Çevrimdışı

İstenen iradeye olumlu cevap gelir ve 25 Mart 1901 Salı günü Eşref Paşa ve Sait Bey, Yıldız Sarayı’nın Mabeynine giderek, İzmir Saat Kulesi’nin gümüşten mamûl maketini Sultan II. Abdülhamit’e takdim edilmesi için Mabeyn Başkatibine teslim ederler.

Türk hicvinin en önemli isimlerinden olan Şair Eşref de İzmir’de yapılan Çeşmeli Saat Kulesi ve bunun gümüş maketine ilgi duyarak, Sultan II. Abdülhamit’in de yirmi beşinci cülûsunu da kutlamak amacıyla bir şiir yazmıştır. Eşref, bu şiirini tarihlendirirken, önemli bir sanat olan “ebced” yöntemini kullanmış ve şiirin tarih mısraındaki eski yazılı harflerin toplam değerini 1319’a denk getirmiştir. Hicri Takvim’de 1319yılı, Miladî 1901 yılına, yani eserin yapıldığı tarihe denk gelmektedir. Bu güne kadar Eşref üzerine yapılan çalışma ve derlemelerin hiç birinde yer almayan bu şiir, 1 Mart 1901 tarihli Ahenk gazetesinde yayınlanmıştır: “Cülûs-ı meyâmin-i Hazret-i Tâc-dâr-ı azâmînin yirmi beşinci devr-i celil-i senevîsi hatırâ-ı mesûd ve kıymetdârı olmak üzere Şehrimiz Kışla-yı Hümâyûn pişgahında der-dest inşâ bulunan Çeşme ve Saat Kulesi hakkında Gördes Kaymakamı Şâir-i şirin-güftâr Eşref Beyefendi’nin tanzim eyledikleri târih-i bi-bedeldir. Hazret-i Sultan “Hâmid” hânı ilâ yevmü’l-kıyâm Afiyetle kâmrân etsin Hudâ-yı lem-yezel Mülkü ihyâ, milleti mesûd kıldı himmeti Adl ve ihsanı, cihanda oldu bir darb-ı mesel oldu vakte ol şahın sâl-i cülûsu yirmi beş
Ol mukaddes vakte tazimen yapıldı bu mahal
Asdâkadan bir vezir-i Kâmili tensib edib
Besmele ile evvela bizzât vaz etdi temel
Görmeden sanma bunu, âdî yapılmış bir kule,
Gel de gör kadd-i bülendi Mısır’ın ehramın bedel, İddia etmem bunun emsâli hiç yoktur diye,
çünkü var misli mücevherle murassa bir model
Bir su içdim “oh” çekib Eşref dedim tarihini:
Mevkiinde oldu saatle bu çeşme pek güzel
EŞREF”

1901 yılı Nisan ayı içinde inşâât kaba olarak tamamlanmış ve tesisât çalışmalarına geçilmiştir. Özellikle saat kulesinin geceleri aydınlatılarak, saatin görünmesini sağlamak, kutsal ve millî günlerde kulenin tamamının aydınlatılması için konulacak fener ve kandillere gerekli havagazı borularının döşenmesi çalışmalarına başlanmış, özellikle tesisâtın taş ve mermerlere zarar vermemesi için dahili döşenmesi planlanmıştır. Bu arada kulenin çeşmeleri de tamamlanmaya başlamış ve çeşmeler için getirilmesi icap eden su hakkında İnşâât Komisyonu ile İzmir Su Kumpanyası arasında görüşmelere başlanmış ve su işinin birkaç güne kadar hazır hale getirilmesi konusunda anlaşma sağlanmıştır.

