Çevrimdışı

Geçmiş yıllarda, yörenin ekonomisi toprağa, tarıma, hayvancılığa ve el sanatlarına dayandığından, üretim ve imalatlar, bu ürünlerin değerlendirilmesine yönelik olmuş; üretim kültürü de, bu temelde biçimlenmiştir.

Kullanılan arazi büyüklüklerine göre tahıl tarımı, bağcılık, zeytincilik olarak sıralanan bu tarımsal etkinlikler içinde "zeytin" ve "üzüm" tarih boyunca Kilis'in, olmazsa olmaz nitelikteki ürünü olmuş. Her iki ürünün de arazi seçiminde nazlı olmayışı, Kilislinin işine gelmiş; ama zeytin iki yılda bir ürün verdiği için, her yıl meyve veren üzümü (bağcılığı) yeğlemiş, Kilisli.


Bağcılık ve Üzüm Üretimi

Evliya Çelebi'nin anlattıklarına göre Kilis ve yöresinde kırk çeşit üzüm varmış. Horozkarası (Horuzkarası), Hömmusu (Hönnüsü), Rumi (Urumu), Yediveren (yediveren), İnek Memesi, Dökülgen, Dımışkı, Kabarcık günümüze ulaşan türler olmasına karşın, Horozkarası ve Rumi yöreyle özdeşmiş türlerdir. Lacivert-siyah renkli, iri taneli ve kalın kabuklu olan Horozkarası sofralık; sarı-açık yeşil renkli Rumi adıyla bilinen üzüm de; pekmezlik, şirelik, şaraplıktır.

Kilis'te bugün 16.000 hektarı bulan bir alanda 10.040.000 tiyek (bağ sayısı) vardır. Üzüm yaş ve kuru olarak tüketildiği gibi pekmez (sıcak pekmez, yaş pekmez, gün kurusu pekmez) ve şire (üzüm suyu ve nişastanın birlikte kaynatılmasıyla yapılan tatlı türü) olarak da değerlendirilmektedir.

Toprağa dikim aşamasından mamul ürün haline dönüşünceye dek geçirdiği her evrede söz olmuş, söylem olmuş, mani ve ezgi olmuştur, üzüm...
"Kilis'in yaş üzümü / Gelin dinle sözümü / Dinlemezsen sözümü / Köpek görsün yüzünü." Anonim
"Evlerde bastık şire / Sandığımız nire / Ne dolaşan ortada / Bedenine yel gire."Anonim
"Bağlardan üzüm aldık / Bekçiden izin aldık / Düşmanlanm çatlasın / Sansın, mavi gözlü kız aldık." Anonim
"Kavununu ye karnına bak, karpuzu ye benzine bak, üzümü ye pazına bak."Anonim
"Üzümün iyisi tane katını, iyisi nene olur." Atasözü

Zeytin, Zeytinyağı ve Sabun

Meyvesi, yağı, çekirdeği, dalı ve yaprağıyla çok eski çağlardan beri insan yaşamında önemli bir yeri olan zeytin, Kilislinin de baş tacı olmuştur. İnce kabuğu, küçük çekirdeği ve oldukça yüksek yağ oranıyla (% 35) tanınan "Kilis Zeytini" bu niteliğiyle sofralık değildir.

İldeki tarımsal amaçlı arazilerin %16'sı zeytinlik (14.000 hektar) olup; toplam 1.400.000 zeytin ağacından yılda 20.000.000 zeytin, 5.250 ton da (ülke ortalamasının %3'ü) zeytinyağı elde edilmektedir.

Yörede, zeytinyağı üretimi ile birlikte var olan ve gelişen bir başka üretim kültürü de sabun imalatıdır. Üretim sürecindeki karışımlarına göre piyasada; saf zeytinyağından, saf zeytinyağı ve defne yağından (garlı sabun), yarısı zeytinyağı yarısı pirina yağından ve sadece pirina yağından (Kilis'e özgü bir tür olup, 'Güllü Sabun' adıyla anılır.) yapılan türleri vardır.

"Mahşere" ve "Masmana" adlarıyla anılan imalathaneler de, bu iki üretim kültürünün vazgeçilmez bir öğesi olmuştur.

"Zeytin kara ben kara / Zeytine vermem para / Gelin, yarın hazır ol / On bire çeyrek kala." Anonim
Ağcurun (Akcurun) zeyt (zeytinyağı) ambarı / Kurbanda yer mumbarı (bumbar) / Bu sene kurgaz (kurak) geçti / Ambara ektik darı." Anonim
"Üzüm kokulu hatun / Zeytin dalında attun / Sultane ne hoş kokar / Leylak güller eflatun." Anonim
"Bahçacıhk", "Mantara", "Buğday-Değirmen",

"Üzüm-Pekmezhane", "Susam-Mahsere", "Zeytin, Zeytinyağı-Mahsere", "Sabun, Sabunhane-Masmana", "Taş-Taş Yonuculuğu" olarak eşleştiğimiz bu yerel üretim kültürü olgusunu, 1898 tarihli Halep Vilayeti Salnamesi'nde (bu Salnameye göre o yıl Kilis'te 59 pekmez mahseresi / pekmezhane, 58 zeytin mahseresi, 20 değirmen, 8 susam mahseresi, 3 masmana / sabunhane) verilen rakamlar da somutlaştırmaktadır.

Üretim sürecine konu olan her türlü nesne, iş, oluş, eylem günlük yaşamda ya yerel bir sözcük (yerel terim), ya da söz öbeği (kalıplaşmış söz, deyim) olarak yerini almış ve bu söylem biçimi de, Kilis ağzında "hanek" sözcüğü ile dile getirilmiştir.