Bir çalışmayı sürdürürken teknik kavramlara ve o kavramların kendi içsel zorunluluklarına girdikçe bazen veya çoğu zaman niyet kaybolur. "Niye bunları yapıyorduk?" diye insan kendi kendisine sorar. Öğrenmenin güzelliği içinde, yapılan işin hangi amaçla, hangi niyete bağlı olarak yapıldığı çoğu zaman unutulur, bu kaygıyı çokça taşıdığım için o teknik çalışmalardan fırsat buldukça, soluk aldıkça sürekli niyete geri dönüyorum, niyeti pekiştirmeye çalışıyorum. Ondan sonra yine teknik alana dönüyorum, bazen teknik alan bu anlamda zayıflıyor, niyet çok fazla belirginleşiyor. Bu, benim kendi kendimle olan diyaloğum, çünkü doğrudan yönlendiriciliği alamıyorum, O nedenle, kendi kendimle böyle bir iç diyalektik yaşıyorum, Kavgalar, çatışmalar, çelişmeler filan... Sizler bu sohbetlerde biraz da buna tanık oluyorsunuz. Niyetle ilgili yukarılara çıkıp global olarak, küresel olarak tekrar baktığımızda, yaşantıyla, yaşantının içinde insanla, insan topluluklarıyla, tarihle, doğayla, doğa-insan ve insan-insan ilişkileriyle toplum ve kültür doğuyor. Kültür en genel olarak yaşam biçimidir. Kültürün içinden üretilen ve kalıcı olan, nesilden nesile aktarılabilen, toplumdan topluma kabul görebilen değerler söz konusu olduğunda da uygarlıktan söz ediyoruz demektir. Kültür ve uygarlığı ben bu bağlamda birbirinden ayırıyorum. Başka bir deyişle kültür, her insanın kendi nesnel koşulları ve öznel ilişkileri içinde, yaşadıklarıdır. Uygarlık ise, yaşantının içinden, diğer insanlar için ve diğer zamanlar için kalıcı olarak üretebildiği değerlerin dünyasıdır. Değerler söz konusu olduğunda, kavramlardan söz ediyoruz demektir. Kavramlarla ilgili çok sorunumuz var biliyorsunuz. Örneğin ‘akıl’ diyorsunuz, bu bir isim, ama ‘akıl tanımı’ onun kavramı. Tanım! Peki hangi tanım? Rasyonalizme göre akıl başka, pozitivizme göre başka, eleştirel usçuluğa göre başka, mantıkçı pozitivizme göre başka, öznel idealizme göre başka, saltık idealizme göre başka... 36 felsefi disiplinden söz ediliyor. Her birinde akıl başka bir tanım olarak çıkıyor karşımıza. Ve her dişiplin akıl kavramını başka bir biçimde kuruyor, başka bir biçimde ilişkilendiriyor. Biz hangisiyle düşünüyor, dinliyor, okuyor ve yazıyoruz? Bu soruyu sormak, farkına varmak felsefi bilince yükselmek demektir. Başka bir deyişle dilimizin farkındalıklı kullanımına ulaşmak felsefi bilinçtir. Kullandığım sözcüklerin anlamları nelerdir? Onları, anlamlarına (!) bağlı olarak doğru ya da yanlış kullanırken diğer kavramlarla ya da aynı olgunun diğer kavramsal kurgularıyla ne kadar tanışığım? Onlarla tanışırken kendi kavramımla onları algılayabilir miyim? Kavram beni belirliyorsa ve yeni bir tanım, yeni bir kavramla karşılaştığımda benim tanımıma uymadığında “Hıı, bu doğru değil, yanlış” gibi dışlarsam, ya da “Ayy, tuh benimki yanlışmış, doğrusu buymuş” deyip onu alıp benimkini atarsam, acaba ne denli bilinçli bir iş yapmış olurum. Bunun sorgulanması ister istemez kavramların kendilerinin ne oldukları, nasıl oldukları; bilinçle; özneyle ilişkileri; toplumda, iletişimde, bildirişimde, literatürde nasıl kullanıldıkları ile ilgili bir farkındalığı gerektiriyor, İşte bu farkındalık işine bunu yapabilme işine ben bir bağlamda ‘felsefi işlev’ diyorum. Felsefenin