Öte yandan ılımlı apriorizm aynı zamanda analitik olmayan meşru a priori savlar bulunduğunu savunur. Analitik olmayan bu savlara sentetik tümceler sentetik yargılar) adı verilir. Bir sav buna göre kendisinde yer alan terimlerin anlamlarının açıklanıp.aydınlatılmasıyla sınırlanmadığı yalnızca belirli terimlerin anlamlarını ya da böyle bir tanımın mantıksal sonuçlarını ortaya koyan örtük ya da belirtik bir tanım olmayıp Deney tarafından doğrulanabilen ya da çürütülebilen olgusal bir sav olduğu zaman o sav sentetik bir savdır: Fransa’ nın ilk imparatorunun kısa boylu olduğu savı sentetik bir savdır çünkü o bu savda yer alan terimlerin anlamlarından çıkmaz. Buna karşın Fransa'nın ilk imparatorunun bir monark olduğu savı analitik bir savdır çünkü o "imparator" teriminin tanımından çıkar. Sentetik savların büyük bir çoğunluğu hiç kuşkusuz deneye dayanır. Tartışmalı olan konu yalnızca tüm sentetik önermelerin hiçbir istisna olmaksızın haklı kılınışlarını deneyden çıkartmak zorunda mı oldukları yoksa haklı kılınmaları deneye bağlı olmayan bir başka deyişle a priori olan yasal sentetik yargıların var olduğu mu üzerinedir. Empirizm ve apriorizmin modern biçimini belirleyici işte tam olarak bu noktadır: Empirizm yasal sentetik a priori önermelerin varoluşunu yadsır oysa ılımlı apriorizm sentetik apriori savların var olduğunu öne sürer. Ilımlı apriorizmin tezini nasıl temellendirdiğini serimlemek için bir üçgenin iki kenarının toplamının üçüncü kenardan daha büyük olduğunu öne süren geometrik savı ele alalım. Aprioriste göre bu analitik bir önerme değildir çünkü o üçgenin ve kenarlarının tanımından çıkmaz. Bununla birlikte aprioristlere göre bu. savın doğruluğundan deneye başvurmadan emin olabiliriz. Bunun için iki ucundan birlikte alındıklarında tabandan kısa ya da tabana eşit iki doğru çıkan ve bir üçgen için taban hizmeti görebilen bir doğru imgelememiz yeterlidir. İmgelemimiz bize hemen bu iki doğrunun tabân çevresinde döndürüldükleri zaman tabana bitişik olmayan noktaların bir üçgen oluşturacak biçimde hiçbir zaman kavuşmayacaklarını söyler. Bir üçgenin iki kenarının üçüncü kenarından büyük olması gerektiği sentetik yargısını kategorik olarak öne sürmek için deneye gitmemiz algıya dayanmamız-gerekmez. Yukarıdaki örnek aynı zamanda sentetik a priori yargılara aprioristlere göre nasıl ya da hangi biçimde ulaştığımız ortaya koyar. Sentetik a priori yargıları bize doğrudan ve aracısız olarak verilen nesnelerde normal deneyde olduğu gibi yalnızca bireysel olguları algılamamıza değil de genel düzenlilikler bulmamıza izin veren bir kapasiteye ya da yetiye borçluyuz. Bu iki kenarı imgeleyerek onlarda her üçgende iki kenarının toplamının üçüncü kenarından daha büyük olması gerektiğini öne süren genel bir yasayı görme durumuna geliriz. İmgelemimizin çabası öyleyse bize yalnızca bulgulanması içinnormal algının yeterli olacağı belirli bir üçgende iki kenarın toplamının üçüncü kenarından büyük olduğu bireysel olgusunu değil fakat aynı zamanda belirli bir genel düzenlilik bulgulama olanağı verir. Bize aracısız olarak verilen nesnelerde genel düzenlilikler bulgulama olanağı veren kapasite ya da yetiye saf sezgi (Kant)özlerin sezgisi (Husserl) gibi adlar verilir.
10 Ağustos 2011, 12:10
Benzer Konular 
Normal
