Çevrimdışı

“de”nin ayrı mı, bitişik mi yazılacağını nasıl anlarız?


Bu forumdaki linkleri ve resimleri görebilmek için en az 25 mesajınız olması gerekir.


Yazım kurallaraına uymak da yazıyı güzelleştirir.

Öğretmenlik yaşamımım ilk dersinin ilk konusu, “de”lerin nasıl yazılacağı üzerineydi. Çünkü öğretmenliğe başlamadan önce, böyle bir düşüncem vardı; bunu ilk dersimde uyguladım. Bu, sonraki öğretim yıllarında da sürdü; ilk derslerimin demirbaş konusu oldu.

*****
Blog’da, yazımla ilgili okuduğum yazılarda, yorumlarda, görüyorum ki, kimi blogdaşların “de”ler konusunda sorunu var.
Ayrıca, “yorum” adı altında yazılanlardan anlıyorum ki, kimi blogdaşların yazımla ilgili bilgileri sınırlı.
Bunun yanında dili çok iyi kullananlar da var.
Kuşkusuz, kimi konuları derinliğine bilmek için, o işin eğitimini almak ya da o işe gönül vermek gerekiyor.
Ama şu da var: Bir işin eğitimini almak, o işi hakkıyla yapmayı, ne yazık ki, gerektirmiyor her zaman.

*****
Pek derinliğine inmeden, uygulandığında “sonuç verecek” bilgilere, örneklemelere yer vererek, “de”nin nasıl yazılacağı üzerinde duralım:

“de”lerin ayrı mı, bitişik mi yazılacağını nasıl anlayacağız?

“de”yi cümleden çıkarır, cümleyi okuruz. Cümle anlamsız olursa, “de” bitişik; anlam bozulmazsa ayrı yazılır, deriz.

Bağlaç olan “de”, cümleye “çokluk”, “öncesi de var”, “başkası gibi” anlamı katar.
Böyle sahalarda oynamak cinayettir.

Bu saha şartlarında düzgün pas yapmak zor oluyor.

Bu durum bizi de etkiliyor.

Azıcık da bize bıraksaydın!

( “Bir”den sonra “de”, saati bildirmiyorsa ( Sizinle saat birde buluşmalıyız), ayrı yazılır:

Size bir de gömlek verelim.

Elma, armut, bir de Kel Mahmut.)


Çekimli eylemlerden sonra gelen “de”ler ayrı yazılır:
Ölsem de inanmam!

Aldı da vermedi.

Mersin’e geliyor da bizi aramıyor.

Gel de şu işi halledelim!


“Durum eki”nden ( -i, -e, -de, -de, -den) sonra gelen “de”ler ayrı yazılır.
Ev-i de... ( çok beğendim.)

Ev-e de... ( haber vereyim.)

Eve-de de... ( konuşabiliriz.)

Ev-den de... ( bir haber gelmedi.)

(Bir cümleye “ev” sözcüğü ile başlansa, “de”nin nasıl yazılacağını bilme olanağımız yoktur; nasıl yazılacağını ancak, cümleyi kuran bilir. Ama durum eki alan sözcükten sonra geliyorsa, görülüyor ki, nasıl yazılacağını bulmak kolaydır. Cümlenin bitmesini beklemeye gerek yoktur.)


“ç, f, h, k, p, s, ş, t” ünsüzlerinden sonra gelen, “d” sertleşir, “t” olur:


Nurullah Ataç, Dergâh’ta yayımlanan şiirleriyle yazın dünyasına girdi.

Varlık’ta okuduğum güzel bir şiiri size getirdim.

Edebiyatta ilkler ile ilgili, doyurucu bir yazı arıyorum.

Yaşlı adam, yokuşta durdu, şöyle bir soluklandı.


( Bağlaç olan “de”nin “te/ta” biçimi olmadığı için şu kullanımda yazım yanlışı vardır:

Bizim otobüs te bugün geç geldi.)


“3, 4, 5, 40, 60, 70”ten sonra gelen “d”ler de yukarıdaki kurala uyar:


Fenerbahçe - Lille maçı 25 Şubat’ta saat 22.05’te oynanacak.

1960‘ta İspir’den Ankara’ya geldik.

Arkadaşlarla yarın saat 13.00’te buluşacağız.

Meclis görüşmelerini TRT 3’te izleyebilirsin.


“... da olsa...” biçimdeki kullanımlarda “da”lar ayrı yazılır:

Az da olsa...

Kötü de olsa...

Ne de olsa...

*****