tek işlevi bu değil kuşkusuz. Bir kültürün derinlemesine kavranabilmesi sorununu açıyorum. Bir kültür var, birincil olarak içinde yaşadığın kültür... Daha sonra karşılaştığın bir başka kültür yani başka koşullarda, başka süreçlerde oluşturulmuş başka yaşam biçimleri, başka toplumlar. Bazen de kendi toplumunuzun içindeki özgül ayırımları olabilecek derecede dönüşmüş olanlar, başkalaşmış olanlar da bunun içine girer. Var olan kültürü, tarihsel süreçteki o birikimi anlamaya, paylaşmaya kalkıştığımızda, algı düzeyinde kalıyoruz, doğal bilincin davranışında kalıyoruz... O topluluklarla birlikte yaşamak, bir şey yapmak, üretmek, yaşamı paylaşmak istediğimizdeyse onları anlamamız gerekiyor veya onların da bizi anlaması gerekiyor. Kendimizi hangi biçimde ifade edersek daha anlamı bildirişim, daha anlamlı iletişim sağlayabiliriz? Bunun kaygısını çektiğimizde, bir kültürü derinlemesine anlamak nasıl olanaklıdır? Daha önce ”Öznenin özü nedir?” sorgusunda Descartes’in yolunu izleyerek ‘kuşku ve çelişki’ noktasında kendimizi ancak ‘güvenli güvensizlik’ içinde bulmuştuk. Neden? Çünkü ‘çatışkıyı’ bulduk, ‘çelişkiyi’ bulduk, yani ‘kuşkuyu’ bulduk. Hatırlarsanız; “Ben her şeyden kuşkulanırım, ama kuşkulanmaktan kuşkulanamam” diyerek ‘us’u böyle bir noktada güvenli kılıyordu Descartes. Fakat bu güvenli nokta aynı zamanda çatışkı olduğu için, çelişki olduğu için, kuşku olduğu için bir o kadar da güvensiz. “Düşüncenin bilgiye dönüşmekte, güvenilir bilgi yaratmakta zemini nedir ve güvenilir bir zemini var mıdır?” anlamında bir kuşku, yani yöntemsel bir kuşku, bir düşünce yöntemi. İlkesel düşündüğümde, artık onun adı kuşku değil, çelişki demektir. Geçen çalışmamızda “Neyi bilebiliriz, nasıl bilebiliriz, bilme olgusu nedir?” diye sormuştuk. Kendime baktığımda, düşüncemi yokladığımda kuşkuya kadar gittim, Peki doğa nesneleri karşısında durumum nedir, neyi bilebilirim sorusunu doğaya yönelttiğim zaman doğa nesnelerini nasıl bilebilirim ve bilgiden nasıl emin olabirim? Toplumsal bilgi için de bu böyle. Çevremizdeki nesnelere baktığımızda kompoze, yani değişik öğelerden veya elementlerden oluşan bir nesne olgusunu fark etmiş oluruz. Descartes demiş ki, analiz ederim, ayrıştırırım (atomcu düşünce). Nereye kadar? En basit olana, elementer olana, bölünemez olana kadar ayrıştırırım. İşte benim için güvenilir zemin budur. Bundan sonra, bilgimi bu güvenilir zemin üzerinde örgütleyebilirim. Makro kozmos veya makro fizik açısından düşünüldüğünde elementlerin en küçük parçası olarak atom modeli bilgimize zemin olabilir. Ama mikro fizik bunun güvenilir bir başlangıç olmadığını bize öğretti. Atomu, bir nesnenin parçalandığında, onu o yapan temel özelliklerini yitirdiği bir olgu olarak kavrıyorum. O zaman düşünüyorum ve diyorum ki: Bir nesnenin elementer en basit parçacığınıyani atomudüşünmeme zemin yapıyorum demek, aslında o nesneyi kendi özellikleri, öz nitelikleri açısından kendi bilgime konu yapıyorum demektir. Onu parçaladığımda, parçalanmanın götürdüğü boyut, o nesneyi o nesne yapan özelliklerini içermeyen başka bir boyuttur, orada başka bir zemin bulacağım demektir. Bir nesneyi o yapan özellikleri ihtiva eden en küçük parçaya ben atom diyorum. Atom bölünemez değil, parçalandığında artık o nesne