Açılışa Doğru
1 Eylül 1901 tarihine denk gelen cülûsun yirmi beşinci yıldönümünde İzmir şehri Sultan II. Abdülhamit için yaptırmış olduğu Çeşmeli Saat Kulesi’nin açılışını gerçekleştirmeyi hedeflemişti. İnşââtın ihalesini üstlenen Mühendis Raymond Pere, Ağustos ayı içinde inşââtı ana hatlarıyla tamamlamıştır. İnşâât Komisyonu üyeleri, tamamlanan yapıyı teftiş ederler, binanın arzulanan biçimde olduğuna karar vererek, tören için hazırlıkların başlatılması konusunda Vâlilik makamına yazı yazarlar. Ancak yapının bazı eksiklikleri vardır ve bunların açılış töreninden sonra yapılması kararlaştırılır. Öncelikle kulenin eksik olan saatlerinin tedarik edilerek bunların yerlerine monte edilmesi, saatin geceleri bile dört bir yandan görünebilmesi için kendi kendine yanar söner bir gaz makinesinin alınarak yerleştirilmesi ve muslukların üzerinde bulunan dört adet küçük kubbenin altınla yaldızlanması, mermerden merdiven basamaklarının yıpranmaması için ayak basılacak yerlerin bakır levhalarla kaplanması ve kulenin daha hoş bir biçimde görünmesi için bazı yerlerinin renklendirilmesi kararlaştırılmıştır. Ayrıca binanın yapıldığı meydanın güzel bir bahçe haline getirilmesi planlanmış, bahçe projesinin hazırlanması için Vilâyet Nafia Başmühendisi Baranofski Efendi ile Mühendis Raymond Pere görevlendirilmiştir.
Yaklaşık olarak bir yıldır sürdürülen yoğun çalışmaların karşılığı alınmış ve İzmir’in simgesi olacak olan Çeşmeli Saat Kulesi’nin açılış töreninin yapılacağı güne gelinmiş ve 1 Eylül 1901 tarihli basın aşağıdaki haberle açılış törenini ilân etmekteydi:
“Cülûs-u mesadet-i [bahtiyar] menus hazret-i padişahînin yirmi beşinci devr-i celil-i senevisi hatıra-yı mesut ve kıymetdarı olmak üzere şehrimiz kışla-yı hümayun pişgahında [önünde] inşa olunup [terakkiyat-ı sanaiyenin bir enmuzec-i zikemali] olan saat kuleli çeşmenin bugünkü [ruz-u meymenetde] zat-ı sami-i cenab-ı vilâyetpenahiyle erkân ve memurin-i vilâyet, ümera ve zabitân-ı askerîye ve mütehayyizan-ı [ileri gelenler] memleket hazır oldukları halde [resm-i küşadı] icra kılınacaktır.”
1 Eylül 1901, Sultan II. Abdülhamit’in yirmi beşinci cülûs yıldönümü, bütün Osmanlı coğrafyasında çok renkli, katılımlı olarak kutlanılması için aylardan beri hazırlıklar yapılmış, bu tarih, heyecanla beklenmişti. İmparatorluğun en önemli kentlerinden biri olan İzmir şehri, bu tören günü için yaklaşık on üç ay süren bir hazırlık döneminden geçmişti. Bu kutlamaların içinde hiç kuşkusuz en önemlisi Çeşmeli Saat Kulesinin açılışı idi.
Günler öncesinden başlayan hazırlıklar sonucunda Hükümet Konağı, Sarı Kışla, meydandaki bütün resmî daireler, Kemeraltı, hususî konaklar, haneler, dükkanlar, hanlar, mağazalar velhasıl bütün şehir baştanbaşa rengarenk havagazı fenerleri, mersin dalları, defne yaprakları, özdeyişler yazılı plaketler, zafer takları, rengarenk kurdeleler, Osmanlı Bayrak ve Armalarıyla donatılmış; “şu suretle ki şehrimiz cemadani [taş gibi cansız] bile hayran edecek dil-rüba [gönül kapan] bir nev [çeşit] [arûs-ı ziba] şekline gelmiş idi.”
İzmir sokakları bu özel günde bir temaşa yeri haline gelmiş, İslam, Hıristiyan, Musevî bütün halk caddelere, sokaklara dökülmüş, hele hükümet meydanı ve civarı bir insan meşheri haline gelmiş; basının deyişiyle, “güya ki, her bahçeden birer çiçek toplanmış idi.”
Sabah saat onda top atışlarıyla törenler başladı. Topların atılmasıyla birlikte, Vâlilik makamında resmî kabul de başlamış oldu ve askerî ve mülkî erkân, hükümet memurları, şehrin ileri gelenleri, Konsoloslar, ruhanî liderler, Müslim ve Gayrîmüslim okulların temsilcileri Vâli Mehmet Kâmil Paşa’ya tebriklerini arz etmişler, ateşli nutuklar ve dualar irad eylemişler, Vâli Paşa da bunlara aynı şekilde mukabelede bulunmuştu. Resmî kabul esnasında Hamidiye Sanayi Mektebi Bandosu, Hükümet Konağı avlusunda bulunup, gayet güzel, gayet tesirli millî havalar çalarak, herkesi coşturuyordu. Bu arada Hükümet Konağına gelen konuklara, şerbetler, limonatalar ikram edilmiştir. Resmî törenlerden sonra Vâli Kâmil Paşa, Şer’i Mahkeme Hâkimi Emin Bey, Vâli Muavini Asım Bey, Defterdar Safiyüddin Bey, Vilâyet Mektupçusu Ahmet Rıfat Bey, Belediye Reisi Eşref Paşa, Vilâyet İdare Meclisi Azaları Abdülkadir ve Ragıp Paşalar, İzmir Askerî Fırka Kumandanı Tevfik Paşa, Redif Kumandanı Servet Paşa ile bir çok askerî ve mülkî erkân ile memurlar kalabalık bir biçimde Hükümet Konağı’ndan çıkarak, açılış töreni gerçekleştirilecek Çeşmeli Saat Kulesi’nin bulunduğu ve binlerce İzmirli’nin doldurduğu meydana gelirler.
Tören, İzmir Müftüsü Mehmet Sait Efendi’nin yaptığı bir dua ile başlar. Duanın ardından Vâli Kâmil Paşa, “Ruz-ı cülûs-ı meyamin-i menus-ı hazret-i Padişahînin yirmi beşinci sene-i devriye-i celilesinin şehrimizce bir hatıra-yı mesut ve kıymetdarı ve memleket namına bir yadigar-ı şükran ve ubudiyet olmak üzere inşa olunan Saat Kuleli Çeşmenin” açılışını yapmaktan bahtiyar olduğunu belirten nutkundan sonra, Çeşmelere su verilmiş ve kulenin açılışı gerçekleştirilmiştir. Açılışın hemen ardından kulenin yan tarafında hazır bulunan Askerî Bando tarafından “İslam Havası terennüm olunarak, umum huzzar tarafından üç defa padişahım çok yaşa” tezahüratı yapıldıktan sonra tören sona ermiştir.
Cülûsun seneyi devriyesi şerefine gece de Saat Kulesi meydanında şenlikler düzenlenmişti. Bu şenlik havasını o günün anlatımına sadık kalmak için Ahenk gazetesinden bir az sadeleştirerek aktarmayı uygun görüyorum: “...Resmî kabul, tebrik ve açılıştan sonra herkes yerli yerine dönerek, hazırlıklarını tamamlamaya koyulmuş, bütün halk büyük bir şevkle gecenin gelişini gözlemekte idiler. Nihayet gece oldu, herkeste, her tarafta yine bir başkalık göründü.