Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.


Modern Mantıkta Yargının Sayısı Bakımından Önerme Türleri Nedir?

Modern Mantıkta yargı sayısına göre önermeler, “Basit Önerme” ve “Bileşik Önerme” olmak üzere ikiye ayrılır.

1. BASİT ÖNERME: Bunlara yüklemli ya da kategorik önermeler de denilir. Şayet bir önerme, tek bir yargı taşıyorsa basit önermedir. Basit önermeler, sadece özne ve yüklemden oluşurlar. Ancak bazı durumlarda özne ve yüklem açıklamalı verilmiştir. Bunlara, karmaşık önermeler de denir. Yine de tek bir özne ve yüklem bulunduğu için karmaşık önermeler, basit önermeler içerisinde değerlendirilirler. Mesela “Uzay, fethedilmiştir.” basit bir önermedir. “Tarih boyunca insanların ilgisini çeken uzay, meraklı insanlar tarafından fethedilmiştir.” cümlesi de basit bir önermedir; fakat aynı zamanda karmaşık önermedir. Bir önerme tek bir yargıdan oluşmuşsa o önerme basittir. Tek yargı bildiren ve özne, yüklem ve bağlaçtan oluşan önermeler, basit önermelerdir. Mesela “İşçiler grevdedir.” önermesi tek bir yargı bildirmektedir ve basit önermedir.

2. BİLEŞİK ÖNERME: Birden fazla yargı taşıyan önermelere denir. Birden fazla önermenin mantıksal bağlaçlarla bağlanmasıyla oluşan önermelerdir ve bunlar birden çok yargı bildirirler. Mesela “İşçiler ve memurlar grevdedir.” önermesi iki yargı bildirdiğinden, bileşik bir önermedir. Bileşik önermeler, bileşikliği taşıdıkları eklerle açıkça belli olan önermeler ve bileşikliği hiç ek taşımadıkları için gizli olan önermeler olarak ikiye ayrılırlar.

BİLEŞİKLİĞİ AÇIKÇA BELLİ OLAN ÖNERMELER:

a. KOŞULLU ÖNERMELER: Yargı bir koşula bağlıdır. Bu önermeler, iki basit önermenin “ise” bağlacıyla birleştirilmesiyle oluşur. Bunun sonucunda “ön bileşen” ve “art bileşen” ortaya çıkar. Ancak bu birleştirmede eğer, bağlaç art bileşenin olup olmama koşulunu ön bileşene bağlıyorsa “bitişik koşullu önerme”; eğer bağlaç ön bileşenle art bileşenden birini seçip diğerini yok ediyorsa “ayrık koşullu önerme”dir.

Mesela “Yağmur yağarsa sokaklar ıslanır.” ifadesinde “-sa” bağlaçtır. “Yağmur yağar” ilk yargıdır, “sokaklar ıslanır” ikinci yargıdır. Burada koşulu “-sa” ifade eder. Bu bitişik koşulludur. “Ya Marmara’yı ya da Ege’yi kazanacağım!” ifadesinde de koşul “ya… ya…” olarak belirtilmiştir. Burada ikisinden birisi olacaktır, ikisi birden olamaz. Bu nedenle bu, ayrık koşullu önermedir.


b. BAĞLANTILI ÖNERMELER: Birbirlerine olumlu ya da olumsuz olarak bağlanmış önermeler topluluğuna denir. “Bu yaz hem gezeceğim, hem de bol bol dinleneceğim.” olumludur ve bağlantılıdır. “Kışın ne gezdim, ne de dinlendim.” olumsuzdur ve bağlantılıdır. “Ne… ne de…” olumsuzluk ifade eder, “hem… hem de…” olumluluk ifade eder.


c. NEDENLİ ÖNERMELER: Ön bileşenin, art bileşenin nedeni olduğu önermelerdir. Bu önermelerde bağlantı genelde neden bildiren “çünkü” bağlacıyla yapılır. “Hasta olacaksın; çünkü kendine hiç iyi bakmıyorsun.” bir nedenli önermedir. “Gitmeni uygun bulmuyorum, yani gitmeni istemiyorum.” ifadesi de bir nedenli önemlidir. Çünkü neden, sonradan açıklanmıştır.


d. EKLİ ÖNERMELER: Bu önermeler, “ama”, “fakat”, “mamafih (bununla birlikte)”, “lâkin” gibi eklerle birbirine bağlanmış basit önermelerden oluşur. “İstediğin yere kaçabilirsin; ama benden saklanamazsın.” Bir ekli önermedir. “Herkes trenden indi; lâkin o inmedi.” gibi.


BİLEŞİKLİĞİ AÇIKÇA BELLİ OLMAYAN ÖNERMELER:

a. ÖZGÜLÜ ÖNERMELER: Yükleminde bildirilen eylemin sadece özneye ait olduğunu bildiren önermelere denir. “Özgü”den bu anlaşılabilir. Bu önermelerde gizli bir “onların dışındakilerde bu özellik bulunmaz” anlamı vardır. Mesela “Bu matineye yalnız kadınlar girebilir.” ifadesi kendi içinde “Kadın olmayanlar giremez.” anlamını barındırmaktadır.

b. ÇIKARMALI ÖNERMELER: Önermenin kapsamına giren bireylerin bir kısmını dışarıya çıkarmaktır. Özne ve yüklem birbirine “dışında”, “hariç” kavramlarıyla bağlanır. Böylece yüklemdeki eylem, öznenin dışında öznenin ait olduğu kaplamın geneline yayılmıştır. Bu önermelerde “yüklemin yüklediği özelliğin tam tersi öznede bulunur” ifadesi gizli olarak bulunmaktadır. Mesela “Seninle ilişkimiz hariç, tüm ilişkilerimde yalan söyledim.” ifadesi kendi içinde “Seninle ilişkimde yalan söylemedim.” anlamını barındırmaktadır. “Çikolatalı pasta dışında pasta yemem.” ifadesi de aynı şekilde “Çikolatalı pasta yerim.” anlamını içermektedir.

c. KARŞILAŞTIRMALI ÖNERMELER: Bunlar “en”, “en çok”, “daha çok” gibi ifadelerle kurulan önermelerdir. Bu önermelerde “Öznenin bulunduğu gruptaki diğer elemanlar yüklemin ifade ettiği özelliği barındırırlar.” ifadesi ile “ama özne, en çok barındırır.” ifadesi gizli olarak bulunmaktadır. Mesela “Bu olaya en çok o şaşırdı.” ifadesi kendi içinde “Diğerleri de şaşırdı” anlamını da içerir. “Bu araba en hızlısıdır.” ifadesi de “Diğer arabalar da hızlıdır” anlamını barındırır.

d. SINIRLANDIRICI ÖNERMELER: Öznenin yüklemde ifade edilen özelliği nereye veya ne zamana kadar taşıdığını/taşıyacağını belirten önermelerdir. İfade edilen anlamın tam tersini gizli olarak taşımaktadır. Mesela “Bu takım, son dört maçtır galibiyet yüzü görmedi.” ifadesi kendi içinde “Dört maç öncesine kadar galibiyet alabiliyordu.” anlamını içerir. “17 Ağustos’tan sonra her şey değişti.” ifadesi de “17 Ağustos’tan önce her şey başkaydı.” anlamını içerir.

[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]

English Preparatory Department
School of Foreign Languages
Assistant English Teacher
Ankara Baskent University
2017-18

“Benim, senden öncem ve senden sonram yok, yalnızca sen varsın...”
C.A - 31.12.2010 - ∞

English Language and Literature
Faculty of Humanities and Letters
Ankara Bilkent University
2010-15