırdan başlayan sular, her iki akarsuda ayrı yönlere doğru akar, iki akarsu arasında bir ara çizgisi durumunda bulunan Su bölümü yer kabartılarının her zaman en yüce yerlerinden geçmez. Çukur düzlüklerden de geçtiği çok olur. Su bölümü, kolay eriyebilen taşların geniş yer tuttuğu bölgelerde, kurak bölgelerde, bataklık yerlerde çoğunca belirsizleşir. Su bölümü çizgisi, uzunca bir süre bu yerde kalmaz. Yer değiştirir. Bunun sebebi akarsuların geri geri aşındırmasıdır.

Bir akarsu yatağının en derin noktalarını birleştiren çizgiye talveg çizgisi denir. Burası aynı zamanda akarsuyun en hızlı akan kesimidir. Türkiye-Yunanistan sınırını Meriç nehri çizmektedir. Burada da sınır çizgisi talveg çizgisini takip eder.
Akım diğer bir deyişle akarsuyu debisi, akarsu yatağının herhangi bir kesitinden 1 sn.de geçen su miktarıdır m ³/sn olarak ifade edilir. Akımı en yüksek olan akarsu Amazon dur. Türkiye’de ise Fırat nehridir. Akımda etkili olan bazı unsurlar vardır. Bunların başında havzaya düşen yağış miktarı, yağış türü (kar veya yağmur), havzanın genişliği, araziyi oluşturan taş ve tabakaların geçirimliliği gibi etmenlerin yanı sıra sıcaklık, bitki örtüsü, yer altı suları da etkiler.
Sıcaklık : Sıcaklığın arttığı dönemlerde buharlaşma artacağından dolayı o dönemde akım düşmesi olur. Havzadaki dağların kar ve buzları sıcaklığın etkisiyle erimeye başlaması



Beşeri faktörler: Akarsulardan sulama amacıyla yararlanılması
Akarsu yatağı çevresindeki bitki örtüsü: Akarsu yatağı çevresinde sık ve gür orman örtüsü var ise yağışlardan hemen sonra akım yükselmesi olmaz
Yer altı suları ve kaynakları: Akarsu bol sulu kaynaklarla besleniyorsa akımı sürekli yüksek olur.
Akarsuların Rejimi
Akarsuyun akımının yıl içerisinde gösterdiği değişmelere rejim ya da akım düzeni denir. Akarsu rejimini belirleyen temel etken havzanın yağış rejimidir. Yağışların az, sıcaklık ve buharlaşmanın fazla olduğu dönemlerde akarsu akımı düşer. Yağışların fazla olduğu ve kar erimelerinin görüldüğü dönemlerde akım yükselir.
Etkili Faktörler
Yağış rejimi (en fazla etkili olan faktördür): Yağış rejimi ile akarsu rejimi benzerlik gösteriyorsa, akarsuyun beslenmesinde daha çok yağmur suları etkili olmuştur.
Yağış türü ( Kar veya yağmur): Akarsuda akım yükselmeleri daha çok sıcaklığın arttığı dönemde gerçekleşiyorsa, kar erimeleri etkilidir.
Sıcaklık şartları
Havzanın genişliği: Aynı iklim bölgesinde geniş olması sadece akımı etkiler. Farklı iklim bölgelerinde geniş ise rejim daha düzenli olur.
Akarsu yatak eğimi: Eğimin fazla olması rejimin düzensizliğine yol açar.
Rejimlerine göre akarsular düzenli rejimli akarsular ve düzensiz rejimli akarsular olmak üzere ikiye ayrılır.
Düzenli rejime sahip akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin az olduğu akarsulardır. Örnek: Ekvatoral ve Ilıman Okyanus iklimlerindeki akarsular. Amazon ve Kongo nehirleri ile Batı Avrupa’daki nehirler düzenli rejime sahiptirler. Bu akarsular yıl boyunca enerji üretmeye, ulaşıma, sulama ve içme suyu elde etmeye elverişlidir.
Düzensiz rejime sahip akarsular: Yıl boyunca akım değişikliğinin fazla olduğu akarsulardır. Yağış rejimi düzensiz olan iklimlerde görülür. Orta enlemler karaların iç kısımlarındaki nehirlerden İndus, Ganj ve Sarıırmak düzensiz rejime sahiptirler. Türkiye’deki akarsular da genelde bu şekildedir.
Beslenme Kaynaklarına Göre Akarsular
1. Yağmur Sularıyla Beslenen Akarsular
Ülkemizde Akdeniz iklim özelliklerinin görüldüğü alanlardaki akarsular bu tip rejime sahiptir. Bu akarsuların akımında, kuraklık ve buharlaşma nedeniyle yazın alçalma, yağışlı olan dönemlerde (özellikle kış) yükselme görülür. Ege ve Akdeniz Bölgelerindeki akarsularımız bu rejim tipine sahiptir.

2. Kaynak Sularıyla Beslenen Akarsular
Ülkemizde özellikle kireç taşlarının yaygın olarak bulunduğu alanlarda görülen akarsular bu tip rejime sahiptir. Genellikle düzenli akışa sahiptir. Örnek: Manavgat Çayı gür karstik kaynaklarla beslendiği için Akdeniz’deki diğer akarsulara göre daha düzenli akıma sahiptir. Ayrıca Düden Suyu ve Köprü Çayı da kaynaklarla beslenen akarsulara örnektir.

3. Kar ve Buz Sularıyla Beslenen Akarsular
Kaynağını , kar yağışlı yüksek dağ alanlarından alan akarsularda, bu rejim tipi görülür. Dolayısıyla karların eridiği sıcak aylarda akım yükselmesi, kar yağışının olduğu kış dönemlerinde ise akım düşmesi görülür. Ülkemizde Doğu Karadeniz Bölümü’nde ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde böyle akarsular vardır.

4-Karma Rejimli Akarsular
Sularını farklı iklim bölgelerinden toplayan akarsulardır. Bu akarsularda yıl içinde birden fazla akım yükselmesi olabilir.
Yurdumuzun büyük akarsuları genelde karma rejimlidir. Çünkü kısa mesafede iklim değişmeleri görülür. Başlıcaları Fırat,Dicle, Sakarya, Kızılırmak, Yeşilırmak, Seyhan ve Ceyhan’dır

5.Gölden Çıkan Akarsular
Göllerdeki fazla sular yağışlı dönemlerde bir başka havzaya , akarsuya veya göle ulaşır. ör.G.Marmara Bölümü’ndeki Manyas ile Ulubat Gölü’nden çıkan sular Susurluk Çayı’na katılır.

__________________