ve o nesne ve o elementle ilgili değildir diye düşünüyorum. Bir elementin en küçük parçası olarak atomdan söz ettiğimde, diğer elementlerden kendisini ayıran temel özellikleri kastetmiş oluyorum. Bir nesneyi o yapan, olmazsa olmaz, zorunlu özelliklerden söz ettiğimde onu ‘olmazsa olmaz’ özellikler taşıyan diğer bir elementten ayırt etmiş oluyorum. O zaman, Descartes’ın düşüncesi, her ne kadar yalın, sade bileşimi olmayan bir parçaya atoma götürüyor gibi görünüyorsa da, aslında elementer yapıya değil, onun analitik kavramına gidiyor oluşumuzu ya da o analitik kavramı zemin olarak almamız gerektiğini söylemiş oluyor. Nesnenin yalın halini değil, öz niteliklerinde analitik ayırt edilme noktasını bize söylemiş oluyor.Başka bir deyişle bilincimizi nesnel gerçeklikte bu zemine kadar taşıdığımızda ilişkiyi buluruz. Yani ayırt etmeyle yola çıktığımızda, bir nesnenin bileşiklerinden onu ayırıp saf elementer yapısına ulaştığımda, onu diğer neslelerden de ayırt etmiş olurum. Analitik zeminim, kuşku zeminim budur. Descartes’ın gittiği yer aslında, belki Descartes’a rağmen budur. Ve o zaman bu kavramım benim bu nedenle kuşkuludur, bu nedenle kuşku zeminindedir. Yoksa çok güvenilir element var orada atomuna onun ulaştığım zaman, en küçük parçaya ulaştığımda niye kuşkulu olsun ki bilinç o zaman Descartes’ın söylediği sadece öznel olur: ben düşüncelerimden kuşkulanıyorum ama kuşkulanma edimimden kuşkulanmıyorum dolayısıyla benim düşüncemin odağı kuşkudur dersem sadece öznel bir şey söylemiş olurum. Belki de o da öyle söylemişti, psişik noktada duruyordu. Hatta benim düşünceme göre, bu sorgulamalarda kartezyen düşüncenin kendisine rağmen ama onu sürdürerek analitik düşünmeyi böyle bir noktaya taşıması gerekiyor ve ‘ilişkiye’ kadar iniyor. “İlişki kuşkudur.” Çünkü her ilişki, son çözümlemede ayırt edici bir özelliği ve de karşıtlığı bana söylüyor. Onun için ‘çelişki’ aslında bir ilişkidir. Bu ilişki eğer özsel bir ilişki ise, bu çok önemli bir sorun. Niye? Çünkü ben elementi diğer her şeyden farklı öz nitelikleriyle saptarken onu soyutladım, gerçekliğinden kopardım, Artık ötekiyle olan bir ilişkisinin olmadığını söylemek gibi bir noktaya geldim. Her öteki olan elementi de böyle tanımladığımda, yani öz nitelikleriyle, olmazsa olmaz nitelikleriyle onu belirleğidimde, saf, homojen, masif, elementer bir yapıyı, atomu söylüyor olduğumda, diğeriyle olan ilişkisini söylemiyorum, aslında yalıtarak konuşuyorum. Sonuna kadar analitik bir düşünceyle yalıtıyorum. Kartezyen düşünce de zaten bunu yapıyor. Ama o elementer basitliği alıyor ve onun üzerine düşünmeyi kurguluyor. Ben şimdi bir ileriye götürüyorum, diyorum ki: Descartes’ın kuşkuyu yöntem olarak kullanırken, elementer yapıda durup oradan güvenilir bir zemin alarak yürümesi yanlış bir iştir. Çünkü, orada saf elemente ulaştığı zaman aslında diğerleriyle ayırt edilen bir noktayı göstermesi gerekiyordu, oraya kadar gitmedi demek istiyorum ve gitseydi, gittiğinde orada çelişkiyi bulacaktı: yani en azdan konuşuyorum. İkili olarak iki tane elementimiz var saf, olmazsa olmaz öz niteliklerini kendilerinde barındırıyorlar, başka bir deyişle: birine A diyelim, birine B diyelim: A olan B değildir olarak tanımlanıyor, B olan dan başlayarak