Çevrimdışı

Tohumsuz Bitkilerde Eşeysiz Üreme

Eşeysiz Üreme: Bitkiden ayrılan tek hücreler (sporlar) veya çok hücreli kısımlar (vejetatif parça) ın birbirleri ile birleşmeksizin çimlenip, gelişerek yeni fertler hasıl etmelerine eşeysiz üreme denir.Tek hücrelerde hücrenin bölünmesi veya çimlenip tomurcuklanması ile, çok hücrelerde ayrılıp serbest hale geçen hücreler veya çok hücreli organların gelişmesiyle olur.Eşeyli üreme sporla üreme ve vejetatif üreme olmak üzere 2 ye ayrılır.

A)Sporla Üreme: Bitkiden ayrılıp çimlenerek gelişen ve doğrudan yeni bir fert (bitki) verme kabiliyetinde olan eşeysiz üreme hücreleri denilen sporlarla olan üremedir.Mayoz bölünme sonunda meydana gelen bütün spor tiplerine gonospor adı verilir. Sporlar meydana gelişlerine göre ekzosporlar ve endosporlar diye ikiye ayrılır.

a)Ekzosporlar: Ana bitkide bazı hücrelerin dışa doğru meydana getirdikleri ve özel bir kese içinde teşekkül etmeyen sporlardır. Bunlar:

-Konidiler (Konidiyosporlar): Bazı mantar hiflerinin (mantar iplikleri) uç kısımlarında bulunan ve "Sterigma" adını alan uzun silindir şeklindeki hücrelerden dışa doğru boncuk dizileri şeklinde meydana gelen sporlardır. Mesela; aspergillus ve penicilium cinslerinde olduğu gibi.

-Bazidiyosporlar: Bazidium denilen taşıyıcı hücre üzerinde 4 adet sterigmanın her birinde birer tane olmak üzere 4 adet spor meydana gelir ve bazidiomycetes sınıfına ait sporlardır.Örnek: coprinus.

-Ezidiyosporlar: Dikaryotik (n+n) olarak meydana gelen konidilerdir.Örnek: Puccinia graminis

-Uredospor: Münferit olarak meydana gelen dikaryotik sporlardır. Hiflerin ucunda oluşan dikaryotik sporlardır. Örnek: Puccinia graminis

-Teliospor (Teleutospor): Münferit olarak teşekkül eden, her biri başlangıçra dikaryotik daha sonra çimlenme anında diploid hale geçen bir veya iki hücreli, kalın çeperli, koyu kahve renkli kışlık sporlardır. Örnek: Puccinia graminis

-Ustospor: Fungus miselinin spor haline gelmesiyle hâsıl olan başlangıçta dikaryotik, daha sonra diploid haşe geçen sporlardır. Örnek: Ustilago (Rastık mantarı) ve Tilletia (Sürme mantarı).

b)Edosporlar: Ana bitki üzerinde sporangium (sporang) denen spor keselerinin iç kısmında meydana sporlardır. Endosporlarda morfolojik olarak izosporlar (Homosporlar) ve Anizosporlar (Heterosporlar) diye ikiye ayrılır.

1-İzosporlar: Bu sporlar morfolojik olarak birbirlerine tamamen benzer sporlardır. Bu duruma "izospori" denir. İzosporlar ikiye ayrılır.

-Planosporlar (Zoosporlar): Çeperleri olmayan bir veya daha fazla kamçı vasıtasıyla aktif olarak hareket eden sporlardır. Zoosporlar özellikle alglerde çok yaygındır ve zoosporangiumlarda meydana gelir.

-Aplanospor (spor): Kalın çeperleri olan, kamçısı bulunmayan ve dolayısıyla aktif hareket edemeyen sporlardır. Bunlarda sporangium içerisinde meydana gelirler ve teşekkül tarzına göre çeşitli tiplerde olurlar. Bunlar:

*)Askosporlar: Ascomycetes sınıfındaki mantarlarda görülen spor tipidir. Askus denen sporangiumlarda ekseriya 8 adet olarak teşekkül eder.

