1. BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ
Bireysel emeklilik sistemi, zorunlu sosyal güvenlik sistemlerine ek olarak, bireylerin gelir elde ettikleri dönemlerde düzenli tasarrufta bulunmalarını sağlayarak, sahip olunan refah seviyesinin emeklilik döneminde de devamının sağlanması, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın arttırılması temeli üzerine kurulmuş bir sistemidir.
Bu sisteme katılacak olan bireyler, mevcut gelir düzeyleri ve emeklilik dönemine ait beklentilerini göz önüne alarak, katkı payı tutarını belirleyecek ve emeklilik sözleşmesini imzalayarak tamamen gönüllü olarak sisteme katılacaktır. Bireysel emeklilik sistemi ile amaçlanan, emeklilikte elde edilecek ek bir emeklilik geliri ile katılımcının refah düzeyinin artmasına katkıda bulunmaktır. Böylelikle bireyler, kendi tasarrufları ve bunların getirileri ile orantılı olarak emekliliklerinde ek bir gelire sahip olacaklardır.
Sosyal açıdan ise bireysel tasarrufların oluşturacağı emeklilik fonları aracılığıyla ekonomiye ciddi kaynaklar yaratılacaktır. Bireysel emeklilik sistemi ile bireyler emekliliğe yönelik tasarrufta bulunurken, bu tasarrufların kendi nam ve hesaplarına yatırıma yönlendirilmesini sağlayacaklardır. Böylelikle ekonomiye uzun vadeli kaynak sağlayarak istihdamın artırılmasına, sermaye piyasalarının derinleşmesine ve gelişmesine, sonuç olarak sürdürülebilir ekonomik büyümenin sağlanmasına katkıda bulunacaklardır (İSTANBUL TİCARET ODASI, 2007, s.54.).
1.1. Bireysel Emeklilik Sistemi’nin Özellikleri
4632 sayılı Bireysel Emeklilik Kanunu ile kurulan bireysel emeklilik sisteminin önem ifade eden özellikleri şöyle sıralanabilir.
Zorunlu sosyal güvenlik sisteminin yerine ikame edilemez. Bu sistemin yetersizliklerini tamamlamak amacıyla tesis edilmiştir.
18 yaşını dolduran ve yasal yetkilerini kullanma ehliyetini haiz gerçek kişiler sisteme katılabilir.
Sigortalılar sisteme katkı payı diye adlandırılan prim ödemeleri ile girer. Sistemle bağlantı katkı payı ile tesis edilir. Katkı paylarından oluşturulan fonların getirileri, katkı paylarının gelecekteki değerini belirler.
Sistemde kalış süresi konusunda bir zorlama yok ise de, sistemin amacını teşkil eden emeklilik hakkı, asgari 10 yıl sistemde bu süre boyunca katkı payını ödemek ve 56 yaşını doldurmak sonucunda elde edilebilmektedir.
Emeklilik hakkı elde edenler, hem katkı paylarının yarattığı birikimi hem de getirisini alacaklardır.
Katılımcılara, yatırımların yönlendirilmesinde çeşitli seçenekler sunulmakta, bunların arasından tercih yapabilme olanakları sağlanmaktadır.
Katılımcı dilerse katkı payını getirisi ile birlikte alarak emekli olmadan da sistemden ayrılabilir. Ancak bu kez teşviklerden gereği şekilde yararlanamayacaktır.
Katkı payı ödeme, birikim ve emekliliğe hak kazanım aşamalarında vergi teşvikleri sağlanmaktadır.
Bireysel emeklilik şirketleri hayat sigortası üretimine giren türlerde poliçe düzenleyebilmektedir (URALCAN, 2005, s.77-78.).
Katılım zorunlu değildir. Buna belirlilik esası da denir.
Kamu gözetim ve denetimden sorumludur (YASLIDAĞ, 2004, s.388.).
1.2. Bireysel Emeklilik Sistemi’nin Yasal Yapısı
Bes’in yasal yapısını doğal olarak, kanunlar, kanunlara dayanılarak hazırlanan yönetmelikler ve gerek duyulduğunda yayınlanan tebliğler, kararlar, genelgeler, tüzükler teşkil etmektedir. Bes’in Mayıs 2005 itibari ile yasal altyapısında bulunan düzenlemeler aşağıda sıralandığı gibidir.
Kanunlar:
- 28 Mart 2001 kabul tarihli, 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu (07 Nisan 2001 Tarih, 24366 Sayılı RG).
