Metafiziğin (Fizikötesi) Aristoteles'te Tanrısal Olma Anlamı Nedir? Ne Değildir?

Aristoteles’e göre bir şeyin kendi içinde hareket ilkesi varsa, o şey doğal bir şeydir. Örneğin bir at ya da bir ağaç doğal bir varlıktır; ama bir masa doğal değildir. Ayrıca hareket kavramı burada hareketsizliği de içerdiğinden, taş da doğal bir şeydir. O hâlde doğal şeyler, doğru şeylerdir. Ama bunlar hareket eder, doğar ve yok olur; bu yüzden tam anlamıyla ya da yetkin varlık değildir. Matematik nesneler de bir varlık türüdür; üstelik hareket etmezler. Bunlar sadece zihindedir ve ondan bağımsız şeyler değildir. Yine de hareketsiz olmaları, onları doğal şeylerden üstün kılmaz. Çünkü varlığın varlık olması için hem kımıldamaması hem de bağımsız bir şey olması gerekir. Öyleyse bütün varlıkların üstünde, varlık adını hak eden tek varlık tanrısal olandır. Bu da tanrının kendisidir. İşte metafiziğin ötesindeki teolojinin konusu bu en üstün varlıktır.

Aristoteles Tanrı’yı Yunan’ın geleneksel tanrı anlayışından farklı bir gözle değerlendirir ve geleneksel dogmalara sapmaz. Tanrı, yukarıda da belirtildiği gibi hareketsizdir ve her şeyden bağımsızdır. Başka deyişle zamandan bağımsızdır ve varlığı bir başka nedene bağlı değildir. Çünkü onun dışındaki bütün varolanlar bir başka nedene bağlı olarak varolurlar. Ama bu başka başka nedenlerin hepsinin yolu sonunda Tanrı’ya çıkar. Bu yüzden Tanrı en üstün ya da en yetkin nedendir.

O kendi kendine yetendir, hareket etmez, ama harekete neden olur. Bu bir anlamda şuna benzer: Biz bir şeyi isteriz ve onun ardına düşeriz. Ama istemekle o şeyin ardına düşmek farklı şeylerdir. İsteğimiz ruhumuzu sınırlandırır ve sadece o şeye koşmakla meşgul eder ve sonuçta onu elde eder; ama o sırada istek olarak kendisi hareket etmez. Sadece harekete neden olur. İşte Tanrı da aynı şekilde hareket etmez, ama salt iradesiyle isteğiyle bir dolu değişimin yaşandığı evreni harekete geçirir.

KAYNAK: FELSEFE TARİHİ KİTABI