Türkiye'de bir kadının evlenmesi boşanması ya da tekrar evlenmesi her aşamada yeni bir kimlik karmaşası demek 'Doğduğum isimle ölmek hakkım' diyen kadınlar yasayı değiştirmeye çabalıyor Soyadı değişikliği pratikte nelere yol açar kadınlar anlatıyor



Geçtiğimiz günlerde geldi haber önümüze: Karadeniz Teknik Üniversitesi’nde görevli Hatice Yılmaz Yüksekyıldız evlilik soyadının iptali ve sadece bekarlık soyadını kullanabilmek için açtığı davayı kazanmıştı
Yılmaz’ın derdi eşinin soyadıyla değildi; mesleğinde hep bu soyadıyla tanınmış 2010’da evlendikten sonra da bürokratik ve sosyal sorunlarla boğuşmak istememişti Hâkim Mustafa Karadağ talebi kabul etti Zira Türkiye de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni (AİHS) onaylayan devletlerden biri olarak cinsiyet de dahil olmak üzere ayrımcılık yapılmadan herkesin hak ve özgürlüklerden yararlanmasının sağlanmasını taahhüt ediyor
Değişen sadece kimlik değil
Türk Medeni Kanunu kadınlara sadece kendi soyadlarını kullanma hakkını hâlâ vermese de kadının dava açması durumunda uluslararası sözleşmeler bu yolu açıyor Tabii hakimin kararı üst mahkemede bozulmadığı takdirde…
Hatice Yılmaz örneği kadın örgütlerinin uzun süredir verdiği mücadeleyi anımsattı Peki kadınlar ne istiyor? Özetle; evleninceye kadar kullandıkları kimliklerinin soyadlarının kütük bilgilerinin pasaporttan kredi kartlarına resmi evraklarının kısacası o ana kadar sahip oldukları ‘hayatlarının’ değişmemesini… Boşandıktan sonra çocuğunun annesi olduğunu ispatlamak için misal yanında ‘boşanma kararı’ taşımak zorunda kalmamasını…
Meseleyi “E zaten önceki soyadları da babadan gelmiyor mu? Yine ataerkil bir durum…” diye kapatmaya çalışanlar için tekrar: Değişiklik talebinin özü ‘insanın içine doğduğu soyadını kullanabilmeye devam etmesi ve bu konuda seçme özgürlüğünün olması’
Şimdi söz bu soyadı değişikliği meselesi sebebiyle neler yaşadıklarını anlamak üzere; evli boşanmış birkaç kere evlenmiş ve soyadını geri alabilmek için hukuk mücadelesi başlatan kadınlarda
Medeni Kanun ne diyor?
4721 sayılı Türk Medeni Kanunu ‘Kadının soyadı’ başlıklı 187 maddesi ‘Kadın evlenmekle kocasının soyadını alır; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nüfus idaresine yapacağı yazılı başvuruyla kocasının soyadı önünde önceki soyadını da kullanabilir Daha önce iki soyadı kullanan kadın bu haktan sadece bir soyadı için yararlanabilir’ şeklinde
Medeni Kanun’un 153 maddesinde 1997’de değişiklik yapılana kadar ‘kadın evlenmekle kocasının soyadını alır’ kuralı vardı
Kadınlar ne istiyor?
