Çevrimdışı

Psikolojide Etik İlkeler

Bilimsel bir araştırma yapabilmek için bilimsel bir tutuma ve etik ilkelere sahip olmak gerekir. Etik ilkeler, evrensel kabul gören ahlak ilkeleridir. Günümüzde birçok ülkede psikoloji alanında yapılan araştırma ve uygulama faaliyetlerini düzenleyen etik ilkeler bulunmaktadır. Etik ilkelere ne derece saygı gösterildiği ve uyulduğu, bu ülkelerde yaptırım gücü olan kuruluş odalar tarafından takip edilmektedir.

Psikolojide uyulması gereken bazı etik ilkeleri şunlardır:

- Yapılan kayıtların kişisel bilgileri açığa çıkarması ve zarara neden olacak durumlar yaratması söz konusuyla psikolog araştırmaya katılanlardan onları herhangi bir şekilde filme almadan veya kaydetmeden önce izin almalıdır.

- Psikolog araştırmaya katılım için aşırı ya da uygunsuz ekonomik teşvikler sağlamaktan kaçınmalıdır.

- Psikolog yeterli sayıda gözlemde bulunmadan genel yargılar ortaya koymaktan kaçınmalıdır.

- Araştırmada istatistiksel verilerin doğru sonuç almayı engelleyebilecek biçimde değiştirilmesi araştırmacının beklentisi doğrultusunda çıkmayan bulguların rapor edilmesi, araştırmada toplanmayan verilerin toplanmış gibi gösterilmesi yollarına gidilmemelidir.

- Psikolog araştırmanın fiziksel acı ya da ciddi duygusal strese neden olacağını gördüğü durumlarda katılımcıları uyarmalıdır.

- Psikolog katılımcılara araştırmanın özellikleri ve sonuçları ile ilgili bilgiler elde etmeleri için olanak sunmalıdır. Araştırmanın sonunda katılımcıları bilgilendirmelidir. Araştırma verilerinin katılımcıya zarar verdiği durumlarda bu zararı en aza indirmek için çalışmalıdır.

- Psikolog hayvan deneylerinde hayvanlara eziyet etmemelidir.

Psikoloji tüm bilim dalları gibi bazı etik kurallara uyar. Etik kurallar bilimsel araştırmalar ve uygulamalarda ahlaki, sosyal ve insani açıdan nelerin yapılabilir ve doğru olduğunu, nelerin yapılamaz yani yanlış olduğunu söyler.

Etik kurallar sadece insan katılımcılardan yararlanılan bilimsel çalışmalar için mi geçerlidir? Bu soruyu aşağıdaki bilgileri okuduktan sonra cevaplayınız.

• Ülkemizde hayvanlar 5199 sayılı Hayvanları Koruma Yasası ile 24.06.2004 tarihinde koruma altına alınmıştır.

• Bu yasanın 9. Maddesi’nde “Hayvanlar bilimsel olmayan teşhis, tedavi ve deneylerde kullanılamazlar.” denmektedir. Aynı maddede “Hayvan deneyi yapan kurum ve kuruluşlarda bu deneylerin yapılmasına, kendi bünyelerinde kurulmuş ve kurulacak etik kurullar yoluyla karar verilir.” denmektedir.

Araştırma etiğinde üzerinde durulan noktalar şunlardır: (1) araştırmanın katılımcı için taşıdığı risk miktarı (Kalıcı hasar bırakabilecek bir kimyasal madde uygulanıyor.), (2) araştırma koşullarının daha önce denenmiş olma durumu (Böyle bir araştırma ilk kez yapılıyor.), (3) katılımcının araştırmaya özgür iradesiyle katılma durumu (Araştırma öğretmene ait ve o sizin çalışmasına katılmanızı istiyor.), (4) araştırmanın yararı (Araştırmanın bireye veya topluma yararı yok.).

Yukarıda belirtilenler doğrultusunda etik kurallar araştırmaların, katılımcıların en az risk altına girecekleri biçimde düzenlenmesini, işlemlerin mümkünse daha önce denenmiş olmasını, bireylerin araştırmaya katılma kararını araştırma hakkında bilgilendirildikten sonra özgürce vermelerini gerektirir. Gönüllü katılımcılar istedikleri zaman araştırmadan çekilebilmeli ve bu yüzden bir zarar görmemelidir. Etik, katılımcıların gizlilik hakkının da korunmasını gerektirir.

Etik ilkeler sadece insanlar üzerinde yapılan araştırmalar için geçerli değildir. Hayvanların bakımı ve hayvan deneklerden yararlanma ile ilgili etik kurallar da vardır. Hayvan deneylerinde, araştırma yöntemleri konusunda eğitim görmüş, laboratuvar hayvanlarının bakımı, korunması ve elle tutulması konularında deneyimli araştırmacılar yer almalıdır. Acı, stres ve yalnızlık içeren işlemler hayvanlara sadece başkaca bir çözüm olmadığında uygulanır. Araştırmacı hayvan deneklerde rahatsızlık, enfeksiyon, hastalık, acı ve ağrıyı en aza indirmek için gayret eder. Örneğin cerrahi işlem sırasında ve sonrasında enfeksiyon, acı ve ağrıyı azaltacak teknikler uygular. Hayvanın yaşamına son verilmesi gerektiğinde, bu işlem acı ve ağrıyı en aza indirme gayreti içinde ve hızla yerine getirir.

Etik ilkeler sadece katılımcılarla olan ilişkileri kapsamaz. Araştırmalar yeterli ve uygun yöntem bilgisi ile düzenlenmeli, yürütülmeli, analiz edilmeli, yorumlanmalıdır. Bulgu ve sonuçlarını bilim dünyasıyla paylaşmak, araştırma yapan bilim insanının sorumlulukları arasındadır. Bilim insanı bilimsel çalışmalarını, makale ve kitaplarıyla, bilimsel toplantılarda sunduğu bildirilerle paylaşmalıdır. Bu etkinliklerde de uyulması gereken etik kurallar vardır.

Derleyen: Sosyolog Ömer YILDIRIM
Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü 1. Sınıf "Psikolojiye Giriş" ve 2. Sınıf "Deneysel Psikoloji", 4. Sınıf "Sosyal Psikoloji" Dersi Ders Notları (Ömer YILDIRIM); Açık Öğretim Psikoloji Ders Kitapları ve MEB Liseler İçin Psikoloji Dersi Ders Kitapları

__________________

#MustafaKemaLAtatürkTorunuyum..ღ ❦

{22~02~`22..∞}
{09~09~`22..ღ}