Çevrimdışı

AHLATSATLILAR (Sökmenliler) DÖNEMI

Sökmen El-Kutbi tarafindan merkezi Ahlat olmak üzere kurulan Ahlatsahlar veya Sökmenli Devleti, 1100 yilindan 1217 yilina kadar Van bölgesinde egemen olarak kalmislardir.
Ahlatsahlar’in Van'i ele geçirmeleri beyligin kurucusu Emir Sökmen zamaninda (1100 - 1112) gerçeklesmistir. Kendisinden sonra tahta geçen emirler arasinda en fazla iktidarda kalan torunu II. Sök¬men olmustur. II. Sökmen 1128-1185 yillari arasinda 57 yil gibi uzun bir süre beyligin basinda kalmistir. Bu dönemde Kubbet'ûl-Islam adini tasiyan Ahlat sehri büyük bir medeni gelismeye sahne olurken, Van müstahkem bir kale, Ercis, Gevas, Tatvan ve Malazgirt ise büyük birer sehir idiler. Ahlat ile Ercis arasinda büyük gemiler isletiliyordu. Van, Gevas ve Tatvan limanlarinin da bu sayede Ahlat ile baglantisi saglanmisti.
1207 yilinda Selçuklu Sultani Tugrul Sah ile Ahlatsahlar arasindaki anlasmazliktan da faydalanan Eyyûbi Meliki Necmeddin Eyyüp (Melik-El Ahvad) sehir ahalisinin de daveti ile Ahlat'a gelip yerlesmis ve böylece bölgedeki Ahlatsahlar hakimiyeti sona ermistir.

EYYUBI VE HARZEMSAHLAR DÖNEMI

Necmeddin Eyyüp kardesi Esref’i getirerek Ahlatsahlar'in elinde bulunan Van Kalesi'ni almis ancak Eyyûbiler’in egemenligi uzun sürmemis ve 1229'da Celaleddin Harzemsah, Ahlat ve Van'i ele geçirmistir. Anadolu Selçuklu hükümdari I. Alaaddin Keykubad'in doguya dogru genisleme siyaseti sonucu 1232 yilinda Van, Selçuklu egemenligine girmistir. Bu yillarda Bitlis ve Erzen havalisinde Dilmacogullari hüküm sürmektedir.


ANADOLU SELÇUKLU DÖNEMI

I. Alaaddin Keykubad, Celaleddin Harzemsah'in Dogu Anadolu Bölgesi’ni karisiklik içerisinde birakmasi sonucu, Mogol akinlarini önlemek üzere Kemaleddin Kâmiyar'i Ahlat ve Bitlis çevresine sefer yapmak üzere görevlendirmisti. Kâmiyar, Ah¬lat, Bitlis, Van, Adilcevaz ile diger bütün kale ve sehirleri fethederek durumu Sultan’a bildirmisti. Sultan buralarin imar ve idaresi için devlet adamlari ve memurlar göndermistir.
Van ve yöresinin Anadolu Selçuklulari egemenligine geçmesinden sonra, yerli beylerin burada Selçuklular’a tabi olarak yasadigi ileri sürülmektedir.
XIII. yüzyilin ikinci yarisindan itibaren, Ilhanlilarin bölgeye zaman zaman geldikleri ve Argun Han (1284-1291) zamaninda Van Gölü'nün kuzeydogusundaki Aladag'in bunlarin yaylaklari oldugu bilinmektedir. Bu sirada Van Kalesi'ne Hakkari Beyleri egemen durumda idi. Bu asirda Van bir kale, Vastan ise orta bir sehir durumunda idi

ILHANLI DÖNEMI

Karakoyunlularin bölgeye hakim olmalarina kadar Van havalisinde sürekli olarak Ilhanlilar ile yerli beylerin hakimiyet kavgasi olmustur. Ilhanlilar yaptiklari akinlar sonucu Van ve yöresinde kisa süreli bir egemenlik kurmuslardir. Bu yillarda Van ve yöresi Ilhanlilar’in, Hakkari taraflari ise Çobanlilar’in idaresinde kalmistir. Ilhanlilardan Arpa Han 1337 (H.738)'de, Süleyman Han ise 1340 (H.741)'de Ahlat'ta para bastirmislardir.
Ebu Sa'id Bahadir Han'in ölümünden sonra (1335) Dogu Anadolu Bölgesi’nde Ilhanlilar’in ege¬menligi çözüldü. Hulagu Han'dan itibaren, Dogu Anadolu Bölgesi, iki askeri eyalete ayrilmistir. Bunlardan biri merkezi Musul olan, Musul, Mardin ve Diyarbekir yörelerini içine alan eyalet, digeri ise merke¬zi Ahlat olan ve Van bölgesini içine alan eyalet idi. Ilhanlilar'in Diyarbekir Valisi Haci Tugay ve onun yegeni Ibrahim Sah arasinda bölgede hakimiyet kurma kavgasi baslamisti. Bu mücadele esnasinda Karako¬yunlularin, Haci Tugay'i Akkoyunlular’in ise Ibrahim Sah tarafini tuttugu anlasilmaktadir. Nitekim kisa bir süre sonra Haci Tugay'in tasarrufundaki Musul, Van Gölü çevresi ve Erzurum Havalisinin Karakoyunlular’in, Ibrahim Sah tasarrufundaki Diyarbekir'in ise Akkoyunlular’in egemenligine girdigi görülecektir.