* Her evlenme - boşanmayla kimlik değiştirme uygulamasının sona ermesini
* İstedikleri takdirde sadece kendi doğum soyadlarını kullanabilmeyi
* Nüfus kayıt bilgilerinin erkeğin hanesine naklinin sona ermesini bağımsız bir aile kütüğü açılmasını
* Çocuklara kendi soyadlarını verebilme konusunda eşleriyle aynı hakka sahip olmayı
* Boşanınca hangi soyadını kullanacağına kendisinin karar vermesini
''Nefret ediyorum bu soyadı meselesinden''
Nurşen Yıldırım öğretmen
Babamın soyadı Yıldırım kocamın soyadı Bayrak Nüfus cüzdanımda ‘Nurşen Yıldırım Bayrak’ yazıyor Çok resmi işler olmazsa Nurşen Yıldırım’ı kullanıyorum
1996’da Eğitim Sen Genel Merkez yöneticisiydim Evliydim ama işyerimde de eski soyadım ‘Yıldırım’ı kullanıyordum Mali sekreter olunca mecburen nüfus cüzdanındaki soyadımı (Girgin) kullanacaktım Örgüte de o soyadımla yazılar gidecekti O zaman iki soyadı kullanılamıyordu Eşimin soyadını kullanmaya başladım İki yıl sonra boşandığımda görevim bitene kadar aynı soyadını (Girgin) kullandım Sonuna doğru yazışmalarda iki soyadını (Yıldırım Girgin) da yazdım Bir erkek yönetici arkadaşımız da boşanmıştı o sorun yaşamadı Boşandığını yıllarca kimse bilmedi
Sonra tekrar evlendim Yasa çıkmıştı iki soyadını (Yıldırım Bayrak) da kullanabiliyorduk Emekli Sandığı numaramdaki bir yanlışlığı düzeltmeye gittim adımı bulamadılar Evlenmeden önceki soyadımı (Yıldırım) da söyledim yine bulamadılar Son dakika ilk eşimin soyadını (Girgin) söyledim bulundu…
Üç yıl önce KESK seçimlerinde ilk soyadımla (Yıldırım) adaydım Yeni soyadımı (Yıldırım Bayrak) bilmiyorlardı bana oy veremezlerdi Ama seçilince neredeyse adaylığım düşecekti İşler resmileşti denetleme kurulu olduğum için ek bilgi verdik Nefret ediyorum bu soyadı meselesinden Yalnızca alıştığım sevdiğim babamın da olsa ilk soyadımı kullanmak istiyorum Ben de mahkemeye başvuracağım
''Kütüğümün taşınmasına bile bozuldum''
Mİne Kılıç gazetecİ
Üniversitede bir erkek arkadaşım vardı Evlenecektik (Sonra evlendik de) “Evlenirsek soyadımı değiştirmeyeceğim neden senin soyadını kullanayım ki?” demiştim “Nasıl olur annemlere ne derim?” dedi
Ben de “Ne diyeceğin beni ilgilendirmiyor kesinlikle soyadım aynı kalacak Kabul etmezsen hemen ayrılırız” dedim Tartışmamız büyüdü ve ‘ayrıldık’ Sadece bir hafta sürdü ayrılık Arkadaşlarımız araya girdi İsteğimi kabul etmek zorunda kaldı ve evlendik Evlendik ama nüfus cüzdanımı değiştirmedim
Gazeteciydim haberlerimde hep kendi soyadımı kullandım Nüfus kütüğümün onun doğduğu ile taşınmasına bile bozulmuştum İki yıl sonra da boşandık
16 yıl süren hukuki mücadeleden sonra kendi soyadına döndü
Ayten Ünal avukat
İzmir Barosu avukatlarından Ayten Ünal soyadını geri almak için 1995’te açtığı ve 16 yıl süren ‘pilot davayı’ kazanmıştı O yıl İzmir Barosu’nda süren bir çalışmada konu gündeme gelince AİHM’e gidip hukukta bir değişim yaratmak üzere yola çıkmış
Ünal’ın ilk celsede ret alan davası Yargıtay ve karar düzeltme aşamalarından sonra 10 yıllık AİHM sürecine girmiş Ünal sonunda 2004’te verilen karar ve iki yıl sonra İçişleri Bakanlığı Nüfus İşleri Genel Müdürlüğü’nün talimatıyla AİHM kararına göre doğum soyadını kullanma hakkı elde etmişti
