Yeni Çağ Felsefesi: Bilim Felsefesinde Bilimselliğin Genel Olarak Özellikleri Nedir?

Bilimin nitelikleri sırasıyla olgusallık, kesinlik, seçicilik, mantıksallık, evrensellik, genelleyicilik, eleştirellik, sistemlilik olarak sıralanabilir. Bilimin nitelikleri aşağıdaki başlıklarda tek tek ve detaylıca açıklanmıştır.

BİLİM OLGUSALDIR: Bilim doğrudan ya da dolaylı gözlenebilir olguları dile getirir. Bilimde hiçbir kuram ya da hipotez, gözlem ya da deney sonuçlarına dayandırılarak kanıtlanmadıkça doğru kabul edilmez. Örneğin “Dünya yuvarlaktır.” önermesi olgusaldır. Gözlemlerle doğru ya da yanlış olduğu söylenebilir.

BİLİM KESİNDİR: Bilimsel bilgiye ulaşmada kuşkucu ve eleştirel bakış çok önemlidir. Araştırma konularının seçimi, araştırma süreci bu kuşkucu ve eleştirel bakışla gerçekleşir. Araştırma tamamlandığında bilimsel yöntemle ulaşılan sonuçlar kesin olarak kabul edilir. Örneğin fizik bilginlerince değişik cisimlerin boşlukta düşüşleri incelendikten sonra varılan “Boşlukta bütün cisimler aynı hızla düşer.” yargısı kesinliği kabul edilmiş bir yasadır. Bu durumda hiç kimse kesinlik ilkesiyle çelişmeden “Bütün cisimler boşlukta aynı hızla düşmez.” ben bunu gözlemledim diyemez. Mantık ve matematik formel bilgi olup çıkarımları zihinseldir. Bu nedenle çıkarımları tam kesinlik taşımaktadır. Oysaki doğa bilimlerindeki kesinlik mutlak değildir. Doğa bilimlerindeki kesinlik, olasılık düzeyi çok yüksek olarak tanımlanan bilgilerdir. Sosyal bilimlerde ise zaman içerisinde değişken nitelik taşıyan insan ve insanla bağıntılı olarak toplum ögeleri temel alındığından, bu alanlarda bilimin kesinlik iddiasında bulunurken daha dikkatli olması gerekmektedir.

BİLİM SEÇİCİDİR: Evrende olup biten olgular, çeşit ve sayı yönünden sonsuzdur. Her bilim, kendi konusuyla ilgili olguları bunların içinden seçer ve diğerleriyle ilgilenmez. Biyoloji biyolojiyle, fizik fizikle ilgili soruları inceler. Evrende olup biten olguların, çeşit ve sayı bakımından sonsuz sayıda olması nedeniyle, bilimin bunların tümüyle ilgilenmesi hem gereksiz hem de olanaksızdır. Bu nedenle de bilimsel araştırmaya konu olan olgular, tüm olguların ancak küçük bir parçasını kapsamaktadır. Bilimsel nitelik taşıyan bütün gözlem ve deneyler, ancak belli bir hipotezin ışığında belli olgulara yöneldiğinde etkinlik kazanmaktadırlar.

BİLİM MANTIKSALDIR: Bilimin ulaştığı sonuçlar her türlü çelişkiden uzak, kendi içinde tutarlıdır. Ayrıca bilim, bir hipotez ya da kuramı doğrulama işleminde mantıksal düşünme ve çıkarım kurallarından yararlanır. Bilimsel verilerin her şart ve durumda tekrardan yenilenmesi ve sonuçlarının gerçekliğinin ortaya konulması gerekmektedir. Bilim, bir takım sonuçlar almaktan çok, bir bulma ve doğrulama sürecidir. Bilim, amacına, dünyaya ilişkin varsayım veya beklentilerimizi sürekli olarak test etme ve düzeltme yoluyla ulaşmaya çalışmaktadır.