kuracağım düşüncemi (ya da B) diyor. Halbuki burada kuşku (çözümleme) sürdürülseydi, kuşkuyu düşünmenin zemini yaptığı gibi, nesnel gerçeklikte de bu noktaya kadar gitseydi, olacağı şuydu: En az iki elementin sade yalın ve üzerine bina edilmek üzere bekleyen elementlerin kendileri kuşkusuz bir zemin olarak karşımıza çıkar. Bunu niye sorguladım? Bunu yaparsanız, çok ilginç bir şey buluyorsunuz: orada bir nesneyi bulmuyorsunuz, orada bir kavramı buluyorsunuz. Yani Descartes’ın güvenilir zemin, saf atom, analizde varılan son parçası, altının en küçük parçası olan altın atomu dediğinde artık onun üzerine bina edecek düşüncesini. Ben diyorum ki hayır, onu daha dediğin anda gümüş olmadığını söyledin, gümüş olmadığını söylediğin noktada gümüşten ayırt etme özelliklerini söylüyorsun, çelişkiyi söylüyorsun. İki nesnenin arasındaki ilişki ve çelişkiden söz ediyorsun, nesnenin kendisinden, onu o yapan özelliğinden değil. O zaman da sen bir kavrama yaslanmışsın. Kalktığın yer bir kavramdır, başka deyişle olgudur. Bir nesne değildir. Soru: O kavram kuşku mu, çelişki mi? Bu kavram “çelişki olarak kuşku”, ama çelişkiden söz edebilmem için de orada bir ilişkinin olduğunu kanıtlamam gerekiyor. Bir ilişki varsa orada o zaman bir çelişki ve bir kuşku bana zemin olabilir. Yok eğer yalıtık nesneler olarak algılarsam, birbirlerinden yalıtık, hiçbir ilişkisi olmayan atomlar gibi algılarsam, çözümlemenin son noktasında, onu basit element olarak ele alıp üzerine kurgu yapmaya başladığınızda, siz bir bakıma nesneden hareket ediyor olmakla güvenilir bir zemin bulduğunuzu zannediyor olabilirsiniz. Ama gerçekte, yalıtım yaptığınız için başka ilişkilerinden bağımsız olarak onu ele almaya kalktığınız için aslında sanal bir yerde hareket ediyorsunuz, Nesnel bir gerçeklikten hareket etmiyorsunuz. Nesneden hareket ediyorum derken, nesneyi kendi kavramınızla yalıtmış soyutlanmış olarak bilincinize konu yaptığınız için bu kavram “nesne işte bak burada, vuruyorum, gerçek, işte herkes vursun, görsün gerçek” dediğiniz şey (ampirik başlangıç) aslında güvenilir, gerçek bir zemin değildir. Duyumsamanızda gerçek, kavramınızda sanal. Bir nesneyi o nesne yapan temel özelliklere ulaştığımda, “bilgi için güvenilir zemin budur” diyebilmem için onu ortadan kaldırmalıyım, Onu o yapan özelliklerini yok etmeliyim, yani mikro kozmosa geçmeliyim. Mikro kozmosa geçtiğimde, artık orada atom özellikleriyle belirlenen bir nesneden söz edilemez. Örneğin, hidrojen atomunu parçaladığımda, artık hidrojeni hidrojen yapan, onu o yapan temel özelliklerden söz edemem. İşte bu yapıda, denendi bilimsel gerçeklik olarak bilindi. Ama bunu yaptığımızda nesnenin yok olmadığını gördük. Nesnenin artık o form altında o niteliklerle tanımlanamayacağını, ama dönüştüğünü gördük. Bunu gördüğümüzde, atomize düzeyin düşüncemize başlama zemini olamayacağını: başka bir şeye dönüşme noktasının onun çelişik birliği, onun asıl varoluş ilişkisinin olduğunu anladık. İşte biz oradan başlamalıydık. Bizim başlama yerimiz o ilişki, bir nesnenin başka bir nesneye “dönüşme noktası” olan o ilişki olmalıydı. Orası ilişkidir ve orası çelişkidir ve orası gerçektir. Kavramımız gerçektir o zaman ve bu kavram gerçekliği üzerine bilgimizi ürettiğimizde, güvenilir bir