- 28 Haziran 2001 kabul tarihli, 4697 sayılı Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (07 Ekim 2001 Tarih, 24458 Sayılı RG).
Yönetmelikler:
4632 sayılı Kanun’un 26. md. ‘Bu kanunda, Bakanlığın, Müsteşarlığın ve Kurulun belirlemeye yetkili kılındığı hususlar yönetmeliklerle düzenlenir. Bu kanun kapsamında çıkarılacak yönetmelikler, kanunun yayımı tarihinden itibaren en geç 6 ay içerisinde çıkarılır.’demektedir
Geçici madde 1’de ise; ‘Bu kanunda belirtilen, yönetmelik ve tebliğler yürürlüğe girinceye kadar, yürürlükteki mevzuatın bu kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.’demektedir. 4632/26 gereği düzenlenen yönetmelikler aşağıdaki gibidir. Yürürlükten kaldırılanlar listeye alınmamıştır.
- Bireysel Emeklilik Danışma Kurulunun Çalışma Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik (31 Ekim 2001 Tarih, 24569 Sayılı RG).
- Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik (28 Şubat 2002 Tarih, 24681 Sayılı RG).
- BES Hakkında Yönetmelik (28 Şubat 2002 Tarih, 24681 Sayılı RG).
- Bireysel Emeklilik Aracıları Hakkında Yönetmelik (03 Mart 2004 Tarih, 25391 Sayılı RG).
- Emeklilik Yatırım Fonlarının Kuruluş ve Faaliyetlerine İlişkin Esaslar Hakkında Yönetmelik (28 Şubat 2002 Tarih, 24681 Sayılı RG).
- BES Hakkında Yönetmelikte Değişiklik (13 Mayıs 2003 Tarih, 25107 Sayılı RG).
Tebliğler:
- Emeklilik Planları Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2003/1-13 Mayıs 2003 Tarih, 25107 Sayılı RG).
- Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Tebliğ (Tebliğ No: 2002/1-6 Nisan 2002 Tarih, 24718 Sayılı RG).
- Sermaye Piyasası Bağımsız Denetim Tebliği (Seri X, No: 20).
- Bireysel Emeklilik Aracılığı Faaliyetinde Bulunacak Kişilere İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2004/1-05 Mart 2004 Tarih, 25393 Sayılı RG).
- Emeklilik Şirketlerindeki Birikimli Hayat Sigortalarından Bireysel Emeklilik Sistemine Aktarımlara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2004/2).
- Bireysel ve Kurumsal Portföylerin Performans Sunumuna, Performansa Dayalı Ücretlendirme ve Sıralama Faaliyetlerine İlişkin Esas Hakkında Tebliğ.
- Bireysel ve Kurumsal Portföylerin Performans Sunumuna, Performansa Dayalı Ücretlendirme ve Sıralama Faaliyetlerine İlişkin Esas Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ.
- Emeklilik Şirketlerinin Ödeyecekleri Harçlar Maliye Bakanlığı Tarafından Yayımlanan Harçlar Kanunu Genel Tebliği (Seri No: 43).
- Gelir Vergisi Kanunu İlgili Tebliğleri.
Kararlar:
- Sermaye Piyasası Kurulu’nun 10.5.2002 Tarih ve 22/646 Sayılı Kararı.
- Bireysel Emeklilik ve Hayat Sigortalarında Uygulanacak Stopaj Oranlarına İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı.
Genelgeler:
- Emeklilik Şirketleri Kuruluş ve Çalışma Esasları Hakkında Yönetmelik Uyarınca Faaliyet Ruhsatı Başvurularında İzlenecek Esas ve Usullere İlişkin Genelge (No: 2003/1).
- BES Hakkında Yönetmelik Uyarınca Katılımcıya Yönelik Düzenlenecek Bilgi, Belge ve Formların Esas ve Usullerine İlişkin Genelge (No: 2003/2).
- Emeklilik Planlarının Hazırlanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlara İlişkin Genelge (No: 2003/3).
- Bireysel Emeklilik Sisteminde Kullanılacak Muhtemel Birikim ve Muhtemel Yıllık Gelir Tablolarında Uygulanacak Esaslara İlişkin Genelge (No: 2003/4).
- Emeklilik Şirketlerinin Kullanacakları Hesaplar ile Bu Hesapların Açıklamalarına İlişkin Genelge (No: 2003/5).