*)Tetrasporlar: Mayoz bölünmesinden sonra tetrasporangiumlarda 4 adet olarak teşekkül eden sporlardır. Örnek: Rhodophyta (kırmızı su yosunları) bölümünün Cremiales takımından Cremium, Callithamnioun, Polysiphonia gibi genuslarda.

*)Karpospor: Karposporangiumlarda tek olarak teşekkül eden sporlardır. Örnek: Rhodophyta bölümünden Ceramium ve Batrachospermum genuslarında görülür.

2-Anizosporlar: Bu sporlar morfoloij ve cinsiyet bakımından birbirinden farklı sporlardır. Bu duruma "heterospori" denir. Bunlarda ikiye ayrılır.

-Mikrosporlar: Küçük ve erkek olarak kabul edilen sporlardır. Mikrosporangiumlarda meydana gelirler.

-Makrosporlar (Mega sporlar): Büyük ve dişi olarak kabul edilen sporlardır. Makrosporangiumlarda meydana gelirler.


B)Vejetatif Üreme: Basit hücre bölünmeleri veya ana bitkiden ayrılan ve bağımsız fertler halinde gelişen vejetatif kısımlarla olan üremeye denir. Bu üreme şeklide çeşitli tiplere ayrılır.

-İkiye Bölünme: Tek hücreli canlıların basit olarak ikiye bölünüp iki ayrı fert (yavru hücre) meydana getirmesi şeklidir. Misal tek hücreli organizmlardan bakteriler, algler (bilhassa Cyanophyta) de bu tip üreme görülür.

-Çok Hücreye Bölünme: Birbirini takip eden çekirdek ve hücre bölünmeleri neticesinde ana hücreden birçok yavru hücrenin meydana gelerek serbest hale geçmesi ve bağımsız fertler meydana getirmesiyle olur. Misal Chlorophyta da olduğu gibi.

-Tomurcuklanma: Ekseriya mantar hücrelerinde görülür. Ana hücreden bir veya daha fazla çıkıntı meydana gelir. Bu sırada ana hücrenin içinde bir çekirdek bölünmesi olur ve yavru çekirdekten birisi gelişmekte olan tomurcuğun içine girer ve tomurcuk büyüyerek ana hücreden ayrılıp yeni fertler teşkil eder. Misal: Saccharomyces cerevisia (bira mayası mantarı). Bundan başka diğer bazı mantarların konidiosporlarının ve bazidiosporlarının meydana gelişide bu yolla olmaktadır.

-Üretken (Gemma, çoğulu Gemmae): Ana bitkinin üzerinde meydana gelen çanaklarda (Gemma parçacıkları) oluşan çok hücreli eşeysiz üreme hücresi Gemmaların ana bitkiden ayrılıp çimlenerek yeni fertler hasıl etmesidir. Misal: Marchantia.

-Soğancık (Bulbil): Bazı tohumlu bitkiler üzerinde meydana gelen ve yeni fertler halinde gelişebilen farklılaşmış yapılardır.. Misal: Cardamine bulbifera.

-Rizom (Toprak altı gövdesi): Gövde metamorfozu olan rizomların gelişerek yeni fertler meydana getirmesidir. Misal: İris (süsen).

-Soğan (Bulbus): Gövde ve yaprak metamorfozu olan soğanların yeni fertler meydana getirmesidir. Misal: Allium cepa (soğan).

-Yumru (Tuber): Gövde metamorfozudur. Misal: Solanum tuberosum (patates).

-Stolon: Bu da gövde metamorfozudur. Misal: Fragilaria (çilek).

-Çelik: Bitki gövdelerinden alınan vejetatif kısımlar (çelikler) bilhassa ziraat ve ormancılıkta geniş olarak tatbik edilen vejetatif üreme şeklidir.

KAYNAK: Tohumsuz Bitkiler Sistemaiği (Prof. Dr. Zekeria ALTUNER) (I. Cilt 3. Baskı).

Alıntıdır.

__________________
Geçmiş daima unutulur Rimbaud!