bilgimiz olacak demektir. Burada dikkate değer olan nokta “dönüşüm” noktasıdır. Gerçek varoluş ilişkisini bulmak için, değişimi gözlemek yeterli değildir. Niteliksel dönüşüm gerekli. Şimdi dönüşme noktasında bir nesneyi başka bir nesneye dönüşme olarak algıladığımızda ve bunun süre giden yani süreçli bir iş olduğunu algıladığımızda peki nereden söz edeceğiz. Başlangıçta dönüşmeye başlayan “A” nesnesini söz konusu edemiyoruz, o dönüşmekte. B nesnesine dönüşmek üzere yola çıkmıştı daha “B” nesnesi ortada yoktur dediğimiz, o ara noktada, reaksiyonların olduğu, geçişin olduğu noktada hangi nesneden söz edeceğiz? Şu nesne, bu nesne diyebilir miyiz? Diyemiyoruz, Enerji Fiziği düzeyine indiğimiz zaman karşımıza bu sorun çıkıyor. Artık orada uranyumu uranyum yapan temel nitelikler bir daha bir araya gelmemek üzere ortadan kalkmaktadır. Kimyasal düzeyden söz etmek atomik düzeyden söz etmektir. Bu nedenle, değişime uğrayan kimyasal bileşiği, tekrar ayrıştırabiliriz. Örneğin tuz molekülünü ayrıştırdığımızda, sodyumumu ve klorürü yeniden elde ederim, çünkü elementler duruyor. Dönüşüm düzeyinde sözünü edebileceğim şey fizik bağlamda enerjidir. Enerji düzeylerinden söz edeceğim, diyeceğim ki: Filan enerji düzeyindeki bir atom filan ilişkide, filan dönüşümde şu enerji değişimlerinden geçerek, falan nitelikteki diğer nesnelere dönüşmektedir. Arada enerji diye bir kavramdan söz edeceğim. Peki o enerji kavramı nedir? Nesnel gerçeklik bilgisi için, düşünmeye başlama zemini olarak onu koyduğumda sadece onu bir “hareket” olarak algılayacağım. Enerji, kavram için hareketten başka bir şey değildir. Bu bağlamda Fizik de, enerjinin ya da hareketin yasalarının bilimi olur. O zaman hareketi, kavrama zemin olarak almak zorundayım. Böylece kavram da hareketin mantığı olur. Eyvah, işler fena. Niye? Hareket ediyor, bir dursa başlayacağım. Onun için Descartes’ın analitik dediği uygulama, aslında kendi metoduna rağmen bir yerde analitik olmaktan çıktı ve çelişkiyi bulamadı. Kuşku düşüncenin öz doğasıydı, yani çelişkiydi, Son derece önemli bir şey bulmuştu Descartes, Özne felsefesini üretmişti. Öznenin çelişik birliği olan us noktası, “psişenin özü us’tur diyen Aristoteles’le birleşerek düşünürsek orada benliğin, kimliğin tanımı yok, bir energia var. Yine aynı biçimde, düşüncenizin temeli kuşkuysa siz bir energiasınız, psişeniz, bir hareket yumağı, potansiyel olanaklar bütün... kendinize anlam katmanız çelişik bir yerden başladığınızda, size oradan gelemez. Siz bu çelişkiyi gidermeye yöneldiğinizde yapacağınız edimleriniz, “noesis” işletilen akıl, faal akıl Türkçe’de “edimsel us” yani, sizi usun edimleri anlamlı kılacak. Şimdi ilişki dediğimizde farklılışmayı söylüyoruz. Farklılaşmanın gerçekliğini söylediğimizde, hareketi söylüyoruz. Gerçeklik, hareket, nesnenin gerçek tözüdür. Çünkü energiadır. Bütün olguların dönüşümü ve varoluşu hareketle olanaklıdır. Dönüşümün kendisi tözdür.

Genbilim

English Preparatory Department
School of Foreign Languages
Assistant English Teacher
Ankara Baskent University
2017-18

“Benim, senden öncem ve senden sonram yok, yalnızca sen varsın...”
C.A - 31.12.2010 - ∞

English Language and Literature
Faculty of Humanities and Letters
Ankara Bilkent University
2010-15