- Emeklilik Şirketlerinin Kullanacakları Hesaplar ile Bu Hesapların Açıklamalarına İlişkin Genelge (No: 2003/5)’de Değişiklik Yapılması Hakkında Genelge (No: 2003/7).
- Emeklilik Şirketlerinin Tasdik Edilen Emeklilik Planlarının ve Hayat Sigorta Tarifelerinin Elektronik Ortamda Gönderilmesine İlişkin Genelge (No: 2004/1)
- Emeklilik Şirketlerinin Faaliyetleri ile İlgili Olarak Emeklilik Gözetim Merkezine Gönderilecek Veri Setlerine İlişkin Genelge (No: 2004/2).
- Emeklilik Şirketlerindeki Birikimli Hayat Sigortalarından Bireysel Emeklilik Sistemine Aktarımlarda Hayat Sigortalarında Geçen Sürenin Hesabına İlişkin Genelge (No: 2004/3).(URALCAN, 2005, ss.79-81.).
1.2.1. Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu
Bu kanunun amacı, sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını teminen, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin düzenlenmesi ve denetlenmesidir.
Bu kanunun kapsamı, emeklilik şirketlerinin kuruluş, çalışma, yönetim ve denetimine, kişilerin sisteme katılma, ayrılma ve emeklilik koşullarına, emeklilik yatırım fonlarının kuruluşuna, katkıların bu fonlarda toplanmasına ve değerlendirilmesine, aracılık hizmetlerine, kamuya açıklanacak bilgilerin kapsamına ve bireysel emeklilikle ilgili diğer hususlara ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir.
Bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde sermaye piyasası ve sigortacılık mevzuatının ilgili hüküm bulunmayan hallerde sermaye piyasası ve sigortacılık mevzuatının ilgili hükümleri ve genel hükümler uygulanır.
(
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...])
1.2.2. Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun
07 Ekim 2001 tarihli ve 24458 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4697 sayılı ve 28 Haziran 2001 kabul tarihli ‘Bazı vergi kanunlarında değişiklik yapılmasına dair kanun’, Bireysel Emeklilik Sistemi’ni teşvik amacıyla düzenlenmiş değişikliklerdir. Muhasebe yapısı içinde ele alınacak bu yasa ile getirilen değişiklikler ve teşvikler yeterli olmamakla beraber, yıllardan beri hayat sigortaları üretimine getirilmesi istendiği halde getirilmeyen teşvikler olarak olumlu bir gelişme sayılmaktadır.
(
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Üye Olmak için TIKLAYIN...])
1.3. Kurumsal Yapı ve Organizasyonu
Bireysel emeklilik sisteminin işleyişine geçmeden önce kurumsal yapılanmasını ve süreçte yer alan aktörleri ortaya koymak yerinde olacaktır. Söz konusu aktörlerin sistemdeki yerleri ve rolleri belirlendikten sonra sistemin işleyiş esasları ele alınacaktır.
Şekil 1. Bireysel Emeklilik Sistemi
Ülkemizde uygulanan bireysel emeklilik sistemi, kurumlar arası hiyerarşik bir yapılanma modeli üzerine oturtulmuştur. Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu, Hazine Müsteşarlığı, Sermaye Piyasası Kurulu, Emeklilik Gözetim Merkezi, Emeklilik Şirketleri, Bireysel Emeklilik Acenteleri ve Saklayıcı Kuruluşlar, katılımcıların sisteme entegrasyonunu sağlayan ve kurumsal yapıyı teşkil eden başlıca aktörlerdir. (İSTANBUL TİCARET ODASI, 2007, S.165.)
1.3.1. Hazine Müsteşarlığı ve Bağlı Olduğu Bakanlık
4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım sistemi Kanunu gereğince, Hazine Müsteşarlığı ve bağlı olduğu Bakanlık, BES’in işleyişinde görevli ve yetkili kılınmıştır. Yasadan ve yönetmeliklerden anlaşıldığı kadarıyla, Hazine Müsteşarlığı ve bağlı olduğu Bakanlık ana stratejik kararların alındığı sistemin en üst düzey yetkili kurumlarıdır. Hazine Müsteşarlığının bizzat yükümlülüğü ve yetkisinde olan ana stratejiler söz konusudur.
1.3.2. Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu
4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununun 3. maddesi, Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu’nun; Hazine Müsteşarlığının başkanlığında, Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından görevlendirilecek en az genel müdür düzeyinde birer temsilciden oluştuğunu belirtir. Dolayısıyla bu kurul dört üye ve bir başkan olmak üzere beş kişiden oluşmaktadır.