BİLİM EVRENSELDİR: Tüm insanlığa aittir. Bilim tarihine baktığımızda; astronomi, matematik ve tıp çalışmalarında ilk önemli adımların Hint, Sümer, Mısır ve Babil uygarlıklarında atıldığı, 8. ve 12. yüzyıllar arasında İslam dünyasında geliştirildiği ve son 400 yıl boyunca Batı’da olağanüstü başarıların elde edildiği görülür. Bilim, yer ve zamana göre değişmeyen türden ilişkileri içerisinde barındırmaktadır. Bilim belli bir birikimin sonucunda ortaya çıkmaktadır. Her yeni bilgi, önceki bilgilerle bütünleşerek gelişmektedir. Bilim, tüm olgusal sağlamlığına karşın göreli bir bilgidir. Mutlak doğruluk ve yanılmazlık yerine, gerçeğe geçici doğrularla yaklaşılmaktadır. Bilimsel bilgilerle elde edilen sonuçlar, geçerlik olasılığı yüksek genellemelerden oluşmaktadır.

BİLİM GENELLEYİCİDİR: Olgular arasında ilişkiler kurarak benzerliklerden hareketle genellemelere ulaşır. Tek tek olaylarla değil, genel olgularla uğraşır. Örneğin Ali’nin ve Ayşe’nin evlenmesinin toplum bilimi açısından önemi yoktur. Ama evlenme olgusu toplum bilimini ilgilendirir. Toplum bilimi “Kadının ekonomik özgürlüğe ve erkekle eşit haklara sahip olduğu toplumlarda tek eşlilik yaygındır.” gibi genel sonuçlar ortaya koyar. Bilim tek tek olgularla değil de, olgu türleri ile uğraşmaktadır. Bu nedenledir ki sınıflandırma, bilimsel araştırmaların da ilk adımını oluşturmaktadır. Örneğin, 100 derecede su kaynar, bakır iletkendir gibi önermeler, tek tek olguları değil, kapsamı sınırsız olgu sınıflarına ilişkin özellikleri dile getirmektedir.

BİLİM ELEŞTİRELDİR: Bilimsel yöntemde, ileri sürülen iddialar hangi oranda akla yatkın görünürse görünsün, eleştirici yaklaşımdan vazgeçilmemektedir. Bilimdeki her kuram ya da görüş, olgular tarafından desteklendiği sürece “doğru” olarak kabul edilmektedir. Ne kadar akla uygun görünürse görünsün her iddia karşısında eleştirici tutumunu elden bırakmaz. Örneğin maddenin en küçük parçasının atom olduğu kabul edilirken, bilimin eleştirici tavrı nedeniyle atomdan da küçük parçaların bulunduğu ortaya çıkmıştır. Bu anlamda bilim kendi kendini düzeltici bir süreçtir.

BİLİM SİSTEMLİDİR: Bilim gelişigüzel bir şekilde değil bilimsel yöntemi ve veri toplama tekniklerini kullanarak sonuca ulaşır. Bilim kendi içinde bütünlüğe sahiptir. Toplumlar tarihsel süreç içerisinde insanların bir arada yaşaması ile oluşmuştur. Toplumu oluşturan kurumların ve grupların işleyişi ve değişimi, belirli yasalar çerçevesinde neden – sonuç ilişkisi içinde olur. Başka bir deyişle toplumsal değişim ve gelişim rastlantısal değildir.

BİLİM SOYUTLAYICIDIR: Soyutlama ilkesi bilimin en temel özelliklerinden biridir ve soyutlama yapılmadan bilim yapılmış sayılmamaktadır. Hipotezlerin test edilmesi somut ya da olgulara bağlı bir işlemdir. Bununla birlikte bilim adamları söz konusu olgular tarafından desteklenen hipotezlerden elde ettikleri ilişkileri bir teori içinde bütünleştirmeye çalışmaktadırlar.
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]KAYNAK: FELSEFE TARİHİ KİTABI