Eşi hem destekçi hem sitemkar
Eşinin tepkisini merak ediyorum: “Hep takipçi oldu 2004’ün 8 Mart’ında çiçek yolladı Verdiği en güzel armağandı ‘Her geçen gün içi boşalan ve mücadele gününden eğlence gününe dönüşen 8 Mart’ın kutlanması gerekiyorsa bunu sen hak ettin Mücadelen ve 8 Mart’ın kutlu olsun! Ömür boyu başka bir şey yapmasan da sen 8 Mart’ın kutlanmasını hak ettin! Kutlu olsun!’ yazmıştı” Babası amcası ve hatta kayınvalidesi hep yanında olmuş Ünal’ın Yine de davayı kazandıktan sonra eşinin söyledikleri ironik:
“Eşim mücadelemize hep destek oldu Ama bunu hak mücadelesi olarak gördü ‘Bunu kazandınız ama herhalde sen soyadını değiştirmeyeceksin!’ dedi Göğsümle karnım arasına bir bomba konmuştu sanki ‘Elbette kullanacağım Ben buna inanıyorum bu benim kimliğim ve kişiliğim Hem kullanmazsam bana ve bize kim inanır?’ dedim O gün bugündür bu konu pek açılmaz bizim evde…”
Ayten Ünal mücadelesini şu sözlerle özetliyor: “Doğdum Ayten Ünal oldum 15 Aralık 1990’da evlendim Ayten Tekeli oldum 21 Mart 2006’dan itibaren doğum soyadıma doğup büyüdüğüm ilkokula başlayıp ortaokula gidip liseyi hukuk fakültesini bitirdiğim iş hayatıma başlayıp emekli olduğum ‘Ünal’a döndüm Bu da babanın bir erkeğin soyadı diyeceksiniz belki Ama ben öyle yaşadım Kredi kartlarımı kimliklerimi vergi sigorta kayıtlarımı pasaportumu değiştirdim Ehliyetim ve avukatlık ruhsatım kaldı”
Ulusal kampanya başlattılar
Bu arada bağlı olduğu İzmir Barosu’nda ulusal bir kampanya için kolları sıvamış durumdalar Yuvarlak masa toplantıları ve akademisyenlerin katkısıyla eşitlikten ve özgürlükten yana bir soyadı uygulamasını yasalara geçirmek istiyorlar Tüm kadınlardan ‘izmirbarosusoyadi@[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...]com’ adresine öykülerini bekliyorlar Öyküler kitapta toplanacak Kısa filmler ve afiş çalışmalarıyla da meselenin gündeme yerleştirilmesi hedefleniyor
Soyadını geri almak için boşandı
Asuman Bayrak Marjİnal Reklam genel müdürü
1964’te dünyaya geldim ve kendimi Asuman Bayrak olarak bildim Arkadaşlarım beni bu adla bildi iş hayatında bu adla tanındım bu adla röportaj verdim randevu aldım… 19 yıl önce evlendim kesinlikle pişman değilim Hiçbir şey huzurumuzu bozmadı ta ki altı yıl önce işyerine giren hırsız tüm evraklarımı çalıncaya kadar O güne kadar nikah memurunun önünde atılan imzanın hayatımda yapabileceği değişiklikleri umursamamıştım Evli olduğumu gösterecek yüzük soyadımın değişmesi vs gibi değişiklikleri istemiyordum Nüfusumu ailemin bulunduğu yerden almamıştım çünkü muhtar evliliğin kütüğe işlenmesini ısrarla istemişti
AİHM kararını duyar duymaz soyadıma sahip olabilmek için dava açmıştım Ama hırsız olayıyla her şey tersine döndü Elimde eski bir nüfus kağıdından başka bir şey kalmamıştı Bankaya gidemez pasaportumu uzatamaz ehliyetimi kendi ad ve soyadımla alamaz oldum Nüfus dairesinde ‘Bayrak’ yerine yeni soyadını görünce eski soyadımın mümkün olup olamayacağını sorduğumda kadın bir memurun hakaret dolu sözleriyle orayı terk ettim
