Çevrimdışı

Iran Edebiyatı ve Özellikleri ( Fars Edebiyatı )

Iran Edebiyatı, Islam öncesi dönemlere ait eserlerin çoğu kaybolmuş olsa da, yaklaşık 2500 yıllık bir dönemi kapsayan edebiyattır.[kaynak belirtilmeli] Kaynakları bugünkü Iran sınırlarının ötelerine, Orta Asya'ya kadar uzanır. Gaznelilerin Orta ve Güney Asya'yı fethinden sonra Afganistan, Pakistan, Hindistan ve Orta Asya'ya yayılmıştır. Farsça yazılmayan ama etnik Perslerin yazdıkları da bu türde sayılmaktadır.

Eski ve Orta Farsça'da korunmuş eserler I.I.650'ye kadar tarihlenmektedir. Ama yazılı edebiyat eserlerinin çoğu Pers krallığının I.I.650'deki Islamik fethinden sonradır. Abbasiler'in yönetimi ele geçirmesinden sonra Iranlılar islam Imparatorluğunun yazıcıları ve bürokratları oldular, yazar ve şairdiler, hem Arapça hem Farsça yazdılar. Rumi, Sa'di, Hafız, Ömer Hayyam gibi şairler bütün dünyada tanınmaktadır.

Sohrab Sepehri ve Füruğ Ferruhzad'ın eserleri de Türkçe'ye kazandırılmıştır.
Quill and ink.svg     Edebiyat ile ilgili bu madde bir taslaktır.
Flag of Iran.svg     Iran ile ilgili bu madde bir taslaktır.

Islâmlığı kabul ettikten sonra yüzyıllar boyunca edebiyatımıza büyük etkileri olmuş olan ve Divan edebiyatımızın başlıca kaynağını meydana getirmiş olan Iran edebiyatı, Islâmlığın kabul edilmesinden önce ve Islâm medeniyetinin etkisi altında olmak üzere başlıca iki bölüme ayrılır.

Iranda Islâmlığın kabul edilmesinden önceki devirlere ait dil ve edebiyat hakkında kesin bilgi, hemen yok gibidir, Islâmlığın kabul edilmesine kadar geçen devrede yazılan eserler, bir takım faraziyelerden ibarettir.

Islâmlığın kabul edilmesi ile başlayan Iran edebiyatı, başlıca şu bölümlere ayrılabilir:

I - Kahramanlık şiiri devri : (X. yüzyıl) : Bu devrin başlıca şairleri, en eski Acem şairi sayılan Rûdegî, Keygâvus, Ulusrî Dakikî ve Şehname adlı Acemlerin en büyük kahramanlık destanını yazan Firdevsî'dir.

II - Saray şiiri devri (XI. Yüzyı)l: Arap medeniyetinin Iranda yer etmeye başlaması üzerine zümre edebiyatı olan yeni bir şiir meydana gelmiştir. Bu devrin en ünlü şairleri Anyarî ve Nizamîdir.

III - Mistik ve moral devir (XIII.yüzyıl): Selçuk devri Iran edebiyatının en parlak devri olan bu yüzyılda, Tasavvuf edebiyatı yolunda .şiirler yazan Senasî ve Attar önemli şairlerdendir. Lirik ve melânkolik bir şair olan Selman ve Gülistan adlı eserin şairi Sadî, bu yüzyılda yetişmiş önemli şairlerdendir.

IV - Lirik şiirin parlak devri (XIV. yüzyıl) : Bu yüzyıl da Iran saray şiiri, en parlak devrini yaşamış ve Hafız,. Vassaf gibi şairler, yalnız Iran edebiyatının değil, dünya edebiyatın da en büyük lirik şairleri olduklarını gösteren eserler meydana getirmişlerdir.

V - Duraklama devri (XV. - XVI. yüzyıllar): Iran şiiri, artık eski parlak devrini kaybetmiştir. Bu yüzyılda yetişen Cami, Iran edebiyatının son büyük, şairidir.

VI - Yeni devir (XVII. . XIX. yüzyıllar) : Eski önemini kaybetmesine rağmen Iran edebiyatı şiir ve nesir alanında önemli sanatçılar yetiştirmiştir. Sadî, Seyyit Yahya, Kelim, Mirza, Sadık yetişen ünlü şairlerdendir. Bu devirde-Iran nesiri Hace Abdullahîî Ensarî tarafından kurulmuştur.

VII - Çağdaş devir : Bu çağda yetişen Iran sanatçıları, eski geleneği devam ettirmek isteyenler, modern Avrupa edebiyatı yolunda eserler vermek, isteyenler ve bu iki grubun arasında kalanlar olmak üzere başlıca üç ayrı gruba ayrılmış gibidirler. Bu bakımdan çağdaş Iran edebiyatında ,eski Fars şiir ve nesir geleneğini devam ettirerek o yolda eser verem sanatçıların yanında; Iran dilini Arapça ve Türkçe kelimelerden kurtararak yalın bir Fars dili meydan getirmek isteyen sanatçılar da eserlerini vermektedirler. Bunlar arasında, eski geleneği tamamen yıkmak, Arap yazısını değiştirmek taraftarı olanlar da bulunmakta, Iran dilinin ve edebiyatının değişmesi zorunluluğunu savunmaktadırlar. Bu Iki grubun arasında kalan bazı sanatçılar da eski gelenekleri tamamen muhafaza etmedikleri gibi, yenileşmenin de savunmasını yapmamaktadırlar.

__________________

'Türkçe konuşmayan bir insan, Türk milli kültür, toplum ve uygarlığına bağlılığını iddia ederse, buna inanmak doğru olmaz.''
-Mustafa Kemal Atatürk.