Malatya - 9

BEYLİKLER DÖNEMİ
1317 yılında, İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır döneminde, Emir Çoban büyük güçkazandı. Oğlu Timurtaş’ı Anadolu valiliğine atadı. 1327’de Emir Çoban’ın ölümü ile Timurtaş yerine vekil olarak Alaaddin Eratna Beyi bırakarak Memlüklere sığında. Eratna Bey, 1338 yılında Memlüklerin egemenliğini tanıdıysa da 1340 yılında bağımsızlığını ilan etti.
Bu sırada, Elbistan ve Maraş yöresinde büyük kitleler halinde toplanmış olan Oğuzların Bozok kolondan olanDulkadir Türkmenleri, 1339 yılında Memlüklere bağlı olarak Dulkadir Beyliğini kurdular. Zeynettin Karaca Bey 1340 yılında Memlüklü Sultanı Melik Nasriddin Muhammed tarafından, Türkmen beyliğine ve elbistan Valiliğine atandı. 1348 yılında Memlüklere isyan eden Zeyneddin, Melik Zahir ünvanını alarak bağımsızlığını ilan etti. Memlüklerin üzerine yürümesiyle Karacabey, Eratna Beyi Mehmet Beye sığındı, Mehmet Bey’de onu Memlüklere teslim etti. Karaca Bey’in yerine Elbistan valiliğine atanan Halil Bey kısa sürede Malatya, Maraş ve Harput’u ele geçirdi. Dulkadiroğullarının güçlenmesinden kaygı duyanMemlük sultanı Seyfettin Berkuk, 1386 yılında beyliğin başına Sülibeyi geçirdi.
Kadı Burhanettin’in 1398 yılında Akkoyunlu Karayülük Osman Bey tarafından öldürülmesinden sonra Yıldırım Beyazıd, Malatya ve Elbistan’ı ele geçirmeyi planladı. Memlük Sultanı Berkuk’un ölümü ile yerine geçen Ferec’in küçük yaşta olması ve devlet adamları arasında çıkan anlaşmazlıklar Yıldırım Beyazıd’a aradığı fırsatı verdi. Memlüklerden Malatya’nın kendisine verilmesini isteyen Beyazıd, isteği reddedilince 1399 yılında şehri kuşatarak Malatya’yı ele geçirdi. Darende de bu tarihte Osmanlılar tarafından alındı. Beyliğin başına Nasıreddin Mehmet Bey geçirildi.
Bu sırada anadolu’da Timur istilası başlamıştı. Timur’a karşı bazı düşmanca tavırlarda bulunan Nasıreddin Mehmet, Memlüklere bağlılığını gösterdi. Ancak, 1401 yılında Timur’un Malatya’yı yakıp yıkması üzerine Timur’un egemenliğini kabul etti. Memlüklerle anlaşarak Timur’a karşı birlikte hareket etmek istedilerse de Malatya’yı ele geçiren Osmanlılar’a kızgın olan Memlükler teklifi kabul etmediler. 1402 Ankara savaşında Osmanlılar’ın yenilmesi üzerine Anadolu’da beylikler yeniden canlanmaya başladı. Daha sonra Dulkadiroğulları beyliği yüzünden Memüklerle Osmanlılar arasında sürekli çatışmalar oldu. Hersek Zade Ahmet Paşa ile Hadım Ali Paşa’nın komutasındaki Osmanlı ordusunun Memlüklere yenilmesi üzerine, Dulkadiroğlu Ala Üd-Devle Osmanlılara karşı düşmanca bir tutum içerisine girdi. Çaldıran savaşından sonra (1515) Yavuz Sultan Selim, Sadrazam Hadım Sinan Paşa’yı Dulkadir Beyliği üzerine gönderdi. Dulkadir Beyi Ala Üd-Devle, Turna Dağı savaşında yenilerek dört oğlu ile birlikte öldürüldü. Beyliğin başına Şahsuvar Bey’in oğlu Ali Bey, Osmanlı Hükümdarı adına hutbe okutmak ve para bastırmak şartıyla geçirildi. Böylelikle 1515 yılından itibaren Malatya, Osmanlı hakimiyetine geçmiş oldu. Şahsuvar Oğlu Ali Bey’in 1521 yılında ölümünden sonra Dulkadiroğullarının toprakları Beylerbeyliği olarak Osmanlı topraklarına katıldı.

OSMANLILAR DÖNEMİ
Malatya, 1515 yılından itibaren Osmanlı hakimiyetinde huzur içinde yaşadı. 1577 yılında Suriye’de Şam Diyade adlı Türkmen aşiretinden Şah İsmail olduğunu iddia eden bir kişi ayaklandı. Malatya yöresindeki Türkmenlerin de ona katılmasıyla sayıları 50.000’i aşan asiler, Kırşehir yöresine kadar ilerlediler. Osmanlı Devleti bu ayaklanmayı güçlükle bastırdı. 1582 yılından sonra İran’la yapılan savaşlar Anadolu’da karışıklıkları daha da artırdı. Malatya ve Sivas yöresinde ayaklanan Kizir Oğlu Mustafa, adamlarıyla buraları haraca bağladı. Onun ölümünden sonra adamları , Malatya’dan Niğde’ye kadar yayılarak ayaklanmalarını sürdürdüler. 1582 yılında İran’la yapılan anlaşma sonrasında Anadolu askerlerinin büyük bir bölümü yurtlarına döndü. Osmanlı Devleti bundan sonra Celalileri (asileri) cezalandırma yoluna gitti. Malatya yöresindeki asilerin bir kısmı yakalanarak cezalandırıldı, geri kalanlar ise ayaklanmalarını sürdürdüler.
1596 yılında Kiziroğlu Musta’nın adamlarından Kelp İlyas oğlu Ali, Malatya’da idi. Onun ve ünlü asilerden Karayazıcı’nın merkezi yönetimle olan çatışmaları, Malatya yöresine büyük zararlar verdi.
Sivas Beylerbeyi Alacaatlı Ahmet Paşa, halka zulümkar davrandı. Emri altındaki askerler her yeri yağmaladılar. Arapgir kadısı Taret Efendi’nin İstanbul’a gönderdiği 1603 tarihli mektuplar bu durumu açıkça ortaya koymaktadır. Bunlara göre Malatyalı Zeynel Bey, Arapgir Sancağının Alacaatlı Ahmet Paşa tarafından kendisine verildiğini ileri sürerek, 600 askeri ile Arapgir’e gelmişti. Kasaba halkı bunları kabul etmemiş, çıkan çatışmada asiler, halktan 200 kişiyi öldürmüşlerdir. Bu sırda yine alacaatlı Ahmet Paşa’nın adamlarından Kayserili Bali Ağa, müfettişlik taslayarak Arapgir’e geldi, Malatya’lı Zeynel Beyle birleşerek kasabayı haraca bağladı. Arapgir’de 40 gün kalan asiler 300’den fazla evi yıkıp, yakacak olarak kullandılar. Zeynel Bey’in ayrılmasından sonra, Arapgir bu defa da Gerger’de oturan Başıbüyük Hamza Bey ile Kethudasının saldırısına uğradı. Başıbüyük oğlu Hamza bey, 700 zorba ile kasabayı basıp halktan 100 kişiyi öldürdü, Arapgir halkı evlerini bırakıp dağlara kaçmak zorunda kaldı. Kasabada üç aydan fazla kalan Hamza Bey, heryeri yağmalayarak yöre köylerinden topladığı 40.000 haypvanı Gerger’e gönderdi. Dağlara kaçan halkın bir bölümünü de yakalatarak soydu.