Suçum 47 yıldır taşıdığım adımı kaybetmek istememek ‘Asuman Bayrak’ olarak anılmak istiyorum Buna neden hakkım olamıyor anlamıyorum Evliydim ve çok mutluydum Derdim eşimin soyadıyla değil ‘Asuman Bayrak’ olarak bir kişiliğim olduğuna inanmayan yasayla Soyadımın peşine düştüm çünkü soyadım benimle bir bütün Kadınlar evlenince ayrılınca ikinci veya üçüncü evliliklerinde nasıl oluyor da hep farklılaştırılarak kişiliksizleştiriliyorlar Ben doğduğum adla ölmek istiyorum
Eşim Abdürrahim Sönmez de beni destekliyor Kendisi ve ortağım Handan Saraç davama tanıklık etti 2006’da soyadımı değiştirmemek için boşandım ama eşimle hiç ayrılmadık Bu yıl AİHM’den olumlu yanıt aldım Bu karar Türkiye’de onaylanırsa tekrar evleneceğiz ve soyadım da değişmeyecek…
''Boşanma kararıyla dolaşıyorum''
Gülmay Gümüşhan YAKAKOOP üyesİ Van’da yaşıyorum yirmi yıl evli kaldım Boşandıktan sonra eski kocamın hayatında hiçbir şey değişmedi Bense kimliğimi değiştirmek zorundaydım Muhtarlığa nüfus memurluğuna gittim Kimlik değiştiği için para ödedim Pasaport değişimi için de aynı işlemler Yönetim kurulu üyesiydim yetki belgesi değişimi gerekti
Havayollarında millerimi kullanmak istedim boşanma kararıyla başvuru yapmam gerektiğini söylediler Islak imzalı boşanma kararından 10 tane çoğaltıp yanımda dolaştırmak zorunda kaldım Çok sinirlerimi bozan bir süreçti 19 yaşındaki oğlum bir gün “Ne yani sen annem değil misin? Ben senin soyadını taşımıyorum” dedi Çocuk büyütünce en çok emeği kadın veriyor 19 yaşına gelmiş ama kimliğinde benden hiçbir şey yok O an oğlumla yabancıymışız gibi bir his uyandı
Kadının kendi soyadını kullanması boşandıktan sonra çocukların baba ve annenin soyadını alması gerekli Aksi halde kadın terk edilmiş çocuğunun üzerinde hiçbir hakkı yokmuş gibi oluyor Yaptığımız eylemlerle ilgili haber çıkınca hâlâ eski soyadımla yazıyorlar Üzerime yapışmış gibi Kendini çok kimliksiz hissediyorsun
''Önemli olan seçme özgürlüğü hakkı’'

Hülya Gülbahar Avukat AİHM ‘Ayten Ünal-Tekeli’ kararını verince kadın örgütleri olarak Adalet Bakanlığı’na yasa değişikliği teklifimizi iletmiştik İçerisinde CEDAW - BM Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Tasfiyesi Sözleşmesi uyarınca aile adının seçiminde
eşlerin eşit hakka sahip olması kuralı vardı
Türkiye’de yasa hükmünde olan bu kural çerçevesinde Medeni Yasa’nın eşlerin aile adını birlikte seçmeleri seçim birlikte yapılamadığında herkesin kendi soyadını/son adını kullanma özgürlüğü olmasını talep etmiştik İsteğe bağlı olarak annenin de çocuğa soyadını verebimesini talep etmiştik Kadınların nüfus kayıt bilgilerinin erkeğin hanesine nakledilmesine son verilmesini bağımsız aile kütüğü açılmasını istemiştik Boşanan kadının hangi soyadını kullanacağına kendisinin karar vermesini talep ettik Tüm sözlere rağmen düzenleme yapılmadı Yargı Anayasa’nın 90 maddesinde yazılmasına rağmen AİHM kararını uygulamamak için direndi 15 yıl önce boşanmış kadın askerdeki oğlunu ziyaret etmek için boşanma kararının örneğini götürmek zorunda kalıyor
Ben babamın soyadını taşıyorum ama bu babamın anneannesinin adı Kaynakta bir kadınla karşılaşıyorum Önemli olan seçme özgürlüğü hakkı Biz ‘Son ad’ önerdik bu çağda ‘soy’un anlamı mı kaldı?