Postmodemizm kavramı daha 1960�lı yılların içinde Amerikalı soyut ekspresyonizm içinde adı anılan Robert Rauschenberg�in resimlerindeki kollajların başlamasıyla plastik sanatlarda anılmaya başlamıştı. Ortega�nın dostu olan Federico de Onis postmodernizm terimini, modernizmin kendi içindeki muhafazakâr bir gerileyişi ortaya koymak üzere ortaya atmıştı. Ayrıntı mükemmeliyetçiliğini ve ironiyi bandıran bir üslupla ilgili olarak De Onis�in bu terimi postmodernismo veya ardından gelen ultramodernismo akımlarıyla birlikte, İspanyol dili şairleri antolojisinde yer almıştı, 1934 �de.

Aslında Toynbee�nin tarihçiliği modernizmin yerine postmodernizmin geldiği iddialarını da taşımaktadır. Fakat bugünkü anlamda asıl tartışmanın 1979 yılında Jean-François Lyotard�ın Postmodern Durum adı altında Türkçeye 1990�lı yılların başında tercüme edilen kitabı dolayısıyla olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bu kitap küçük bir risaledir ve Montréal Üniversitesi�nin ona ısmarladığı küçük bir metinden ibarettir. Fakat bu küçük metin, üzerinden seller akacak bir tartışmanın başlangıcını teşkil etmektedir. Lyotard�ın bu kitaptaki iddiası aslında ideolojilerin ve üst-söylemlerin sonuna gelindiği tezidir. Yani; Marksizm, Hıristiyanlık ve Aydınlanma gibi insanlığın kurtuluşu üzerine kurulu olan söylemlerin meşruluk krizinden söz eden Lyotard, yeni telematik ve enformatik çağıyla birlikte hem sosyal durumun hem de teknoloji sayesinde üretim ilişkileri üzerine kurulu bir anlayışın sonuna gelindiğinin haberini bize vermektedir.

Artık daha çok söz konusu olan modernizmin kriziyle beraber her türlü disiplindeki yaklaşım değişiklikleri olmuştur. Bu yeni söylem aslinda Aydınlanma felsefesinin eleştirisiyle başlayan ve Horkheimer ve Adorno gibi Frankfurt Ekolu düşünürlerinin sosyal kurama olan yaklaşımlarındaki değişiklikle ilgili gibi görünmektedir. Daha evvelki kitaplarında Adorno�nun �negatif diyalektiğini� eleştiren Lyotard, aslinda post-yapısalcılık diye adlandırılan düşüncenin içinden konuşmaktadır. Buna göre de, artık meşruluk alanı olarak bütüncül bir felsefeyi sunan ve insanlığın kurtuluşunu önce mutlakta ve dolayısıyla da aile, sivil toplum sentezinde bulan devletin kendi iç yapısında sentezlenen Hegelci felsefe ve onun başka türlü bir uzantısı olan Feuerbach�i ayakları üzerine oturttuğunu ilân eden Marx�ın felsefi sosyolojisinde okunmaktadır. Marksist bir kurtuluş umudu, proleteryanın devrimci rolü üzerine oturtulmuşken, bu tip bir devrimci öznenin krizinden söz etmek postmodernizmin söylemi içinde kalmaktadır. Her şeye rağmen Jean-François Lyotard�ın kitabı çığı açar bir niteliği taşımaktadır. O bu kitap yüzünden College Internationale de la Philosophie adlı Paris�in ünlü kurumunda bir çok eleştiriye maruz kalmış ve hatta �Galiba çok fazla yaşadım� gibi trajik bir önermenin de sarf edilmesinde özne durumuna gelmiştir. Bir tür direkt bir söylem olarak okuyabileceğimiz bu söylem kendisine yapılan çok şiddetli eleştiriler sırasında 1990�li yılların başında sarf edilmişti.

Yine bu yıllar içinde Achille Bonito Oliva�nın diye adlandırdığı çalışmasında Italyan resminin hareketi, öncü hareketin sonunu ilan ediyordu. Öncü kelimesinin sanatlardaki anlamının miiter bir alandan geldiği de tartışmaya açıldı ve öncü olan bir sanatın eleştirisi yapılmaya başlandı. Jürgen Habermas�ın yapısalcılik-sonrası düşüncesini eleştirdiği ve modernizmin bitmemiş bir proje olduğunu hatırlattığı makalesi de postmodern mimariye karşı aldığı tavırda ortaya çıktı ve daha sonra Habermas için postmodern düşünce Amerikalı muhafazakar Daniel Bell�in ve diğer Alman yeni muhafazakâr düşüncesi olarak modernitenin eleştirisi içinde banyonun suyuyla bebeğin de atıldığının üzerinde duran diğer tezlerle karışarak, Lyotard eleştirisine dönüştü. Lyotard ise bunun daha Wittgenstein döneminden, Frankfurt ekolünden beri tartışmaya açıldığını ileri sürerek, aslında dil oyunlarının içinden geçerek ayrımı öne sürdü. İhtilaf ile aynı şey olmayan ayınm da tam da uzlaşmanın yetkili merciinin meşruiyetini yitirmesiyle birlikte aşılamazlığı üzerine durduğunu iddia etti.

Aslında, postmodernizmin bir başka konumu da dünyada gelişen olaylar sırasında şekillenmiştir. Özellikle, Birinci Körfez savası sırasında, Baba Bush�un, Saddam rejimine karşı başlattığı savaş (her ne kadar o dönemde Kuveyt�in Irak ordusu tarafından istila edilmesi ve Kuveyt�in bağımsızlığı söz konusu olmuş olsa bile) yine de, postmodernizm söylemini sarf eden Lyotard ile bu kavrama eleştirel bir tutum takınan Felix Guattari ve Gilles Deleuze�un siyasi yaklaşımlarındaki ayrımda da felsefi olarak olduğu kadar, siyasi olarak da bir dönüm noktası olarak kabul edilebilir. O zamana kadar yapısalcılık sonrası ile aynı paralelde anılan postmodern düşünce bu tarihten sonra daha ayrılır bir vaziyette okunmuştur. Aslında bu Amerikalı uzmanlar tarafından bu şekilde algılanmış gibidir; çünkü Fransız inteligentia�sı içinden Foucault�nun tüm Aydınlanma eleştirilerine rağmen hâlâ modernist bir tavırda olduğunu unutmamalıyız ve de kendisine sorulan bir soruda Postmodern için �O da neymiş� diyerek alaylı bir şekilde kendi düşünce tarzını postmodern olarak nitelenmesine karşı çıkmıştır. Foucault her zaman modernizmin içinden bakmış ve arşiv çalışmalarındaki tarihi boyutu hiç bir zaman elden bırakmamış bir filozoftur. Onun öncelikle arkeolojik ve daha sonra da soykütüksel yani jeneolojik bakışı arasındaki tartışılır fark (bu bir ayrım veya bir devamlılık olarak da okunabilmektedir) modernizmin içinden okuma yaptığının en güzel kanıtı olarak durmaktadır.

English Preparatory Department
School of Foreign Languages
Assistant English Teacher
Ankara Baskent University
2017-18

“Benim, senden öncem ve senden sonram yok, yalnızca sen varsın...”
C.A - 31.12.2010 - ∞

English Language and Literature
Faculty of Humanities and Letters
Ankara Bilkent University
2010-15