Nesnelerin ya da olayların ne anlama geldiğini ve bunlara karşı ne yapmamız gerektiğine karar vermemizi sağlayan değerlendirme ana sistemimizdir. İnsanlar arasındaki farkı belirleyen de bu ana sistemdir. Durum, sorular, değerler, inançlar ve referanslar şeklinde alt sistemlere ayrılabilen değerlendirme ana sisteminin herhangi bir alt sisteminde yapılacak bir değişiklik, değerlendirmelerinizi değiştirecektir.

Bize ulaşan ve algılayabildiğimiz herhangi bir uyarıcıya karşı göstereceğimiz tepki yani davranış, içinde bulunduğumuz zihinsel ve duygusal duruma (ruh haline) bağlıdır. Durum ise o andaki sinirsel süreçlerimizin toplamı olarak tanımlanabilir. Benzer uyarıcılara farklı zamanlarda farklı tepkiler göstermemizin temel nedeni de budur. Durumumuzu da iki faktör etkiler: iç temsilimiz ve ----olojimiz. Bunlardan birincisi, uyarıcıyı zihnimizde nasıl temsil ettiğimiz yani iç temsilimizdir. İç temsilimizde olayların hangi yönünü öne çıkarıp, canlı bir şekilde görüntülediğimize bağlı olarak; durumumuz derhal değişecek ve vücudumuz da bu iç temsile karşılık gelen ----olojinin içine girecektir. Bu etkileşimin tersi de geçerlidir yani ----olojimizi değiştirirsek, durumumuz ve iç temsilimiz de değişecektir. O halde uyarıcılara karşı göstereceğimiz davranışı öncelikle etkileyen, duygusal ve zihinsel durmumuzu değiştirme olanağı bizim elimizdedir. Bu nedenle olayların ne anlama geldiğine ve ne yapılması gerektiğine karar verirken, becerikli durumda olduğumuzdan emin olmamız gerekir. Satıcıların müşteri gelirken kendilerine nasıl çeki düzen verdiklerine yani becerikli duruma geçtiklerine herhalde dikkat etmişsinizdir.

Değerlendirme sistemimizin ikinci öğesi sorulardır. Herhangi birşey yapmadan önce,"Bu ne anlama geliyor ve acıdan kaçınmak ya da daha çok zevk alabilmek için ne yapmalıyım?" şeklinde bir değerlendirme yapmalıyız. Burada eyleme geçip geçmeyeceğinizi büyük oranda belirleyen, kendi kendinize sorduğunuz belirli sorulardır. Sorduğunuz sorular sizin nereye odaklanacağınızı belirlediği için; olumsuz yönlere odaklanırsanız, muhtemelen eyleme geçmezsiniz ya da o olaydan mümkün olduğu kadar kaçınırsınız.

Değerlendirme sistemimizin üçüncü öğesi değerlerimizdir. Hepimizin yaşamdaki temel amacı daha çok zevk almak ve daha az acı duymaktır. Fakat aynı zamanda hepimizin nelerin acıya ve nelerin zevke yol açtığına ilişkin aldığı dersler farklıdır. Bunun sonucu olarak da belirli duygulara diğerlerinden daha çok önem veririz. Önem verdiğimiz duygular da değerlerimizi oluşturur. Değerlerimizi de önem derecelerine göre sıralandırırız yani onların da bir hiyerarşisi vardır. Tüm kararlarımızı bilinçsiz olarak da olsa, değerler hiyerarşimize göre zevk veren duyguları arttırmak ve acı veren duygularımızı azaltmak çabaları etkiler. Bu nedenle değerler hiyerarşimizi değiştirirsek, vereceğimiz kararlar da değişir.

Sistemimizin dördüncü öğesi inançlarımızdır. Genel inançlarımız; kendimizden, diğerlerinden ve genel olarak yaşamdan beklentilerimizi belirler. Bu inançlar öncelikle nelerin değerlendirleceğini belirler. Örneğin aileniz sizin için en önemli değerse, öncelikle bu konuyla ilgili olayları değerlendirirsiniz. Değerlerimizin gerçekleşip gerçekleşmediğini gösteren kurallar da bir nevi inaçtır ve kurallarımız çiğnendiği zaman değerlerimizin çiğnendiğine karar veririz. Örneğin işletmenizde hiyerarşi sizin için önemli bir değerse, astlarınızın size karşı yüksek sesle konuşmaması, bu değerin bir kuralı olabilir. Astlarınızdan biri sizinle yüksek sesle konuşursa rahatsız olursunuz.

İnançlarımızı nasıl oluşturduğumuzu gösteren referanslar da, sistemimizin beşinci ve son öğesidir. Kararlarımızı ve inançlarımızı oluşturmada rehberlik görevi yapan referanslarımız, beynimizdeki deneyim ve bilgi birikimidir. Olayın değerlendirmesi seçeceğiniz referansın anlamına bağlı olacaktır. Referansların arttırılması yükleyeceğiniz anlamları çeşitlendirecektir.

Temel değerlendirme sistemimizin bu kısa açıklaması da, gerçeğe ilişkin yorumların; kişiden kişiye, durumdan duruma, zamana göre, vb. etkenlere göre değiştiğini göstermektir. Temel değerlendirme sistemimizin öğeleri üzerinde yeri geldikçe daha ayrıntılı açıklamalar yapılacaktır. Ancak burada özellikle insanlar arasındaki etkileşimin ya da iletişimin gerçeklik haritaları aracılığıyla yapıldığına dikkatinizi çekmek isterim. Karşılıklı iletişimin gerçeklik haritalarıyla gerçekleştirildiğini ve bu nedenle aynı olaya ilişkin iki ayrı haritanın olduğunu gözden kaçırmamamız gerekir. Haritalarımız gerçeği yansıtmadığı gibi, bizim haritalarımızı da karşı tarafa aynen aktarmamız mümkün değildir. Bu olayın farkına varmak, sözünü ettiğimiz sapmaların azaltılması için geliştirilen araçların önemini kavramak demektir. Bu yönde dünyanın ulaştığı anlayış düzeyi de, yönetim ve organizasyon anlayışımızda bazı değişikliklerin olmasını zorunlu kılmaktadır.

English Preparatory Department
School of Foreign Languages
Assistant English Teacher
Ankara Baskent University
2017-18

“Benim, senden öncem ve senden sonram yok, yalnızca sen varsın...”
C.A - 31.12.2010 - ∞

English Language and Literature
Faculty of Humanities and Letters
Ankara Bilkent University
2010-15