KARA KOYUNLULAR DÖNEMI

Ibrahim Sah 1350 yilinda ölmüs, yerine Haci Tugay'in oglu Pir Muhammed geçmistir. Pir Muhammed'in mahiyetindeki beylerin Türkmen Hüseyin Bey tarafindan öldürülmesi üzerine Türkmenler, Dogu ve Güneydogu Anadolu'nun siyasi hakimleri olmuslardir.
Bu sirada Van bölgesi yerli beylerin elinde bulunuyordu ve bu dönemde Ahlat hakimi Bahaeddin Bey idi. Türkmen Hüseyin Bey ile bölge emirleri arasindaki mücadelede Karakoyunlu Bayram Hoca, Hüseyin Bey saflarinda yer almis ve 1351 yilinda ise Hüseyin Bey'i öldürmüstür. Bayram Hoca bölgede hakimiyetini tam olarak 1374 yili sonlarinda gerçeklestirmis, Celayir Hükümdari Sultan Üveys'in ölmesi, Eratna Devleti'nin zayif düsmesi ve Sutaylilarin ortadan kalkmasi üzerine, eskiden beri ellerinde olan Van Gölü kiyisindaki Ercis'in yani sira Erzurum, Avnik, Hasan Kalesi, Musul, Bati Iran'da Sürmeli, Alakilise, Hoy ve Nahçivan gibi yerleri ele geçirmislerdir.
1380 yilinda Bayram Hoca ölmüs ve yerine yegeni Kara Mehmet geçmistir.
Kara Mehmet döneminde Çagatay hükümdari Timur'un Van bölgesine hücumu görülür. 1386 yilinda Bati Iran'i zapteden Timur, 1387 baharinda kisi geçirdigi Karaba'dan kalkarak Karakoyunlular’in üzerine yürümüs ve Ahlat, Adilcevaz ve Van Gölü havzasina inerek Van Kalesi'ni almistir. Van'i 20 günlük bir muhasaradan sonra alan Timur, buranin idaresini yerli beylerden Melik Izzeddin'e vermistir.
Timur'un Van bölgesine yaptigi akinlar sirasinda ve Karakoyunlular - Timur mücadelesinde, Van'i elinde tutan Izzeddin Sir, Timur'un yaninda yer almis ve Karakoyunlu Kara Yusuf'un Ercis'i geri al­ma tesebbüsünü engellemistir. Timur'un baskisi üze­rine Musul'a çekilmis olan Kara Yusuf 1404 yilinda Memluk Sultani’nin emri üzerine hapsedilmis, 1405 yilinda serbest birakilan Kara Yusuf, Timur'un yaninda yer alan Izzeddin Sir'i bozguna ugratarak kendine tabi yapmistir. 1420 yilinda Kara Yusuf’un ölmesi üzerine Izzeddin Sir, Çagataylilar’a bagliligini bildirmis ancak Karakoyunlu hükümdari Iskender Bey bölgenin egemenligini tekrar ele geçirerek 1425 yilinda Melik Izzeddin Sir'i öldürmüstür. Iskender Bey'in 1438'de oglu Sah Kubat tarafindan öldürülmesi üze­rine Cihan Sah Karakoyunlu hükümdari olmustur. 1439-1467 yillari arasinda Van bölgesi Karakoyunlularin egemenliginde kalmistir. 11 Eylül 1467 tarihinde Akkoyunlu hükümdari Uzun Hasan ve kuvvetlerine maglup olan Cihan Sah öldürülmüs ve bu olaydan sonra bölgede Akkoyunlu egemenligi baslamistir.
Karakoyunlu siyasi teskilatini meydana getiren Türkmen boylari sunlardir:Karakoyunlu kabilesi, Sa’dlu Kabilesi, Duharli Kabilesi, Karamanli Kabilesi, Çakirli/Çekirli Kabilesi, Hacili Kabilesi, Doger Kabilesi, Avsar Kabilesi, Bayramli Kabilesi ve Süleymani, Zirki Mahmudi.

AKKOYUNLULAR DÖNEMI

1467 yilindan itibaren Dogu ve Güneydogu Anadolu bölgelerinde egemenlik kuran Akkoyunlu hükümdari Uzun Hasan'in, Bati Anadolu'yu ele geçirme tesebbüsü 1473 yilinda Otlukbeli Savasinda Fatih Sultan Mehmet'e yenilmesiyle neticesiz kalmistir.
Akkoyunlu hükümdari Uzun Hasan'in, Dogu ve Güneydogu Anadolu'daki asiret kavgalarini önlemek üzere düzenledigi kanunlar, uzun süre bölgede “Hasan Padisah Kanunlari” olarak anilmistir. Osmanlilar’in bu bölgeleri ele geçirdigi yillarda da bu kanun­lar yürürlükte kalmis ve zaman zaman degisiklikler yapilmistir.