Tümdengelimde, genelden özele, tümelden tikele inen düşünce, ilerlemesinin her adımında bir tasımı tamamlar, yeni bir tasım kurar ve daima, bir tümel önermenin özelliklerine bağlı kalarak daha tikel-özel önermelere ulaşır. Böylece öncüllerden vargıya, tümelden tikele doğru sıralanmış önermeler, genelden özele doğru giderek daralan bir biçimde birbirlerini kapsarlar.

Önermelerin sıralanışı, tasımın terimlerinin sıralanışıdır. Büyük önerme, kapsamı en geniş olan terimi-Büyük Terim’i-taşımasından dolayı ilk öncüldür. Küçük önerme, kapsamı daha dar olan terimi içerir ve ikinci öncüldür. Vargı önermesi, büyük terimin yüklem, küçük terimin ise özne olarak yer aldığı sonuç önermesidir.

Tasımın en önemli öğesi, Orta Terimdir. Orta terim, her iki öncülde de bulunur, büyük terimle küçük terimi birbirine bağlayarak aradan çekilir, büyük ve küçük terimler vargı önermesinde yer aldıkları halde, orta terim vargıda bulunmaz. Bu özellikler üç önermeli bir tasım üzerinde şöylece görülebilir:

Büyük Önerme: Bütün insanlar ölümlüdür.
Küçük Önerme: Sokrates bir insandır.
Vargı: Sokrates ölümlüdür.

Bu tasımda, Sokrates’e göre daha geniş kapsamlı olan, Sokrates de dahil bütün insanları kapsayan terim ölümlülüktür ve bu büyük terimdir. Sokrates küçük terimdir. Her iki önermede de bulunan insan ise orta terimdir. Çıkarsama sürecinde ölümlülük ile Sokrates’i birbirine bağlamış, vargı da birinin özne diğerinin yüklem olmasını sağlayarak aradan çekilmiştir. Böylece insan orta terimi, hem ölümlülüğün, hem de Sokrates olmanın üzerinde gerçeklik bulduğu temeldir. Her iki terimin ilişkisinin sağladığı bir bağıntıdır. Aristoteles’e göre, orta terimin değişen yerlerine göre üç temel tasım biçimi meydana gelir.

Ayrıca her tasım biçimi, önermelerinin niceliği ve niteliğine göre belirlenen özel bir yapı gösterir. Bu yapıya kip denir. Kipler, büyük ve küçük önermelerin niceliklerinin ve niteliklerinin ilişkisiyle, vargının kazanacağı nicelik ve nitelik arasındaki ilişkiyi, her tasım biçimi için kazanacakları ayrı ayrı özellikleri tanımlarlar.

Kipler, tasımın çıkarım kuralları ile ilgili oldukları için büyük öneme sahip görünürler. Mantıklı düşünmek ve doğru sonuçlara varabilmek için tasımın biçimi ile kipin arasındaki ilişki kuralına uyulmalıdır denilir.

Aydın Çubukçu