Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.


IRCForumları Psikoloji Okulu: Psikolojide Bilimsel Yöntem Olan Deneysel Yöntem Nedir?

Bilimler sebep-sonuç yani nedensellik ilişkisini arar. Nedensellik ilişkisinin ölçütlerini tam olarak karşılayan bilimsel yöntem ise deneydir. Her deney, deneyci tarafından oluşturulan ve kesin bir biçimde ifade edilen bir denence ile başlar. Bu denencede deneyci belirli bir sebeple bir sonuç arasında ilişki olduğunu iddia eder. Denenceler “Eğer X ise … o zaman Y’dir. ” kalıbında oluşturulur.

Deneysel yöntem nedenselliğin ölçütlerini nasıl gerçekleştirmektedir? Zaman zaman, bilimsel yazında uykunun öğrenmeye olumlu etki yaptığı yolunda araştırmalara rastlanır. Bu konuyu deneysel olarak incelemek isteyen bir araştırmacının ilk yapacağı, araştırma denencesini kurmak olacaktır: “Eğer katılımcıların bir grubu kelime listesini öğrendikten sonra normal bir süre uyursa (X), uyandıklarında, daha kısa süre uyuyan diğer gruptan daha fazla kelime hatırlarlar (Y).” Deneysel çalışmalarda sebep niteliğindeki değişken deneycinin tam kontrolü altındadır. Deneyci bunu kendisi meydana getirir ve onun değişik değerler almasını sağlar yani değişimler. Deneyci, kurduğu deney deseni uyarınca, bir denek grubunun saat 23:00’te, diğerinin ise sabaha karşı 4:00’te uyumasına izin verir. Görüldüğü gibi X değişkeni, gerek aldığı değerler (ne kadar uyunacağı) ve gerekse zamanlama (Saat 23:00 ve saat 4:00) açısından deneycinin tam kontrolü altındadır. Deneycinin kontrolünde olan, kendiliğinden meydana gelmemiş olan bu değişken “bağımsız” olarak adlandırılır. Deneyci ertesi sabah iki gruptaki katılımcıların kaç kelime hatırladığını belirler. Hatırlanan kelime sayısı deneylerde “bağımlı” değişken olarak adlandırılır. Bağımlı değişken bağımsız değişkeninin değerlerine bağımlıdır. Bağımlı değişken denencedeki sonuç olaydır ve Y harfi ile belirtilir. Eğer bağımsız ve bağımlı değişken arasında bir ilişki olduğu bulunursa nedenselliğin birinci ölçütü olan zamandaş değişim yerine getirilmiş olur.

Deneyimizde bağımsız değişken (uyuma) zaman boyutunda, hatırlamadan önce meydana gelmiştir. Bir ilişki bulunması durumunda, hatırlanan kelime sayısının “sebep” olması mümkün değildir. Çünkü katılımcıların daha fazla hatırladıkları için daha çok uyumuş olmaları mümkün değildir. Sebep, hatırlamadan önce meydana gelmiş olan uyumadır. Katılımcılar uyudukları için daha çok hatırlamışlardır. Böylece nedenselliğin ikinci ölçütü olan zamanda önce meydana gelme de yerine getirilmiştir.

Deneylerin üçüncü ve en önemli işleminde, deneyci, bağımlı değişkeni etkileyebilecek mümkün olduğunca fazla değişkeni tanımlar ve bunları uygun tekniklerle etkisiz hâle getirir. Deney sonuçlarını karıştıran bu değişkenler Z harfi ile gösterilir. Z değişkenleri istenmeyen değişkenlerdir. Örneğin deneyimizde yaş, karıştırıcı etki yapabilir. Yaşla birlikte uyku gereksinimi azalır; saat 4:00’te uyumak bile, ileri yaştaki katılımcılara yeterli uyku sağlayabilir. Bu etkiyi kontrol etmek için, deneyci, katılımcıları aynı gelişim döneminden (örneğin erken yetişkinlik) seçer. Kullanılan bu kontrol tekniğine “tek düzeyde sabit tutma” denir.

Deneysel yöntemde kullanılan çok sayıda kontrol tekniği vardır. Deneyci karıştırıcı değişkenin doğasına en uygun olan tekniği seçer ve karıştırıcı değişkeni kontrol eder. Bir an, karıştırıcı değişkenin kontrol edilmediğini, deneyimizde her yaştan katılımcının yer aldığını düşünelim. Bu durumda iki grup arasında büyük olasılıkla fark çıkmayacaktır. Deneyci de uyku miktarının hatırlanan kelime sayısını etkilemediği sonucunu çıkaracak, denencesinin desteklenmediğini belirtecektir. Bu durum, gerekli kontrollerin yapılmamasından kaynaklanan araştırma hatasına örnektir.

KAYNAK: PSİKOLOJİ TARİHİ KİTABI